Your search within this document for 'Si' resulted in 41 matching pages.
 
1

“...INTRODUKSHON E obra aki ta pa: ultimo klas dl Mavo, pa Havo, Akademia pedag-giko. Ademas di esel mi ta kompletamente konvensi ku esnan ku ta preparando pa nan eksamen di Papiamentu L.O. lo tin gran probecho di e buki aki. Ta rekomendabel pa e maestro ku ta uza e buki aki sa algu di nos istoria i nos kustumbernan, pa di tal manera e duna su les mas zjitu i fundeshi. Den e kolekshon aki no tin tur modismo i ekspreshon. E kantidat ta muchu mas grandi. Si Tata duna bida ku sal lo mi forma e di dos tomo ku tur sobr ku ta eksisti. Pa: Mae, Daphne I Rose Marie, kende lo ml ke yama: tres karton ku a waya e konf di mi entusiasmo. Korsow 1971 P.a.l. Imprenta: V.A.D. Publik na aa 1971, pa Boekhandel St. Augustinus. Derecho di owtor reserv....”
2

“...kant'i laman. Greis no ta wanta awa. Santu blanku (di laman) ta mara mi ku santu mul. Santu di Ruba (kol marn). Yerba shimaron, stinki, di mondi (beu). Wama ta kabando na Santa Brbara. Ta mundel (a bay) mondi: Te ora ei e ta sinti den su hehehe. E ora ei e asuntu a keda kla). Ta warda malshi den mangasina I hrmnt den djogod (un manga-sina chik). Yerba shimaron ta krese sin plant. (Mal ehmpel ta pega masha lih). Trankera ta hiba nobo. (Esnan para un kantu ta tende, pa hiba). Si bo koba den tera, bo ta saka bichi. (SI bo mete den porkeria, ol stinki ta dalbu). Ku bon palabra ta saka shimaron foi mondi. (Ku bon menera ta mansa i kalma hende brutu). Djo ke kwe shelu ku man. (E ke logra algu ¡mpusibel, fo'i su forsa). Tin sial di awa. (Ta pinta un awaseru!) El a dunabu pieda, bay dam. (El a surpasabu). 1...”
3

“...Bos ta ronka i kai. Welek ta krta: "Waap! Si bo drumi den koriente (trk) di bientu, bo ta kwe bientu, haa romatisma. Kabaron ku drumi, koriente ta hib. Awa ku broma no sa yobe. (Beheit no ta nifik nada). Loke no bai na awa, ta bai na haria. (Di kwalke manera plaka ta bai lagabu). Kore pa awaseru, kai den (na) laman. (Salba di un problema, result den otro). Antes hopi nabegante ku no tabata sa e arte di nabeg, tabata "kore ksta (nabeg ku ksta na bista, pa nan no prd). Kleps i pieda di sababa (un pieda kol pretu) ta mash duru pa kibra. Bientu di seka maishi o bientu di kwaresma ta e bientu fwrte ku sa tin den luna di mart. Asina bai mundu! (Ekspreshon di desepshon, desilushon o disgustu). Seru grandl mester baha, pa seru chik subi. (Esun ku ta grandi mester hala un banda, pa esun chik haa un chns). 2 Fishi Sapat, karplnt, msla, Blekeru, frfd Fishi di karpint Profeshon di dentista Pwesto di direktor Djp (djap) di peon. Obrero, trahad, empleado Martin, klabu, za(g), skaf. Un hrmnt dl msla ta...”
4

“...Fbrika di bela Kas di lus, Kas di awa Hefe, doo di trabow Den un karpinteria sa tin hopi sas di palu. Un blekero ta uza staa pa solder blekl. Ta krta un tabla ku za(g) I kap in paiu ku hacha. Sa koba klnichi di boto ku un dsu. Ml yu ta bay wenkel, pa sia un fishi. Un forman tin varios hende ta traha bow di dje. Bo ta un klabu na mi kaha di morto. (Bo ta kowsa mi morto). Yanshi no ke sirbi dl msla. (E no ke tapa e malu ku otro a komet). Kuminda di sapat: (Karnlsa kim den papel i kom ku pan ser). Si nan yamabu un lapistn ta un ofensa, pasobra "lapistn ta e pida heru ku un sapat ta bati kweru, sole riba dje. Despwes ku James Watt a traha e prom mashin dl stom, e periodo di Revolushon Industrial a dal aden, ku tur e problemanan di desempleo. Hende tin kutis. Bestia tin kweru. Awnke nos sa bisa: B'a pika mi kweru ku bo ofensa, i di un hende ku a traha hopi den solo: "E tin kweru kurt. Un "msla di awa dushl ta un ku no konos su fishi bon. Un klabu ta saka otro. (Klabu ta saka klabu): Pa via di...”
5

