1 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00006thm.jpg) |
“...4
DI PROME LES
Frank Martinus
Mirami
sinta'
na Awasa
ta mira barkunan
sal i
i otronan drenta.
Semper bay den e awa ki mi ke ku mi ta mirabo.
Semper bay mi ke
ku bo ta riba un dje barkunan grandi
ku ta drenta.
Semper ku un barku sali mi ta sigur ku ba sali lagami.
Awasa di Punda (Handelskade) o Awasa di Otrobanda (Plasa Brion), tur dos tin un ambyente di nostalgya, espe-syalmente atardi ora solo kuminsa baha. Esei ta loke a inspira Frank Martinus. Por syertu te ainda tin hopi hende ku sa sinta atardi riba e bankinan kanti awa, pa gosa e trankilidat i e bista di laman.
Awa salu a bira Awasa Meskos ku kami slu a bira karnisa (karni salg). Yrki tambe ta karni salg, pero sek na solo. Na Boneyru nan ta yama Yorki: salon.
Awasa di Punda na 1900...”
|
|
2 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00007thm.jpg) |
“...5
Chiku ta manera salu. (E ta den tur kos; e ta mete den tur hende su asuntu o kombersashon).
Awe mi no a purba slu di Dyos. (Mi no a kome nada).
Bay manera slu den awa. (Kaba na nada rpidamente
Mester tira slu den funchi ora e ta tota. (Mester ak-twa na e momentu oportuno).
Tin hopi nomber di lug na Korsow, ku ta deriv di nomber di e prome du.
P.e. Monchi (banda di Mahuma),
VVelatina (banda di Rozendaal).
Ma Luisa (banda di Santa Rosa),
Ma Bey (na kaminda di bay Soto),
Zjaro (di Jarreau, e prome doo),
Seru Djakebu (di Jacob Evertsz),
Pitermay (di Piter de Mey ku tabatin su shap na kaminda di Stenen Pad (Pietermay su nomber antigwo).
Meskos ku a pasa ku nomber di pisk, a sosode ku nomber di lug:
Lelienberg a bira Lrumbe den boka di pweblo.
Brievengat a bira Brfa.
Langeleven a bira Lngule.
Rio Magdalena a bira Ri'maleyn.
Ascencin a bira Shinshon.
Chinchorro (St. Joris) a bira Chinch.
Bon mira. (Bon bis)
Na mi mira e ta un loko. (sigun mi moda di pensa ). Un hende bon mira o mal mir (nan...”
|
|
3 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00014thm.jpg) |
“...ultimo frase-nan aki ta kestyon di un mucha i un kach espe-sfiko. No kwalke mucha ni kwalke kach.
Ehrsisyo
1. Bisa kwa ta e sustantivonan den e frase ku ta sigi.
Ayera Nichi a guli un ninichi. E mester a bebe un pru-gashi i su manis ora e mucha a bay af, e ninichi a sali kai den wea. Su mama a keda masha kontentu.
2. Menshon e pronmbernan den e frasenan ku ta sigi:
Monchi, Toya ku mi a bay laman. Nos a landa hopi. Tabatin basta hende i nan a gosa meskos ku nos. Monchi si tabatin poko myedu di awa. E di ku laman ta muchu friw. Mi ta kere ku boso tambe ta gusta landa.
3. Kwa ta e adhetivonan den frasenan ku ta sigi:
Tin diferensha entre un bon hende i un hende bon Yanshi a traha un kas masha bunita, ku tur su bentananan di glas.
Perkur pa hamas nan bisa ku bo tin mala lenga.
4. Bisa kwa ta e vrbonan den frasenan ku ta sigi:
Nos tur mester kome, bebe i drumi, pa nos no bira malu ni muri.
Asina Ismael a yega kas, el a kita su paa, kai drumi mesora. Su kurpa tabata mash kans....”
|
|
4 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00025thm.jpg) |
“...ta par den buki.
Abri un mucha su sint. (Sia un mucha kon e asuntu ta presis).
Siansa bal hopi. (Loke ta bisa un mucha, pa e komprond ku e mester tin un fundeshi di siansa den su bida). Sint ta yuda brasa. (Den tur loke bo ta hasi, bo mester uza bo sint.)
