Your search within this document for 'papia' resulted in 17 matching pages.
1

“...1. Diferente sorto di poesia E produktonan di literatura di tur tempu por ta redus na dos grupo grandi, esta: 1. arte di palabra subhetivo. 2. arte di palabra obhetivo. Den esun subhetivo (lrika) un eskritor ta ekspresa su sintimentu. E ta komunika nos su manera di pensa tokante algu, sea ku e ta hubil o keha, sea ku e ta alab o kritik. Espesialmente e personanan masha suseptibel, pwes esnan ku mnimo kos ta tochi nan, lo ekspresa na forma di arte lrko. Si nos papia di diferente sorto di poesia, nos no ke men nikamente e ekspreshon na frma di verso (ku rima I ritmo) ku komunmente nos ta yama poesa*, Obranan di prosa (novela i kwenta kortiku) tambe ta konsidera komo un sorto di poesia. Nifikashon di e palabra poesia ta: hasi, traha, kompon. Nifikashon di prosa ta: derechitu, koriendo. Pwes e frasenan ta sigi kore, sin ku nan ta depende di e kantidad di slaba. Den arte di palabra obhetivo (poesia pika) un eskritor ta konta loke el a eksperimenta o mira. E ta trata di hasi su deskripshon mas...”
2

“...amor Den esaki un poeta ta kanta tokante amistad i amor. Amor sa ta masha profundo i e ta buta ku esun persona no por eksisti sin e otro. Ta klaro ku amor pa tata i mama ta diferente for dl amor entre homber i muh. Tratando pues di amor, un persona ta met den su totalidad, for di su eksistensha espiritwal te na su inklinashon natural. Den literatura nos sa topa tambe ku amor platniko. Esaki ta e amor ku un owtor ta sinti pa un imagen ideal. Tambe e sa ta amor sin pensamentu riba kurpa. Nos por papia di lrika popular i lrika kultural. Lrika popular ta ora un individuo ekspresa den un poesia loke basta tempu kaba henter un pueblo ta sinti, pensa i desea. 4...”
3

“...E tomonan konosi di kwenta ta esnan di Grimm, i esnan den "Mil i un anochi. Den e tomonan "Ora solo baha i "Djogod" tin tal sorto di kwenta. Fbula E palabra "fbula ta deriv di e verbo latin fari (papia). Ke men ku un fbula ta bas riba tradishon oral. Den un fbula nos ta mira bida di hende i di animal. E animalnan ta aktwa manera hende. Loke e bestianan ta hasi i papia ta un les pa hende, pa nan no komete mesun eror. Pesei nos por bisa ku un fbula tin su obheto didktiko. Por sierto na final di un fbula nos sa haa e moral den e ultimo frasenan. Ta posibel pa bisa ku varios Kwenta di Nanzi ta fbula. Pasobra den e kwentanan aki nos por sia por ehempel ku mester tee kwenta ku gai bibu" manera Nanzi, pa bo no sali perd. E fbulanan di e griego Aesopus (mas o menos 500 P.K.) a bira slebre den mundu. La Fontaine (siglo 17) tambe ta un kreador importante di fbula. Probablemente e figuranan Toro Manzinga ku Toro Mansebu (den se) ta resto di un fbula di origen afrikanu. 16. Parbola, idilio, kwenta...”
4

“...fragmento di un hende su bida manera e ta mire. Den e kaso aki e eskritor por enfoka riba un persona so. Tambe e por pinta realidad krudo i bida duru manera su bista a mira esei. Emile Zola, Flaubert i Maupassant ta algn representante di novela naturalstiko. Algn ehemplo den nos literatura, aunke mas kortiku, ta "Morto di Enid Lacruz (Edw. de Jongh), Ju pretu (Lauffer), "Kwater as (Rosario). Novela sikoigiko Si den un novela reaiistiko tin un desaroyo i anlisis eksakto di un bida espiritwal, nos ta papia di un novela sikoigiko. Ta eksisti tambe novela di kustumber. Esaki ta trata kustumber di siertu ambiente den siertu tempu. Ademas tin novela di tamia i novela regional. Ma loke tur esakinan tin komun ta ku nan ta trata komo tema loke ta sosode den un tempu aktwal; i den esaki nan ta diferente for di novela istriko. Elias Moreno Brandao a skibi un novela di kustumber (na spa). 21...”
5