“...karni, nenga wesu. (Bo ke kome, ma bo no ke traha). (Di pushi si, dl miow no). (Bo ke kos fasil, ma bo ta bula pipa pa molster). Un webu pas na awa. (hereb moli). Bai frizjl webu pa tanta! (Bai bo na mowla). Un mama no tin wea pa stoba su yu. (Pa malditu o bandidu ku un yu ta, nunka su mama no ta bandon). E mes wea di kadushi ta bon pa giambo. (Ku e mesun kapasidat un hende por logra den varios direkshon). Mankaron ta trah ku haria, suku i koko rasp. Un hende mankaron ta inkapas pa traha. Mester spanta mankaron, pa balente kwe kurpa. (Mester trata duru ku esnan dbil, pa esnan fwrte spanta). (Mester kastiga e chikltu, pa un grandi haa skremnt). E mucha ta kome manera os ta trk. (kome masha). Bo sa kon e asuntu ta kome-bebe? (Bo sa su detayenan?) Vruminga no sa mula maishi, ma su wela ta bende haria. (Mi no ta konfia e asuntu muchu; ki mishibo ku plaka mientras ku bo no ta traha?) Lo mi tei manera bolo! (Lo mi t'ei sigur). Mucha, si bo kore den kaya, owto ta dalbu, traha ptm ku bo (machlk bo...”
6

“...E peon ta skei (trabow) seis or. Lesa un buki di kuminsamentu te fin (final). Ora di sera ta ora ku pakus i tienda mester stp di hasi nogoshi. Semper Manuel ta yega na ora oradu. (na ultimo momentu). Awor si nos a yega kaminda nos ta bay! (Esaki ta kolmo!) Bon ora di kaminda! Didla mester habri, pa anochi sera. (Tur kos mester tin un kumins-mentu). Dia galia saka djente. (Nunka) Na fin (kabamentu) di mundu lo tin huisio final. For di un prinslpio nos tabata sa ku_____ Na prinsipio dl aa. Kumins di nobo, atrobe, un be mas. Indjannan arawako a biba den sitwashon primitivo. Bo kontrato ta seka di ekspir. Katrin a pasa su eksamen final. 5 Kortesia Un hende ku bon o mal manera (moda) Grosero, brutu, nbeskp Salud. Un saludo. Mash kumindamentu! Duna hende man Kon ta? Kon ta bai? Kun bai? Muchu gustu! Masha danki! Na bo rdu. Bo por haslmi un fabor? Gratitut. Gradisidu. Malagradisidu Bondia, bontardi, bonochi. Bon siman! Pasa bon! Dwelmi muchu bo pyrd! Es ku Dios ke! Deskanso! (despwes di morto)...”
7

“...Kiko dia ta bisa? Kon tempu? Ki notisya? Kon kos ta? Kon ta ku bo hendenan na kas? Tur ta bon di sal. Dios kriabu! (ora un hende nister). Ku danki mi kushna no por huma, (ku palabra bunita mi no por kome). Danki di mundu ta pishi di yewa. (Ora bo haa mal danki). Ai si, tesei ta mi danki! (igwal na esun ariba). Krta un hende su palabra ta falta di kortesia. Ku bo semper na kompania! (Kontsta riba un felisitashon). Hasibu na kas! Pidi despensa no ta kita nada for di un hende. Kalin tin mash boka sushi, (e ta papia palabra malu). Estela tin boka dushi. (E ta kalanch hende ku palabra). Bo boka n tembla ora ba bisa e palabra ei? (Kon bo por tabatin kurashi di bisa....). Boso a derami na bida. (Boso no ta puntra mas pa mi). Manuel a tira un flor pa e galia ku a pasa. Tur porta ta habr pa un persona korekto i desente. Un sonrisa no ta kosta nada, pero e ta bal hopi. 6 Afirmativo i negativo M'a haa un kontsta negativo. Duda; dudoso Ma keda na duda. Bo n tin rason, bo ta robes. Nan ta gravemente...”
8