Esaki ta un dicho ku nos por buta banda di Karpint ta mas ku rey E karpint ku konos su fishi, tin hopi balor. Semper e por traha, uzando su fishi, pa gana su bida. Pero den fishi tambe mester tin sint. E karpint ku no ke pa nan yam Karpint di awa dushi, mester sa kalkul bon.
Un mucha ku bon kabes por sia ku fasilidat, i un mucha kabes duru ta pasa trabow pa sia.
(Korda bon ku un hende ku mal kabes ta un hende ku mal swltu! )
Kali tu sa su ls fo Y kabes.
Bo kabes no ta pa pyew so kome. (Bo mester uza bo sint). Su kabes no ta bon (El a skeze o brua. Su kabes no ta pa-rew).
Djo tin sesu (koko). (E no ta kabes vonvin, kabes bash. E no ta un animal.)....”
|
|
5 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00034thm.jpg) |
“...Nos tin reduplikashon di vrbo, pa refors. P.e. Nan a zundr bon zundr.
Polisnan a baty mal bat.
Ripitishon di un vrbo den e mesun frase
P.e. Pa studya ku el a studya, el a keda mes brutu.
E bay ku el a bay sin bini mas a kedami strao.
Ripitishon den un frase enftiko:
P.e. Wardami. Ta kome mi ta kome.
Bo no ta mira ku ta papya mi ta papya?
Ripitishon pa ekspres superlativo.
P.e. E pan ta molimoli.
Nan a biba dushidushi binti aa largu.
Reduplikashon di numeral.
P.e. Nan a kana drenta dos dos.
Yora awa kwaterkwater
Mas kaso di ripitishon.
No di gaga, ma di brd mes.
E mucha sa su ls aribariba. (no bon).
No ta asinasina sa bira riku. (no ta fasilmente) Dochi tin ocho yu. Nan ta kabeskabes.(djis tras di otro).
Kachikachi di kfi.
Klkl bow di kachete. (manera kalakuna). Un kach kankan (yen) di pruga.
Karikari (karni mul di tribon).
Blachinan di e palu tabata kuchikuchi ku otro den byentu.
....”
|
|
6 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00035thm.jpg) |
“...chikichiki.
Krta karni pidapida.
Nan dos a sinta bebe samsam. (Huntu, parew). Ora awaseru kai sa tin hopi lembelembe ta bula. (un muskita chiki.)
Ripitishon di palabra pa ekspres zonidu.
Owtonan tabata pasa vapvap.
Su sapatunan a zona chpchp den lodo. Den kaya tabatin un wewe. (boroto, zundra-mentu, beheyt).
Ripitishon di palabra pa ekspres un. akshon ku ta sigi ri-piti:
El a kana, el a kana, te el a yega na un kas
chikitu. (den kontamentu di kwenta). Djo tabatin un set ku a but bebe, bebe, bebe awa, te bira sapu.
Ehrsisyo.
1 Ki diferensha tin den Awe mainta seys or mi a kome i Awe mainta mi tabata kome ora ba kana drenta?
2. Prom ay mi tabata riku
Ki sorto di vrbo tabata ta den e frase aki riba?
3. Trata un hende ku delikadesa, ta meskos ku.............
f........ku un hende.
4. Splika ku bo mes palabra kiko ke men Saka un hende na bandera...”
|
|
7 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00039thm.jpg) |
“...tiki kos).
Rosea.
Kwe rosea, (despwes di a traha duru o despwes di a pasa den problema ku didfikultat).
Kore duru te prd rosea. (Hala rosea ku difikul-tat).
Un persona ku ta sufri di asma, tin rosea kortiku.
Un futbolista ku ta sigi hunga sin kansa, tin rosea.
S ose g
Biba o traha soseg. (trankil).
Kas di sosyegu. (Kas pa hende byew pasa restu di nan bida).
Sedu (set)
Nos ta bisa: Sedi awa, ma tambe set (sedu) so.
Nos ta sinti set, wanta set, kita set, mata set, pasa set, korta set (ku un krenchi awa).