“...Katstrofe Aklarashon dje komplikashon. Solushon di difikuitad. Esaki mester sosode na un manera natural. E dramaturgo no por uza wega ni triki. Si esaki sosode, anto nos ta papia di un Deus ex machina, pasobra antes den drama nan tabata laga un dios aparese, pa duna un solushon, maske e solushon no tabata satisfaktorio. Peri pesia Esaki ta resultado di meditashon riba e katstrofe ku a tuma luga den e di kwater akto. Den esaki ta hustifika e katstrofe komo triunfo di loke ta divino riba loke ta humano. 26. Naturalismo, impreshonismo, sensitivismo Naturalismo Nos por topa ku e terminologa realismo den henter istoria di literatura. Naturalismo ta nifika mas o menos e ekspreshon eksakto di realidad. Ta eksisti realismo for di Corsen te Oduber. Di Wolfschoon te Alette Beaujon. Aunke den final di siglo 19 nan no ta papia mas di "realismo, pero di "naturalismo. Naturalismo, un terminologa di Emile Zola, ta relashona ku realismo. E tambe ke duna un presentashon eksakto di realidad den arte. Pero...”
6

“...pa ekspresa loke tin den su alma a pone ekspresa su pensamentu i sintimentu mas direkto i sinsero posibel. E ta odia palabra bunita. Den obhetivismo e ta elimina tur loke no ta nesesario. No ku adhetivo pero ku sustantivo fwerte e ta traha. Tampoko e no ta preokupa ku mtrika, rima o konstrukshon di estrofa. Un poesia a bira kompletamente liber. Prosa a bira kompakto, kondens. Un ehempel ta loke ta sigi: "Boroto den marshe. Tur sorto di ol. Stem di un muh ta korta airu. Un bended di number ta papia sin guli skupi. For di te patras un karni stob ta tenta tur hende su nanishi. Awe ta diasabra. 28. Dadaismo, poesia eksperimental Durante prom gera mundial i tambe despwes di dje nos ta mira den literatura un koriente fwerte kontra normanan di tradishon, i ku un tendensia nihilista. E koriente aki, dadaismo, tabata un reakshon riba e sirkunstanshanan di gera ku a afekta balor, beyesa, edukashon i moral. Hopi owtor a duna dadaismo su forma ku un mentalidad ku tabata fwertemente negativo i hopi...”
7

“...e ta bisa. Bo ta fada di tende e mesun zonidu, e mesun palabra. Mira ki agradabel ta ora bo uza: hopi be.. konstantemente pronto.. djis aki nunka.. hamas. Esakinan ta sinnimo ku ta nifika prktikamente meskos. Ma nos mester tee kwidow ora dos sinnimo su nifikashon ta un poko mas leuw for di otro. Si un persona bisa: Awe m'a kumpra masbangu bibitu, nos sa mesora ku e no sa e diferensha entre "bibu i bibitu". Bon uzo di sinnimo ta sia nos distingi balor di palabra i papia korektamente. 30. Tautologa, pleonasmo, kiimaks Nos ta papia di tautologa (e mesun palabra) si den un komunikashon di palabra nos tin e mesun nifkashon dos be, pa medio di palabra sinnimo. P.e. kach-bulldog pan-rombro Un palabra kompwesto ta konsisti di dos parti ku tin e mesun nifikashon. Tin tambe kombinashon fiho di palabra ku tin e mesun nifikashon: franko i snsero, e no tin ni pas ni sosegu, biba ku sustu i nsha (miedu). Pleonasmo (abundansha) ta ora un adhetivo ekspresa un be mas e kwalidad di un sustantivo, siendo ku...”
8

