1 |
 |
“...INTRODUKSHON
E obra aki ta pa: ultimo klas dl Mavo, pa Havo, Akademia pedag-giko.
Ademas di esel mi ta kompletamente konvensi ku esnan ku ta preparando pa nan eksamen di Papiamentu L.O. lo tin gran probecho di e buki aki.
Ta rekomendabel pa e maestro ku ta uza e buki aki sa algu di nos istoria i nos kustumbernan, pa di tal manera e duna su les mas zjitu i fundeshi.
Den e kolekshon aki no tin tur modismo i ekspreshon. E kantidat ta muchu mas grandi. Si Tata duna bida ku sal lo mi forma e di dos tomo ku tur sobr ku ta eksisti.
Pa: Mae, Daphne I Rose Marie, kende lo ml ke yama: tres karton ku a waya e konf di mi entusiasmo.
Korsow 1971 P.a.l.
Imprenta: V.A.D.
Publik na aa 1971, pa Boekhandel St. Augustinus. Derecho di owtor reserv....”
|
|
2 |
 |
“...kleps, sababa Pieda di kandela Pieda di bos Wowo di awa Warwar Orkan, sikion Os ta trk
Koriente di bientu, di laman Strom ta hala pabow, parlba
Un tera tin frontera.
Kada kos tin su lmite.
Koba den baranka. (traha trabow pis).
Pa sende e katuna den "sakad (kachu di kandela) tabata uza "pieda di kandela I "rabn (pida heru).
"Pieda di bos ta e hachanan di pieda ku antes indjannan a uza. Sigun un kreensha blew nan a yama nan "pieda di bos, suponiendo ku ta kaminda bos a kai tal sorto di pieda a forma.
Un remolino chik di bientu ta un warwar.
Wowo di awa ta un remolino den awa.
Un os ta un remolino fwrte, loke hopi be nos por mira riba laman
Galileo tabata e prom persona ku a uza teleskop pa studia solo, luna, strea i planetanan. Ku su teleskop el a deskubr ku tin seru riba superfisie di luna.
E gran Newton a yega di bisa, ku henter su bida el a hunta poko kokolishi riba ksta, mientras ku tabatin un laman grandl i sin fin di brdat mas alew, sin ku e tabata konos.
Par na bordu di baranka el...”
|
|
3 |
 |
“...9 Bida di kunuku
Kunukeru
Kas di shon
Kas di pali maishi
Biba na (den) kunuku
Traha den hfi
Kria bestia
Hala awa na pos
Traha roi, pa awa kore
Forma korona rond di mata
Roza mondi, piu tera
Tira chapi, koba ku piki
Simla, stk
Lg un mata
Saka pieu di pali lamunchi.
Kachu di bakoba Balla di bonchl Tapushi di maishi Trshi dl dreifi
Tee se
Wapa tras di se
Kosecha di maloa
Ranka yerba stinki; ranka beu
Hala lechi di baka o kabritu
Kowchi di galia
Kur di baka, kabritu, karn
Warda maishi den mangasina
Pone hrmnt den djogod
Planta siboyo largu ku sldu riba
bodogo
Koba batata, pinda Maishi chik, maishi grandi (maishi katana)
Grda tera ku mst (mrs)
Bandera di maishi
Bati maishi den piln ku manga
di piln
Dakun bags
Rnka di patia, pampuna
Soseg bow di ramada.
Si batata haa bon tera, e ta yanga. (Esun ku tin hopi plaka, por hasi grandi).
Banana ta bisti row, pe no troka paa. (Asina sa bisa hende ku hardibai ta bisti e mesun paa).
Baka a muri bai, laga trabow pa kweru. (E persona a murl, laga difikultat...”
|
|
4 |
 |
“...(Ekspreshon ku ta uza pa hendenan ku ta baa de bes en kwando).
Si bo koba den tera, bo ta saka bichi. (Si bo mete den porkeria, ol malu ta dalbu).
Si no yobe lo pinga. (Si bo no logra shen por shentu, maske ta algu ta kai).
Tur krga di kunuku ta yena Punda. (Tur tikl ta yuda).
Un palu karg (yen) di fruta.
Dader (fruta di datu). Tin dader skalein (e kuminda paden ta blanku). Nan sa yam tambe "dader hudiw". Ademas tin dader kr i orao. (sigun kol di su kuminda).
Tampa parse dader un poko, pero e tin forma iargu i no rond manera dader.
Un mta por kwe pispis. (haa pispis, pst).
Plspis a kai den nan famia. (Nan ta muri un tras di otro).
Un kunukeru ta kana ku su "koto, pa pone diferente kos den dje. Ora e ta traha den kunuku, e ta uza un "lantera (generalmente di saki pita) pa kwida su paa.
Kita un tpi di flor, pa pega na lapt di bo bachi.
Un trshi di kashu srnam.
Flor di barbe ynkuman tin un bshl di kabei.
Ma keda na al'e palu. (riba hilu, riba webu, tur na ansha).
11 Karta
Envelp; direkshon Fecha...”
|
|
5 |
 |
“...Ta saka krki di un bter ku un kputrk.