“...so_____ Ma top di kaswalidat. Ku tur siguridat tasina Ki siguransa bo ta dunami? Seguro di bida Si bo manka pia, bo no ta yega na tempu. Evit difikuitat. Bula pipa pa problema. Saka kurpa for di un asuntu. Saka kurpa pa hende frfelu. Federiko parse hende riku. Portin a bin result ku________ Aparentemente bo sa e asuntu. Probablemente nan lo bini. Kisas, podis, por ta. Bista ta hasi fe. Pensa bon prom bo kore kontest. (duna kontsta) No di brd pero di gaga. Basta saka chiku! (basta gaa) Pa bo papia brdat, sia bo kabai, pon kla. No laga bo plk gaabu. (no kibukabu) Djo no a prd pa gana. (El a aktwa mesora) Si bo ke tumami hasi lana, anto bo tin ku spirta mardug grandi. Palabra di dos be ta redu. (Mi no tin gana di ripit e mesun kas). Hepa! No troka palabra. (No bltu kombersashon i papya riba otro tema). (No papia un kos kontrario na loke ba bisa kaba). Palabra brd ta planta horka, pidi rat. (Si bo papia berdat, no ta haabu den paa (baina). Mare bo boka ta santu! (Mare loke bo ta papia por result...”
9

“...bash. Nonato no tin moda di muri. Mani ta landa (djdj) den plaka (putr di sn) Tin hopi hende den nesesidat. Drumi i kome ta nesesario. Kansel debe ta un obllgashon. Hoga den debe. Un debe atraz Debed ku nenga di paga ta sinbrgwensa. Saka ventaha. Haa probecho. Hasi ganashi Hiba prdida. Su negoshi ta duna bon. Blra riku riba kustia di otro hende. Debe no sa frusa. Morto ta un debe ku nos tur mester paga. Awor ak kos ta malu, un poko batu, ma ku poder di Dios mi ta bini kla. Esun ku warda lo tin. SI bo tin basta fondo, bo por kumins bo nogoshi. Plaka mester lora. Nan ke invert plaka den e empresa nobo. Bo por fia Djo. E ta bon pago. E flus ak por ta kosta 50 florin, pero e ta bal binti so. Dis ta bash (skars) manera ratn di krki. Plaka di oro, di plata di papel, di koper. Chalito ta warda sn den su runbs. Konta un kos na plaka chik. (den tur su detayenan) Plaka ta lanta morto foi santana. (Plaka ta drecha tur loke ta malu) Kaminda tin plaka, plaka ta bai. Warda plaka, kumlnd hende! Parse ku...”
10

“...stinki; ranka beu Hala lechi di baka o kabritu Kowchi di galia Kur di baka, kabritu, karn Warda maishi den mangasina Pone hrmnt den djogod Planta siboyo largu ku sldu riba bodogo Koba batata, pinda Maishi chik, maishi grandi (maishi katana) Grda tera ku mst (mrs) Bandera di maishi Bati maishi den piln ku manga di piln Dakun bags Rnka di patia, pampuna Soseg bow di ramada. Si batata haa bon tera, e ta yanga. (Esun ku tin hopi plaka, por hasi grandi). Banana ta bisti row, pe no troka paa. (Asina sa bisa hende ku hardibai ta bisti e mesun paa). Baka a muri bai, laga trabow pa kweru. (E persona a murl, laga difikultat pa otro). SI ba nase buriku, bo n por bira kabai. Kabai ku aba no sa kome maishi. (Esakl no ta kos pa bo, pasobra bo no por kun). Pa malu ku aa ta, kabritu no sa bster un pipita so. (Pa fututu ku tempu ta, algu dl bon ta kai). Kachu: 1. dl baka, kabritu, karn. 2. E tringulo di lata rond di un bestia su garganta, pa e no drenta terenu di otro hende. Karn ku su tow, kabritu ku di dje...”
11