“...Un mesla ta papia di profil; un sapat di lapiston. E palabra bulul, a origina den un famia, ku nifikashon di "beheit, bochincha. Un "borkanchi (pida butishi kibr pa mua kuch ulan-des) bo no ta tende den stad; "djogod (un mangasina chiki pa warda herment) ta di kunuku. Hudiwnan a mantene varios palabra hebreo den e idioma papiamentu ku nan a asepta komo di nan. Mucha chikitu ta bisa nana pa drumi, am-am pa kome. Tin be e mesun palabra tin nifikashon diferente den boka di diferente persona. Pa un sapat "swela ta kweru pa traha sle; pa un mama di kas ta e flur ku e tin ku bari. Un mesla ta uza "pnchi pa marka terenu; un labadera ta uza "pnchi" pa kologa paa na kabuya. 32. Barbarismo Nos idioma, meskos ku tur otro idioma, no ta par riba su mes, pero e tabatin influensha di otro lenga. Trfiko, komersio i okupashon di diferente nashon a hasi nan efekto. Tal influensha ta sigi tuma luga, meskos ku ta sosode na otro pais. Palabra di un idioma ta drenta otro konstantemente. Tur elemento strao den...”
9

“...Aunke ta posibel pa nos bisa algu tokante dunamentu di nomber. Tin algun faktor ku semper a influensha nomber di un kos: a. e material ta yuda pa duna nomber. P.e. un heru di strika; un glas di awa, un bleki di kumnda. Pero ku tempu nos ta perde noshon dje material. Di moda ku nos ta papia di un glas di plastik, un bleki di koper. b. zonidu tambe por ta origen di un nomber: Un owto biew I man-karon a bira un rktko; hopi boroto di papiamentu a bira bulul. Sorto di palabra asina ei nos ta yama onomatopeia (imi-tashon di zonidu). c. kol tambe por bira un nomber: berdura, kr (uza komo sus- tantivo pa un persona kabei di ruku o poko run). d. kwalidad ta bira nomber: Un gordo, un loko. e. fabrikante ta duna su artikulo un nomber: un kamera di saka portret ta kodak; un refrigeradora ta un frizjidr. f. ta sobra nos e humorismo di nos pweblo den dunamentu di nomber: un slof hapones di alestik ta un start-sali, un kadena largu i pis di oro ta un kadena di ankra barku, un sombr di aros ku nan tabata...”
10

“...idioma figurativo. Similitud ta pone nos asosia kos i hende konstantemente. Un persona ku ta papia hopi nos ta yama: un lora, un hende largu: un pali koko, un hende ku ta bula kaya ku su pianan seku: un dalakochi. Idioma di poeta i prosaista tambe tin tal sorto di rikesa di imagen. Idioma figurativo ku ta bas riba similitud entre persona o kos, nos ta yama un metfora (e palabra ta nifika transferensha o pasa di un pa otro). Tin diferente sorto di metfora ku nos lo bai trata. Algn ehempel di metfora ku nos poetanan a uza: Cadushi secu na costa di laman di mi tristesa den hardin di mi memoria un rosa blancu marchit. (Elis Juliana) Si bo tabat'aki si bo por a supla den butishi di mi kurason tur tap ku kas di haraa______ (Henry Habibe) Barankanan ta tristu i Awa i wowo di laman ta baa e mil poncheranan di nan kara-di bruwera-loko. (Luis Daal) Nos por bisa anto ku idioma figurativo ta e arte di papia o skibi na un manera impreshonante o persuasivo, aunke hopi be implikando in-sinseridad i ek...”
11