Burachenan degener sa bebe "lev (alkohol metil)
"Tira patras ta nifik "tira e beter den garganta sin ku e glas ta tochi boka)
Un mushi den dos. (un mushi di rm part den dos persona)
Un "yoshl ta mitar mushi.
Ban kwe un kach. (Ban dal un beter)
Saka spiritu di un bter. (benta un lusaf send den e tiki bibida ku a sobra den un bter. Esei ta forma un kandela ku ta supla sali for di e bter).
Skore (lk) un tiki pa difuntunan. (tira algn gota di un bter nobo na suela).
Hala kurpa ku "wiri" (kombinashon di e sobr den diferente bter di bibida).
Ora nan ta bebe bia, bati glas, ami ta keda mal mir. (Ora nan ta bon ku otro atrobe, ami ta keda Kristu. Pesei mih mi keda af). Mester kumpra korokoro pa bebe awa. (Un hende mester sa slk, pa e por kobra).
Turna bebementu pa fishi. (hasi bebementu un kustumber)
Ken ta manda algu? (Ken ta trit?)
Manuel parse hende ku a bebe rm ku plbu. (E ta razu)
E tabata patapata i el a yega kas boka bow.
18 Kwalidat humano (di hende)...”
|
|
6 |
 |
“...Ora un hende su kurason kai (prd kurashi), bo mester kurash. Kita kir di un mucha ku tempran.
Un hende ku kabes sushi (vanidoso) ta hasi hopi ko'i makaku.
Esta laf (frfelu) e gai e ta. E tin mi pasenshi den un flasko (bter). Un artista generalmente ta un persona sensitivo.
Un hende sensible, bo por "pika su kweru" mash lih. Un dokter mester tin dede sensible.
Sensualidat ta inklinashon pa plaser seksual.
Si bo "spiritu ta bibu, bo ta sint ki ora tin peliger den bwltu.
Karakter di un kriatura ta forma den e prom dos aa di su bida. Ornelio Martina, un di nos eskritornan, sa deskrlb karakter di su figuranan na un manera bibu.
Un persona di mala higra ta un hende di mal karakter, mal kurason. Un "pan di Dios" ta un bon hende.
Esun ku ke stima bon, mester tin gia di su sint.
Hasi kwantu bon ku bo ke, pero krda semper ku "kamisa ta mas yeg ku saya.
Bon hast ta mal pag. (Danki di mundu ta pishi di yewa).
Tin hasid dl bon ta haa skp di atras.
Esun ku hasi bon, bon ta pe.
19 Fbrika
Un fbrika di tela...”
|
|
7 |
 |
“...nasementu mash hopi hende ta bringa pa nan lug den banki, pero riba dos dia di Pasku kasi por tee kareda di kabai den misa.
Djis despwes di tiru di Aa nobo kantidat di hende sa turna blndishon di obispu.
Un padrinu pelow ta esun ku no duna e kriatura regalo dia di su bowtiso.
Fuego artifisyal a para bira vuurwerk.
Jueves santo a bira Webu santu. Di Webu santu a sali e kus-tumber di kibra un webu den un glas di awa ku a kenta na solo, eksktamente djesdos or, pa bo mira den e figura ku e blanku di webu forma den awa kiko ta bo switu, destinu, futuro.
Nos ta selebr nos aa, plki punta, kore Aa nobo, pasa Pasku, kumpli ku kwaresma, sirbi padrinu i madrina, kumpli ku hende (na morto i na fiesta).
"Ni un misa di shete pader no por salbabu. (Bo situashon ta asina malu ku ta nada mes no por yudabu).
Un tradishon bieu ta "bulamentu di konf ku sensya bispu di Aa
nobo.
26...”
|
|
8 |
 |
“...sokete pa bo prd bo plaka. (Si bo kere ku e ta un choncho, bo ta sali ga).
23 Felisidat, fortuna, swltu
Un matrimonio felis Djo tin swltu ku brichl Un famia kontentu Sirkunstanshanan ta favorabel. Bo mes ta forma bo destinu. Nan ta den apuro (den prt). Tira un par Purba swltu ku un repi.
No riska bo bida.
Fell a hasi un fortuna den nogoshi. Afortunadamente el a yega na tempu.
Awe bo ta di lechi (bo tin swltu) Tira kontrabanda semper tin risku. Konsekwensha di e wega a result fatal.
Pasa mizeria Un hende den nesesidat Tempu di gera no tin misa.
Tene kwidow; bo ta kore peliger (mal risku)
Den kaso di emergensia, mester primi e boton kr ak bow.
Ki mi ke hasi; no tabata mi dia. (mi dia di swltu).
Su yu parandero ta kab riba un pia (ruin).
Den adversidat (kontratiempo) un homber ta forma su karakter. Solisit numa; por ta ku bo tin chns.
Oportunidat ta bio un be so.
E desgrasia di owto a result fatal pa Manuel.
Na Per tabatin un katstrofe ku a kowsa morto di hopi hende. Kachonan di mondi a hasi...”
|
|
9 |
 |
“... di katibu di aa 1795.