Kurpa
Toni ta mata kurpa, pa e logra su deseo. (E ta traha mash duru, hasi esfwrso).
Mani ta un karpint di awa dushi, pero e ta yuda su kurpa. (E ta hasi loke e por).
Un kos di kenta kurpa. (un beter)....”
|
|
8 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00058thm.jpg) |
“...Di ripente a drenta un kalma.
Moda di ekspres
Gach a prd te prd su moda di kana. (El a prd tur kos).
Esta gana di kos! (Ekspreshon ku ta uza ora un hende lagabo ripara ku e tin masha deseo di algu).
Masha dia kaba ma kant ku le dal su dede. (Basta da ma avis ku e ta bin topa ku difikultat).
Ma gatya Djo na tur sortodi manera, pero e no ke morde. (E no ke turna den, e no ke kai pa mi).
Manchi ta karga fama di ta riku. (Nan ta kere ku e ta riku, pero e no ta).
Nan a lanta e kumind na awa. (Nan a batis, yen ku awa pa e bira hopi).
Bo nanishi ta kore sanger (Pakus ta habr, kil di kar-son ta habr).
Ta rabya bo tin. Pero mih rabya ku dwele. (Mih bo tin rabya riba mi ku bo tin dwele di mi).
Ehrsisyo
1. Un seter ta un sosyedat di ...................
2. Menshon poko sorto di kerementu den webi gay
3. Duna un ehmpel di invershon
4. Menshon algn vrbo ku no ta uza ta owksilyar
den nan konhugashon.
5. Batis un kumind ta nifik...............................”
|
|
9 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00064thm.jpg) |
“...62
DI DJESKWATER LES
J.S.Corsen
ATA NUBYA
Ata nubya, hopi nubya, hopi nubya.
Nan ta sali pokopoko foi trai seru,
Nan ta bini, nan ta primint awaseru.
Ta parsemi ku tur takinan sin blachi ku tur bestyanan sin karni tin un konswelo Ora tera ta bay haa un sunchi shelu.
Nan barika ta rond, karg di awa.
Awe si nos mester kanta na rudia Un kantika di speransa i di legria.
Nan ta pasa, nan ta hiba nan rikesa,
Nan ta pasa, nos no a spera basta ainda;
Nan ta pasa, nan ta sigi nan kaminda.
Nos a nase pa hugete di speransa.
Te maan, si un poko nubya bini atrobe.
Lo nos kere, lo nos spera ku lo yobe.
(Di Poesias di Joseph S. Corsen)...”
|
|
10 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00065thm.jpg) |
“...(E ta bira flaku).
Mi tin mash sekura. (Mi ta sinti mash set).
Anita a kontestami un no seku. (Un no sin e-moshon ni sintimentu).
Antes kunukeronan tabata depende kompletamen-te di awaseru. Sin awaseru nan tabatin un mal aa, sin maishi, sin bonchi. Loke tabata nifik: hamber. Pesei tin e ekspreshon Un aa di tene muraya (E hendenan tabata asina dbil, ku mester a tene muraya, pa no kai).
Awa
Awa ku broma no sa yobe. (Hopi beheyt pomada). Awa a bay largu.(Awaseru a keda sin kai basta tem-
. Pu)-
Awa di atardi no sa muha kabritu. (Prudensya ta kunbini semper).
Awa di yobe. Awa di pipa (di kranchi).
Awa di pos. Awa di renbak.
Si awaseru ta kai ora tin solo, nos ta bisa:
Nanzi ta bati su kas ku pali funchi tras di porta...”
|
|
11 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00068thm.jpg) |
“...66
2. Mih na brasa di gobyrnu ku ............................
3. Un hende chikitu nos por yama Pinda .....................
4. Kon ta e gerundyo di konta, muri, sende?
5. Ki diferensha tin entre Ata i At?
6. Kiko ta un aa di tene muraya?
7 Awa ku broma.............................................
8. Ki ora nos ta bisa: Nanzi ta bati su kas ku pal'i fun-
chi tras di porta?
9. Muchu pikete...................
Splika kiko e provrbyo ta nifik.