“...motibu pa hasi loke e ta dese). Hala kaminda iargu na pia. Katuna a kaba na sakad; ta rabn so a keda. ("Rabn ta e heru ku ta dal riba e pieda di kandela, pa saka un chispa i kima e katuna (di milon di seru) den e sakad. Otro nomber pa "sakad ta "kachu di kandela, komo ta den un kachu tabata yena e katuna. Ta uza e ekspreshon aki pa hende ku a prd poit, keda bashi, pero ku sinembargo ke sigi hasi grandi. Ranka a muri; knknber no ta par mas. (Si un barku senk, su karga tambe ta senk). Si bo no ke tin gera ku lagadlshi, no planta bonchi na su trankera. (Si bo no ke tin trbei ku un hende, anto keda lew for di dje). Maske un makutu su repchi ta un banda, e ta haa su kargad. (Di mesun nifikashon ta: Pa korkob ku kalbas ta, e tin su tapadera). Pa mahos ku un hende ta, e ta haa un pa kasa kun. Despwes ku kaba di stiwa maishi den mangasina, ta kolog e ltimo tapushi na un balki seka dje entrada. Esakl ta e tapushi ku nan ta uza prome ku tur, ora ta bai bolbe planta. I esei nan ta yama "Bandera di maishi...”
12

“...mondi ta keda roz). Un galma ku kol di mespu. Buis a kai manera patia brd. (dal abow duru). Un owto wabi (blew, mankaron, bulpes). No laga nan kome kadushi, bin limpia man den bo kabes. (No laga nan tumabo hasi sokete). Tur shimaruku ta hechu. (e asuntu a keda kla). Rnka dl pampuna ta kore mash lew. E palu di flamboyan a rement tur na flor. Taha palu. (gaa traha). Kaska a wanta palu! (Ekspreshon ku ta uza pa hendenan ku ta baa de bes en kwando). Si bo koba den tera, bo ta saka bichi. (Si bo mete den porkeria, ol malu ta dalbu). Si no yobe lo pinga. (Si bo no logra shen por shentu, maske ta algu ta kai). Tur krga di kunuku ta yena Punda. (Tur tikl ta yuda). Un palu karg (yen) di fruta. Dader (fruta di datu). Tin dader skalein (e kuminda paden ta blanku). Nan sa yam tambe "dader hudiw". Ademas tin dader kr i orao. (sigun kol di su kuminda). Tampa parse dader un poko, pero e tin forma iargu i no rond manera dader. Un mta por kwe pispis. (haa pispis, pst). Plspis a kai den nan famia. (Nan ta muri...”
13

“...ta sufri, pero maan por pasa meskos ku bo). Kada dia tin su nmber. (No ta tur ta e mesun kos). Didia mester abri, pa anochi sera. (Tur kos mester tin un kuminsamentu). Dia di gaa (1 di aprel). Kiko dia ta bisa? Ki notisia tin? Riba e dia ku menos bo ta pensa, kos ta pasabu. Tanten ku anochi no sera, kareda di bin no a kaba. (mientras tin bida, tin speransa). Didia ta habri. Anochi ta sera. Den kibr di mardug. Dia ta bai kai! (Ta lat kaba). Siman aden siman af ma kant, pero e no kyr a tende. Awe si tawe! (Ta un dia di problema, kansansio, hopi trabow ets.). Tempran ta bende; lat ta malai. Esun ku yega tempran, ta bebe awa limpi. Kon tempu? Kiko dia ta papya? Kon ta pusha? Ke tal? Kon ta? Kun bay? Kon kos ta? Solo ku sali tempran, ta drenta tempran. (Esun ku molostl su kurpa den su hubentut, lo blra krekech tempran). 12 Dia i anochi Henter dia di Dios Tur santu da Biaha anochi o den dia Lanta for di mardug grandi Kada dia pasa Un dia prom el a bisami Ki dia awe ta? Ki dia nos tin awe? Dia...”
14