Manuel Piar su fecha dl nasementu no ta konos. El a muri fusil dia 16 di oktober 1817. Sigun un istoriador ta skirbi, Bolivar tabatin miedu di Piar su popularidat, asta na ora di su ehekushon.
Statuut a keda firm dia 16 di desmber 1954, pero ta parse ku despwes di tantu aa ya el a kria beskein.
Kasi tur diktador ta muri mal morto.
Un tirano ta hasi abuzu dl su poder.
Inglesnan a okup Korsow dos be, pero nunka fransesnan no a logra poder di Korsow.
Rebeldenan a konspir (forma o traha un komplt) pa baha gobirnu.
Istoria ta lesamentu di futuro den spil dl pasado.
Den plenchi dje kas di Porto Mari Tula a dirig palabra na pader
A sosod, a pasa ku--------
Un evento ta algu ku a sosod Un insidente ta un kaswalidat. Istoria di Korsow ta interesante. Istoria di mundu (universal) Istoria antigwo Tempi Pasku ku Aa nobo
Riba tal fecha a sosod_______
Era kristian
33...”
|
|
10 |
 |
“...ma bon madrasa. (Esnan djaf ta haa mih trato ku yu di tera).
Bon kri, mal fad. (Loke ta bisa di yu ku a haa bon edukashon na kas, pero ku despwes a kowsa nan grandinan tristesa pa via di nan mal komportashon).
Un mucha pa su kwenta. (Un mucha ku ta falta bista di su grandinan). Pampuna no sa pari kalbas. (Un yu ta parse su tata o su mama). (Di mal may no por sali bon yu).
Dia galia ta kontentu, warawara ta kwe su yu. (Ora tin legrla den kas, tin tristesa djis tras di porta).
Bai den bo pepe! (forma swave pa p.e. "Bay na mowla).
Bo parse muche pepe, (parse sokete malu).
Mucha krl den saya (un poko afemin mim o malkri).
E tambe ta yu di Dios. (E tambe tin derecho di haa algu).
Yu sin mama ta kuminda di warawara. (nan ta pasa mal bida).
Ma mira mi wela sun. (Tabata un eksperensha desagradabel. Un dol duru a krtami).
Den changa di wela no sa falta wesi yrki. (Den makuti, wela n sa falta warawara). (Den tur famia bo sa haa un puta o un ladrn).
Si bo no tin mama, lo bo mama wela. (Bo mester konforma...”
|
|
11 |
 |
“...Hailey.
Mars ta un planeta.
Ta dlfisil pa kere ku te den siglo djesinku ainda nan tabata kere ku solo tabata drei rond di mundu I ku mundu tabata e sentro di nos sistema solar.
E fama di Greenwich ta bas prinsipalmente riba su Observatorio ku ta konos rnt mundu (univrsalmente).
No ta bon pa kana henter dia den solo kayente.
Tin brei di solo, brei pa stof, brei pa las, brei pa lesa, brei pa sam-buya.
Ora tin ekleps nos ta bisa: Solo ku luna ta bringa.
Tin den istoria basta hende ku a kere di por forma un imperio mundial.
Nan a purba hasi Esperanto un lenga univrsal.
London nos por yama un kapital kosmopolita.
Shakespeare ta un eskritor famoso (di fama mundial).
Nos a gosa un mundu (mash).
Zakitu ta den su mundi brd. (el a pasa pa bida etrno).
Mundu ta rond; esun ku t ariba awe, t abow maan. (Feiisidat no sa dura).
Hende biew i hende ku a keda hopi tempu malu na kama nan sa buta na solo, pa nan kwe solo.
Un hende ku ta mash solo bir ta un hende ku ta kambla kada be.
Dochi a prd strea di nrt...”
|
|
12 |
 |
“...Morkoi di: Mi pia ta chik, mi ta kana tempran. (Esun ku tin menos fasilidat o kapasidat ku e otronan, mester kumins prom ku nan). Para ku man na si.
Lastra riba kaya.
Lastra na porte hende.
Un trapi di sinku tret Hasibo na kas! (komodabo!)
Mi ta bai traha mi kas, ku su porta ku su bentana. (Hende ku miedu di muri ta bisa asina, pasobra un kaha di morto (ultimo kas) no tin ni porta ni bentana).
Elena ku Tonchi a forma un bib (kasa o biba).
Nan ta pretend ku den un kas na di dos piso sangura no ta molos-tiabo tantu.
Hopi hende tin kustumber di pasa (dal) nan kas un man di frf poko prom ku Pasku.
Awendia tin kas prefabrik ku ta mash fasil pa arma; pasobra tur e trabow difisil di karpint ya ta hasi di antemano. Tur e diferente partinan ta krt na mid, di moda ku e doo ta djis pega nan na otro.
Number di kas ta sea na porta dilanti o na porta di kur.
Tin un batlmentu na porta. Mira ta ken.
Tur hende ta gusta un kas ku komodidat.
Bon blsla ta kasi un premio may.
Ta fasil si tin un tienda bon surt...”
|
|