10. Menshon tres owtor di Korsow ku a uza sekura
komo inspirashon pa nan obra....”
|
|
12 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00070thm.jpg) |
“...68
sin, eksepto, te, pa, tras di, prom ku, meymey di, kontra, dilanti di.
Sorto di komplemento
Ademas di sustantivo i pronomber, sa tin ad. vrbyo, infinitivo i frase komo komplemento di un preposishon.
Advrbyo komo komplemento:
El a yega na ora.
Nan a traha for di ayera te awe.
Te awor aki awa no a kai. ,
Esei lo ta pa semper
Infinitivo komo komplemento.
E ta seka di muri.
Nan tin deseo di logra.
Frase komo komplemento
Nos ta kontra e sistema di sinta pomada. Mi tin rabya riba su moda di kana papya.
Omishon di komplemento:
Un kas di biba den (dje).
(nos ta elimin "dje).
Un stul pa sinta riba (dje).
(ta elimin dje).
Krda bon: E homber ku ta bai ei, ta mi primu.
(Aki ku ta pronomber).
Nan ta bai ku mi primu.
(Aki ku ta preposishon).
Chali ku mi ta ruman.
(Aki ku ta konhunshon)....”
|
|
13 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00071thm.jpg) |
“...69
Karga ku skop.
Kore den stef.
Biba riba kustia di otro.
Baha na awa.
Hala for di otro.
Na skina di kas.
Den huki di kamber.
Entre nos seys aki.
Den nos dos.
Bib na kas.
Rabya ku un hende.
E tin rabya riba mi.
El a keda desapunt den su amigu.
Nos ta na fabor di un bon gobymu.
No fada ku mi.
Bo ta responsabel pa bo akshon.
Ta for di bo kwenta.
Nan no ta dispon di basta fondo.
Un remedi kontra infekshon.
Kore tras di plaka.
Ehrsisyo.
Siman pas nos a bay seka Arturo, pa nos pasa dia na su kas. For di mainta tempran nos a lanta, pasobra nos ker a yega kunuku prom ku ochor di mainta.
Nos a para kantu di kaminda, spera un bus durante mey ora. Porfin a yega un. Nos a sinta banda di e shafer, pa nos mira kaya mih.
Un poko pabow di Arturo su kas nos a baha. Bon pur nos a kore drenta su kur i yega te na su porta di kas. Ei nos a spanta i keda para. Pasobra bow di e palu di indju dilanti di su kas tabatin un kach grandi drumi den sombra
1. Menshon den e pasashi aki riba, e palabranan ku ta preposishon...”
|
|
14 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00075thm.jpg) |
“...73
Galia ta laba ku e awa ku e tin. (Un hende mester yu-da su kurpa sigun su kapasidat).
Turna nota: Nos ta yama tera ................... awa di galia.
.......srbte di kach.
E galia ta baa den tera. E kach ta seka su kurpa den tera.
Homnimo
Na papyamentu tambe tin basta homnimo. (Palabra ku tin mes forma ku un otro, pero ku tin nifikashon diferente).
Por ehmpel:
Rndu (di porta). Rndu (vrbo) (kore paran-da).
Pik. (malu ku un hende a komete).
Pik. (p.e. di maribomba).
Bela, (di barku). Bela (pa sende).
Mara. (vrbo) (ku kabuya).
Mara. (Mare) Na spa: ojal.
Kopr (un militar). Kopra (bleki o mber di kakushi).
Rudia (di pia). Rudia (riba kabes, pa karga algu).
Den e frase, den e konteksto, nos por komprond kada un su nifikashon.
Subhuntivo
Pa ekspres algu ku ta na duda o imaginaryo o un deseo nos ta uza subhuntivo.
Por ehmpel:
Kisas e bay. (Mi no ta sigur ku e ta bay)....”
|
|
15 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00103thm.jpg) |
“...kome.
