1 |
 |
“...ARTE DI PALABRA
PIERRE LAUFFER
di :
ku eksepshon dje fragmentonan literario, no tin nada netamente original aki den.
Tur ta terminologa, idea i konsepto konosi den henter mundu.
I te na ora kwalke persona yega na kere ku tin algu ku ami a deskubri, anto mi tin ku bisa ku esei tabata eksisti tempu kaba den nos idioma; solamente e no tabata but pretu riba blanku.
Tampoko mi no ta riska pretende ku e trabow aki ta kompletu. Sin duda lo tin semper mas detaye pa agrega.
Konsidera "Arte di palabra komo un pasatempu agradabel (i nesesario) ku mi tabatin na 1972, prom na Korsow, den komedor di mi kas dilanti di santana katliko na Seri Pitermai, despwes durante mi vakansi, den komedor di Ra do Pina No. 45, na Madeira, e patria paraiso di mi Belita.
Tur esaki espesialmente pa e grupo di idealista ku a asist na e prom kurso di Papamentu LO.
p.a.l.
dedik na:
Julian Coco, un artista te den su higra....”
|
|
2 |
 |
“...Un mesla ta papia di profil; un sapat di lapiston.
E palabra bulul, a origina den un famia, ku nifikashon di "beheit, bochincha. Un "borkanchi (pida butishi kibr pa mua kuch ulan-des) bo no ta tende den stad; "djogod (un mangasina chiki pa warda herment) ta di kunuku.
Hudiwnan a mantene varios palabra hebreo den e idioma papiamentu ku nan a asepta komo di nan.
Mucha chikitu ta bisa nana pa drumi, am-am pa kome.
Tin be e mesun palabra tin nifikashon diferente den boka di diferente persona. Pa un sapat "swela ta kweru pa traha sle; pa un mama di kas ta e flur ku e tin ku bari. Un mesla ta uza "pnchi pa marka terenu; un labadera ta uza "pnchi" pa kologa paa na kabuya.
32. Barbarismo
Nos idioma, meskos ku tur otro idioma, no ta par riba su mes, pero e tabatin influensha di otro lenga. Trfiko, komersio i okupashon di diferente nashon a hasi nan efekto. Tal influensha ta sigi tuma luga, meskos ku ta sosode na otro pais. Palabra di un idioma ta drenta otro konstantemente. Tur elemento strao den...”
|
|
3 |
 |
“...34. Neologismo
Vokabulario di un idioma ta kambia konstantemente. Tin be nos ta sinti nesesdad di un palabra nobo pa splika un konsepto nobo. Esei ta neologismo.
Awendia "baki ta masha na uzo. Pero por ta ku despwes di algn aa e no ta eksisti mas.
Hopi aa pas nan a introdusi un sapatu barata di Hapon. Pueblo a yame tah. Un sinkria (sombre di aros) kasi bo no ta mira mas. Hunga rol en kambio ta di ultimo dies aa mas o menos. Kai den webu tambe. Aparentemente na Aruba "hamaka di tete ta relativamente nobo. Algn mas ta raspa, kanta wil.
35. Komparashon
Hopi be nos ta ripar un parsementu bibu entre dos kos, i nos ta sinti nesesidad pa ekspresa esei den palabra. Pa medio di e pala-branan meskos, manera o enditu nos ta pone e dos konseptonan banda di otro: Un muh manera un table strika; un mucha enditu un kabritu alfashi; un kas meskos ku un kowchi di galia.
No kere ku ta poetanan so por enrikese nan idioma ku imagen i komparashon. Ku frekwensha nos por tende hende simpel traha komparashon masha...”
|
|
4 |
 |
“...lo bai trata.
Algn ehempel di metfora ku nos poetanan a uza:
Cadushi secu na costa di laman di mi tristesa den hardin di mi memoria un rosa blancu marchit.
(Elis Juliana)
Si bo tabat'aki
si bo por a supla den butishi di mi kurason tur tap ku kas di haraa______
(Henry Habibe)
Barankanan ta tristu i Awa i wowo di laman ta baa e mil poncheranan di nan kara-di bruwera-loko.
(Luis Daal)
Nos por bisa anto ku idioma figurativo ta e arte di papia o skibi na un manera impreshonante o persuasivo, aunke hopi be implikando in-sinseridad i eksagerashon. Un figura di idioma ta un desviashon for di e uso komun di palabra, ku intenshon di owmenta nan efekto.
36...”
|
|
5 |
 |
“...sinembargo kontene un metro perfekto. E metro no ta hasi ni e tema ni e idioma potiko.
Den kaso ku un persona traha un "rima barata, keriendo ku ta poesia el a produsi, nos ta mira e kos ei sosode.
P.e.: Mi tin un kas di tabla ku betn, su flur ta bon trah, e tin plafn.
51. Dikshon poetiko
Algn di e karakterstikanan espesial ta lo sigiente:
1. Uso di palabra arkaiko o menos komun.
P.e.: bo ta un kurn,
muhe riba bo mes_______(Daal)
Poesia no sa preokupa semper ku kambio den idioma.
I na mes momentu e ta gusta distingi for di prosa.
51...”
|
|