“...Un komparashon nos por yama tambe un smil, loke ta ekspreshon di e apariensha ku tin entre dos obheto. P.e.: Eror, manera tabla biew den pechu di laman. Un metfora, en kambio, ta aplikashon di un nomber o deskripshon di un obheto kaminda no por aplik'e literalmente. P.e.: Solo razu, sapatiando riba awa mansu. Persontikashon (atribushon di sinti i boluntad na kosnan sin bida). P.e.: Ola kans den un bientu muriendo, yora i keha den kustia di ksta. Uzando personifikashon loke nos ta papia ta haa mas bida. Ripara, por ehempel, den loke nos ta bisa den idioma di tur dia: kaya ta ketu, marshe ta rebultia, wer ta sin grasia. Hiprbole (eksagerashon) Pa hasi mas impreshon den loke nos ta bisa nos sa eksagera: Nos a para warda te blikia. Nan a hala bo atenshon mil i un be. Litote (disminushon) Hasiendo algu mas chikitu na un manera eksagera, nos ta logra e mesun efekto ku hiprbole: Awe mainta mi no a bebe ni un bok'e kfi. Ayera nos pakus no a bende ni un sen chiki. Eufemismo Esaki ta deskripshon...”
12

“...libreria, i nan a mustr'e un Shakespeare kompletu (den un tomo). Tambe nos ta papia di metonimia ora nos deskribi algu pa medio di su "adrno, na luga di yame na su mes nomber: Korona (rei o reina) no ke baha kabes pa sotana (pader o iglesia). Sinkdoke Esaki ta komprenshon di algu pa medio di otro. Por bisa tambe: deskripshon parsial di un total. Por ehempel: Alabaster (un estatwa) ta papia. Nos a pasa bui (entrada di haf). E kos ei a pika su kweru (su sintimentu). Hopi be un tata ku hopi yu tin ku konta kabes (su yu-nan). Antonomasia Esaki ta sigi desaroya den un aposishon. Por ehempel: Pablo Alex Jesurun, e poeta eternamente enamora. Luis Daal, rei di metfora. Joseph Sickman Corsen, prekursor di literatura papiamentu. Ta masha posibel ku aki poko tempu e aposishon ta sufisiente pa ekspresa ken nos ke men. Napoleon, le petit caporal, ta un antonomasia masha konosi. Kiimaks Un serie di representashon ku ta sigi tras di otro, owmentando e impreshon. P.e.: Ta un lokura si abuza di un hende;...”
13

“...Apstrofo Nos ta papia di apostrofe ora nos ta dirigi palabra na un persona owsente, komo si fwera e tei, o na algu sin bida (konkreto o ab-strakto) komo si fwera e tin bida. P.e. den un diskurso: Shon Yo Corsen, abo sa kiko ta e dol sin fin na momentu ku palabra humano no por des-kribi nos sintimentu. Felisidad! esta kortiku bo bishta ta. Prosopopeya Esaki ta deskripshon di pasado o futuro komo si fwera ta presente; tambe loke ta imaginario komo realidad. P.e.: Tula ta skucha e kantika di laman, sigun e ta kana bai den direkshon dje pali horka. Esaki nos por yama tambe: presente istriko. Onomatopeya Si nos uza palabra ku ta imita zonidu, esei ta onomatopeia: 1. Un kayon ta tira bidim. 2. Un gai ta kanta kokoyoko. 3. El a kai djublum den laman. 4. Bo ta blbl den mi kabes. Perfrasis (sirkunlokushon) Si nos dal un bwelta grandi pa deskribi algu, esei ta perfrasis: Poli parse e animal ku ta karga un krus riba su lomba i su bobedad den su kara. ( = buriku). Riptshon Intenshonalmente, e owtor...”
14

“...e ta mete e otro persona den loke e ta papia. Pasobra un pregunta ta pidi un kontsta. P.e.: E no ta kria nos tur, kwida nos tur, duna flor ku mta bida, per-kura pa nos haa airu, awaseru i kumnda? Kiasma (kolokashon krus) Den esaki nos ta menshona dos kos, mientras ku den e di dos be nos ta menshona nan ku sinnimo den orden inverso. Un ehempel: Pader Poeisz i frater Herman tabata oponente durante basta tempu, den un polmika den korant lokal, e tilburgiano tabata boga pa ulandes na skol, e dominikanu pa spa i papiamentu. Endadis (un pa medio di dos) Na luga di un sustantivo ku un adhetivo, e owtor ta uza dos sustantivo ku huntu ta nifika e mesun konsepto di adh. + sust. Por ehempel e owtor ta bisa: Mi ke drumi den laman i blow...., na luga di "laman blow. Preterishon E eskritor ta hasi komo si fwera e no ta haa siertu kos importante, pero ku tur esei e ta fiha nos atenshon riba dje. E ta kuminsa ku un introdukshon negativo, i despwes, komo si fwera pasando, e ta duna e informashon ku e ke...”
15