“...Solo di guma (solo fwrte i sin bientu). Solo a sali Djan na Montaa. (El a drumi prd ariba. El a prd San Guan). Kabritu di: Pa awa di atardi muhaml, mih mi mira mi mama hork. (Esaki ta pa avis hende, ku si nan kana atardi den awaseru, nan ta bira malu). Aa sin birn. (Dia galia saka djente. Nunka). Ta kada aa pa kwaresma bo ta blo seka nos. (Mash poko). Dia di alegra ta bispu di tristesa. Bo ta biba largul (Ora bo soa ku un hende a muri, bo ta bis asina). Ta pasobra awe no ta bo dia; pesei ba skapa. (No ta bo da di mal swltu o di muri). Semper Kadol ta yega na ora oradu. (Na ultimo momentu). Ba yega na ora bon. (Na momentu ku ml mester di bo). Tambe sa bisa: Yega na ora di mester. Bon ore (ora di) kaminda! (Deseo pa e persona yega kas bon). Nos ta bisa: Dumingu di Tres Rei, dumlngu di rlsibimentu (sin "Dja") (e djadumingu despwes di________). 13 Pensa Kere, pensa, imagin Men, haa, kalkul Medit, refleh (reflekshon) Un idea, un pensamentu Fantasia, imaginashon Nan ta supon ku tasina, ma nan...”
15

“...Propsito di studiamentu no ta pa pose sabidura manera un hmber por tin un florin den su saku, pero pa nos hasi e sabidura parti di nos mes; ke men ant transform na pensamentu ku ¡dea, meskos ku e kuminda ku nos kome ta bira sanger ku ta duna bida. Ideanan ku ta parse kla den bo sint, por ta vago pa otro hende, si bo no tin e fasllidat (don) di ekspreshon. Hopi hende tin mas fe den nan sintimentu ku den echo di argumen-tashon lgiko. Ta den bo kerementu (kabes) bo tin e kos ei! Mi ke men di ta un ekspreshon ku hopi hende sa uza. Pero e ta zona balente ridkulo. Idea ta mata i e ta kura. Purba rei unda ma sali awor ei. Idea ta pi ku ioko. (imaginashon ta pi ku ora bo ta eilu). Si bo tin koko (sesu), ta pa bo pensa kun. Djo ta lew di koko bash; e tin su dos dede di frenta. Baka a sinta pensa, te nan a hisa kachu buta riba su kabes. (Esaki ta uza pa: 1. Hende ku ta sinta pensa mash. 2. I pa esun ku nan a bisti kachu. Mi sint a dunami ku------(ma pensa ku ) A dal na mi sint. (Di ripente ma krda)...”
16

“...Buriku (animal, bestia) ku bo ta! Un kui ta pa kwe pra (totolika, aladuru, kokoi, ets.) Un trampa ta pa kwe djaka. Ku ratufal ta kwe ratn i djaka. Traha duru manera buriku di wela. (traha mash duru i konstante-mente). Di pushl si, di miow no. (Bo ke gosa pero bo no ke traha). Ken ku laba kabes di buriku, ta prd habn ku tempu. (Si bo trata na sia un ku no kir, bo ta prd bo tempu). Par di un kabai mes ta buska hende p. (Kos bon ta yama atenshon di su mes). Makaku su wowo ta hundu; e ta yora tempran. (Mira diflkultat di antemano i turna medida na tempu). Ba keda manera bin ku a tende tiru. (tur spant i na laria). Saka ratn. (Dal un o algn beter pa kita e ka di ayera). Kwe un kach: Dal un beter. Un toro manzlnga: Un pali hmber. Un chubati gengu: Un homber ku brio, un trsio ku bo por konfia. Kwe makaku ku bakoba: Gaa hende sokete ku kwalke koi loko. Bo tin swltu di pushi. (semper bo ta di bon; semper bo ta skapa). Un chubatu kum no ta sirbi mas pa produs. Kach no sa kome kach. (Dos baina no...”
17

“...lastra krga. Buriku ta bestia di krga. Kargad di saku largu no sa konfia su kompaeru. (Ladrn ta kere ku tur otro hende ta ladrn). Kada hende tin ku karga nan krus den bida. Si bo a hisa leba pone riba bo lomba, bo tin ku wanta konsekwensha. Trese e buki pa mi. Hiba e paki ak pa Manuel. Hibad di rospondi ta bira doo di kestion. Dochi no a hiba ni trese. (E no a reakshona; el a keda ketu). Nan no a lanta su palabra foi swela. (Nan no a hasi kaso di loke el a bisa). Tur kos malu ta kai pa nan propio peso. Gal ta pisa (tret) galia. Karga ku skp. Pasa (zembla) un wanta Si bo ta papia ku hende ku por komprondebu robes, bo mester pisa bo palabra, prom bo habri bo boka. Felipi a lanta su bela bai, sin bisa ningn hende nada. Esun ku ta par bow di palu, mester wanta kaka di pra. M'a wanta su lokuranan binti aa largu; awor si mi n ke soport mas. Wanta pa bo gosa! Antes, ora tabata pisa algu riba balansa moda bleu, e kliente sa bisa: Laga balansa kai! Mi ta sint mi stoma pis. (Yen) 20...”
18