3. Su palabra a sali.
4. Na kas di burdugu no sa falta strp.
5. Hardi bay, stret bay, tur ora.
6. Ken a muri? Kiko a pasa? Kiko a soso? (vulgar! )
7 Sint den plaka. Tambe- Putri di plaka.
8. Mester aktwa na e momentu oportuno.
9. Pieter de Mey
10. Na su amn. Tambe- Na (sigun) su kyr
LES NO. 2
1 Ayera, Nichi, ninichi, prugashi, manis, mucha, ninichi, wea, mama.
2. Monchi, Toya ku mi a bay laman. Nos a landa hopi. Tabatin basta hende i nan a gosa meskos ku nos. Monchi si tabatin poko myedu di awa. E di ku laman ta friw Mi ta kere ku boso tambe ta gusta laman.
3. Tin diferensha entre un bon hende i un hende bon Yanshi a traha un kas mash bunita, ku tur su bentananan di glas.
Perkur pa hamas nan bisa ku bo tin mala lenga.
4. Nos tur mester kome, bebe i drumi, pa nos no bira malu ni muri.
Asina Ismael a yega kas, el a kita su paa, kai drumi mesora.
5. Edgar a keda mirami ku kara seryo. Komo mi sa ku e
ta un homber mash kalmu, mi no preokup. Ma
den esei el a bira lomba, kore bay teribel duru...”
|
|
16 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00107thm.jpg) |
“...105
6. E tin myedu di su sombra.
7. Yerba shimaron o stinki.
8. Trata mash seku.
9. Mata kurpa.
10. Un karpint di mala mwerte (di "awa dushi, un ku no sa su fishi).
Katrin tin masha mala higra. (e tin mal kurason). Un mala mucha.
Bo ta un mala bayna.
LES NO. 9
1 Di bin ti: adhetivo ordinal.
Mi (di "mi kamisa): adhetivo posesivo.
2. Personal: adhetivo deskriptivo.
Su: adhetivo posesivo.
3. Nan: adhetivo posesivo.
4. E.....aki: adhetivo demonstrativo.
5. Mi: adhetivo posesivo.
mas grandi: adhetivo deskriptivo.
6. Di mahok: adhetivo materyal. di glas: adhetivo materyal.
LES NO. 10
1. Anochi ta kapa di pekador
2. E no sa kon e asuntu ta kome- bebe.
3. Hiba perdida den un kaso ku a parse, di por duna ga-
nashi.
4. Chata a bay kumpra meyn yarda di bogotanu i meyn liber di wrs.
Pasobra e tabatin mitar pan franses na kas.
El a sali for di kas banda di shetor i meyn, yega te mitar di nwebe.
5. Un hende ku sint parew.
6. Drumi ronka si fwera ta mey anochi.
7 Mi konos yu na lechi. (sakando: tempu...”
|
|
17 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/01/00002/AA00000101_00002_00109thm.jpg) |
“...107
5. Lant na awa, pa e bira hopi.
6. Pakus ta abri. Kil di karson ta habr.
7. Por, mester, ke.
8. Bobo manera kam. (Komo karn ta kana kabes a-bow, e ta duna impreshon di ta bobo).
9...............................
10. Karta spa (esnan ku tin Spada, Baster, Kopa i Oro).
LES NO. 13
1 1 Unda: Advrbyo di lug.
2. No ... nada: advrbyo di negashon.
3. Awor: advrbyo di tempu.
Bon: advrbyo di moda.
Atrobe: advrbyo di nmero.
4. Maan: advrbyo di tempu.
5. Pa di prom be: advrbyo di nmero, ku atenshon: advrbyo di moda.
6. De bes en kwando: advrbyo di tempu.
7 Duru: advrbyo di moda.
2. Milagrosamente nan a logra skapa.
Afortunadamente nos tur ta sal.
3. Advrbyo di grado.
4. Tur dos ta advrbyo di moda.
LES NO. 14
1. Tembla manera bara brd.
Bon peg.
Kome te rende, (te marya).
2. Mih na brasa di gobyrnu ku na boka di pweblo.
3. Pinda di un pipita.
4. Kontando, muryendo, sendyendo.
5. Ata (meskos ku Turna) (entregando algu).
At: ta ekspres sorpresa, desilushon.
6. Un aa di hamber, di nesesidat, di probesa...”
|
|