“...pasa.. Enumerashon Poniendo un kantidad di argumento, nomber o echo tras di otro, nos ta papia di enumerashon. Esaki tin e efekto di konvikshon. Den e Presentashon di Daal su Kosecha di Maloa tin un ehempel: Ne komunidat ej, na mi amigunan di antes, tambe nesnan ku a lubida o esnan ku tin mjedu di rekorda awe nos amistat di ajera, mi kje laga un rekwerdo simpl........ 40. Balor afektivo di palabra Ademas di kontene un konsepto, hopi palabra tin un balor afektivo. Ora nos tende tal palabra, nan ta buta nos sinti sea simpata o antipata. Pero e dos ¡ndikashonnan aki no ta duna kompletamente e diferensha di balor afektivo. Tin hopi variashon. Pa haa balor afektivo eksakto di un palabra, nos mester buska esei den konteksto. Tin diferente faktor ku ta fiha balor afektivo di un palabra. Pesei mester tee kwenta ku un persona su nivel di edukashon, su konsepto di bida, su beis i tambe su tono (entonashon) di papia. Tambe ta hasi influensha e ambiente i e tempu ku un persona ta biba den. Konsepto di...”
16

“...origen i nifikashon original di palabra. Nos etimlogo konosi ta Antoine Maduro. Mirando e deskripshon aki riba menshona nos ta kompronde mesora ku, bon bis, ta imposibel pa papia di etimologa popular. Pweblo en general no ta preokupa ku origen di palabra. Sinembargo nos ta uza e palabra etimologa popular" pa un fenmeno strao di asosiashon ku sa tuma luga den pweblo. I nos ta mira ku un palabra strao ta haa zonidu di nos idioma. Mas o menos trinta aa pas un muhe biew tabata skuchando na radio kon nan ta yama number di briyechi di Caracas. I e ripitishon di ----bolvares a bute bisa ku tin algu "riba Rif. Djamars tin drel----pa Je maintiendrai ta konosi kaba. Pi e kaso ta bira ora un persona simpel ke hasi formalidad ku palabra strao. E ora ei bo ta tende "ursulutamente pa "absolutamente, "fasio" pa "fasil", "edifisio pa difisil. "Kolosenshi pa com licena ya ta semi-arkaiko. 42. Diferenshashon, doblete, homnimo Unikamente den un konteksto un palabra ta haa su nifikashon eksakto. Si nos uza...”
17

“...sinti bo spiritu bande mi. (pentmetro ymbiko). Un ehempel di verso liber ku tetrmetro trotlko ta: Barku blanku ku ta balia ne kabuya riba bui_____(Carlos Nicolaas) E nomber verso lber ta origina di Inglatera: Blank verse. Si e vokalnan ta rima pero e konsonantenan no, nos ta papia di asonansia: soo-morto, kumpra-suta, mira-slnta. Ora un slaba aksentwa ta rima (bos-kos), nos ta yama esei rima maskulno. Den e rima hop-stropi tin un slaba aksentwa ku ta rima, sigt pa un slaba no-aksentwa ku ta meskos. Esaki ta rima femenino. Ta eksisti tambe rima lastr. Despwes di e slaba aksentwa tin dos slaba mas ku ta menos aksentwa: Alanan-balanan. Si despwes di e slaba rim tin un slaba rim mas (ku un tiki menos aksentwashon), nos ta papia di rima dobei: Dochi-Rochi. Den kaso ku e ultimo palabra di dos verso tras di otro ta igwal, esei ta rima riku. Ora den e mesun frase dos palabra ta rima, esei ta rima meime: I ma mira, bira kara pa kuch di wowo no hinkami. 45. Ritmo i korida Nos lo por yama ritmo: koriente...”