“...chupi (Trata desente i ku kalma, sino mi ta regla bo kwenta pa bo). 16 Obheto, intento, propsito, meta Logra (alkans) un propsito Awor si ba pasa meta! El a fiha un meta den su bida Obheto di e karta akl ta pa_________ E motibu di mi bishita seka bo ta______ Un bida sin meta ni intento ta bash. Kada hende mester praktik efikasia. E material ak no ta adekw pa loke mi ke. Bo por tin bon intenshon, pero.. Bo ta konsiente di loke bo ke Despwes ku bo haa un bon idea, bo tin ku intent realis. No tabata mi intenshon di molosti bo kurason. Nos ta realis un plan o lage para. Trata semper na solushon tur problema bo mes. E ladrn tabatin intento di hrta. Yanshl a hasi un esfwrso pa e bini kla. Ora muchanan ta hunga nlnichi, nan ta marka un meta den tera. Ku un krenchi mas energa bo mester por yega. Un peon ta uza su forsa di brasa. Mi owto tin forsa dl shen kabai. Si bo ke bringa, krda ku un oso tambe tin frsa brutu. E lei nobo a drenta na vigor. Felipi ta den flor di su bida. Solushon un problema....”
19

“...Hasi algu pa malu. Si bo faya, purba un be mas. Bo por saka e charada aki? Tur mi esfwrso tabata enbano. Pa bo tin kslto den bida, bo mester ta prepar. Lema dl padvlndernan ta: "Para kla. Nos a pasa varios lug, te nos a yega nos destinu na Paris. Perkur pa bo ta bon prepar, konos bo deber, traha ku entusiasmo i brio i ku tur sigurldat lo bo bini kla ku bo deseo. Drumi saka ka despwes di un paranda sep. Bo mester tin stoma fwrte pa wanta rm ship, (rom blanku) Nan ta bisa ku esun ku bebe limonada, ta "kria vruminga Dal un mas. Bo n por bai riba pia sol Awa a pasa haria! (e ta balente fuma). Dis ta un burach di marka may ku sa kwe su awa tur dia. Felipi ta bow di su awa. (Bon betr) Djo ta boko. (Bebed grandi) Yoshi tin mash mal bibida. (E ta hasi frfelu ora e tin dos aden). Eufemistikamente nan sa bisa di un hende ku a kraks un par, ku e ta "alegre o kontentu. Bo parse hende ku a drumi fuma, lanta burachi. (Bo ta tur bru, tolondr, kns) Un burach semper tin motibu pa bebe; sea pasobra e ta...”
20

“...kumpra korokoro pa bebe awa. (Un hende mester sa slk, pa e por kobra). Turna bebementu pa fishi. (hasi bebementu un kustumber) Ken ta manda algu? (Ken ta trit?) Manuel parse hende ku a bebe rm ku plbu. (E ta razu) E tabata patapata i el a yega kas boka bow. 18 Kwalidat humano (di hende) Semper nos mester ta franko (kurason abr) i (h)onrado. "Honesto ta nifik korekto, kortes, di bon manera. Nos mester tin pasenshi i nos mester ta gradisldu, firme den nos desishon i sinsero den nos trato ku otro. Si nos ta limpi na kurpa i na sint, di mes nos lo traha ku efikasia. Un hende obedesidu i humilde por soport tur difikultat. Nunka nos no mester ta mlshirikeira (papiad di redu) ni kinikintr (mete den asuntu di otro hende). Un persona indiferente ta bira meskos ku spi sin slu pa otro hende. Freskura, krueldat, brutalidat i kurason duru ta kita hende foi nos kurpa. Bo orguyo ta molosti otro hende. Un mucha chikitu por ta tmido. Un hende grandi mester tin kurashi i brio. Ku kobardia bo no ta logra nada...”