| 1 |
 |
“...INTRODUKSHON:
Proverbionan Antiano no ta bini di nan mes. Ya ta dies aa kaba ku ami ta bini Antia, te ku ami a haa tende e prome proverbionan na Papiamentu di Antiano mas bieu. Prinsipalmente nan ta eksisti pa tradishon, ma ta parse ku e generashon mas hoben no a hered nan.
Hopi di e proverbionan ta for di tempu di katibu, en todo kaso mas ku shen aa pas. Shon We Hoogenbergen a tende mayo-ria di e proverbionan for di boka di trahadornan na Newport durante e hopi aanan ku el a traha ku nan.
Nos a purba tradus e proverbionan Papiamentu literalmente na Hulandes. Esaki no solamente tin e bentaha di presishon, ma tambe e ta duna nan un efekto poetiko. Salta kacho, salta su rabu (Spring over de hond, spring over de staart). Basta tra-bou, aunke ku e lesad no tin mester di nota esaki.
Ku un esfuerso el a bira un trabou agradabel. Iemand die een ei op eet, weet niet wat de kip heeft doorstaan. (Komed di un webu no sa, kiko e galia a pasa). I esei ta masha bon tambe. Mi a klasifik e proverbionan...”
|
|
| 2 |
 |
“...Papiado di berdat no ta haa stul pa sinta (De spreker van de waarheid krijgt geen stoel om te zitten), pasobra berdat ta pika lenga. Tur kuminda ta di kome, ma tur palabra bo no por papia (Alle voedsel kun je eten, maar alle woorden niet) I te ora un hende hasie tg, esnan ku a tende ta pretend ku nan no a tende i bisa: e no a bisa nada.
E Antiano no ta bisa den su manera di komunika s. Awe nos no ta fia, maan si, no ke men ku manan si bo ta haa kos fa: loke e ke men ta: Mi ta keda nchi ku bo, maske mi no por fia bo nunka. Un Antiano no ta gusta bisa no. Pa esei e ta laga
berdat pa bestianan bisa: Sloke di:.........6f e ta laga berdat
tambe pa mucha bisa. Su karakter filosofiko ta hasi ku e ta usa Dios hopi biaha den kosnan ku e ta papia of bisa. Un Antiano ta un filosofo den su bida di tur dia. E no ta saka su sabidura for di teorianan di buki, ma for di kosnan ku ta sosod tur dia ront di e.
Basta ku e no spanta, manera si e haa un bon sota di awa. Awa-seru por ta bon pa mata i planchi...”
|
|
| 3 |
 |
“...hunga ku su yu, te ora e saka su wowo. Naturalmente bo no mester laga e asuntu aki yega asina leu. Ni ku komementu. Oh, e kome i bebementu, esei ta asina dushi i otro hende tambe por gosa huntu; Si boyo tin manteka, kaska ta lombra. I den kompania ku otro hende semper filosofa di relashon humano tambe ta ei. Por sherto semper e ta presente, maske ku ami a traha un rbrika apart di e. Meskos ku mi a tra-ha un di kuminda. Guiambo bieu a bolbe na wea. Ta e mesun kos di semper; nos por hasi hopi distinshon i kategoria den nos buki di proverbio, ma bo no por separ kuminda, bestia, relashon humano, plaka i awa. Den un kultura ta tur kos ta bai huntu, ma bo no por tira pushi riba kach.
Naturalmente mi por a skohe un klasifikashon henteramente otro. Lo mi ta kontentu ku un otro lo hasi e. Ton Platon ta hunga su wega, kada un ta hunga di nan. Un kategoria apart riba mucha of mamanan. Riba tata mi no a tende ningn proverbio; esaki ta un ousensia interesante ku bo por papia hopi ariba. Ma hendenan no...”
|
|
| 4 |
 |
“...relashon di kolonialismo di mas ku treshen aa ta visibel tambe den e kultura di proverbio. Ora un makamba ta gana mas ku un yu di tera Krsou ta un mal mama, ma un bon ma-drasa.
E kolonia ta morto: Santana ta yora e i no tin awa pa laba e, te ora ku te ainda tin hende ku si ke. Shon grandi a bai na biu i a bolbe na kanoa. Pa e motibu, nos mester traha dam pa war-da awa. Un bista den futuru lo por yuda nos. Pero e desaroyo pa independensia no mester bai muchu lih of pur, pasobra Spi pur ta sali salu. Sinembargo e otro generashon lo ta independiente Palu grandi mester kai, pa chik krese.
Nos lo por klasifik masha hopi proverbio riba poder i politi-ka, pero nos no ta hasi e, pasobra otro hendenan por duna e proverbionan un otro nifikashon, otronan ku dos dede di fren-ta.
Kende ku lesa e proverbionan aki bon, ta komprende mas kon bida na Antia ta. I ken ku lesa nan mas bon, ta komprende mas di su mes.
Pa sia un poko mas di e kultura, i e komparashon di kultura i e filosofa di un pais, lo ta ...”
|
|
| 5 |
 |
“...aki a nase. Ami i Peter Hoefnagels a kolekt i klasifika e proverbionan papiamentu kuidadosamente Huntu nos a trata di tradus nan mas bon posibel na Hulandes, loke ku den varios okashon no tabata fasil. Kaminda den e buki aki, nos ta papia di Antia, hopi biaha nos ke men Krsou, aunke ku probablemente e proverbionan por ta wordu us riba e otro islanan tambe. No ta kabe duda, ku Rubianonan i Boneriano-nan tambe lo tin nan proverbio, ku nunka mi no a tende ku nan ta eksist mes. E splikashon i nifikashonnan di e proverbionan ta manera nos tabata usa nan na mi kas f loke mi a komprende di e masha hopi trahadornan ku mi a traha ku ne durante mas di kuarenta aa. Mi no ta duda ku lo tin lesado ku lo ta pensa otro i muy probabel nan por tin un otro splikashon i nifkashon pa nan tambe.
Ma e splikashon ku ami a duna e proverbionan, ta presis manera mi a tende nan for di e hendenan ariba menshon. Nos a trata na evit proverbionan ku ta Hulandes i literalmente tradus na Papiamentu i us na Krsou, pero mi...”
|
|
| 6 |
 |
“...di e lug kaminda el a nase.
Ami mes a yega di pasa algu por estilo, ku na e momentu ku el a pasa a parse mi masha strao. Hopi aa pas mi tabata krusa Noordzee for di Inglatera pa Hulanda. Na un momentu dado e radio di bapor tabata pidi tur pasahero ku destino pa Hulanda, pasa imigrashon na bordo di e bapor pa fasilit e trabou di imi-grashon na Hoek van Holland. Mesora mi a bai ku mi pasport serka e seor aki i despues ku el a turna algn nota, el a duna mi mi paspoort bk sin ningn komentario. Ora nos tabata serka di yega Hulanda, e radio tabata suplik tur pasahero pa di ltimo bes pa esnan ku no a pasa imigrashon na bordo ainda, por fabor hasi e prome ku e bapor yega Hulanda. Mi a tira un bista den mi pasport i komo no tabatin nada skirbi aden, mi a bolbe bai serka e seor aki i mi a bisa e, ku mi a bini un biaha kaba ma e no a skirbi nada den mi pasport.
Ku hopi kortesia e seor aki a kontest mi: Ta pasport Hulandes bo tin i un Hulandes no tin nodi di registr su mes ora e ta drenta Hulanda.
12...”
|
|
| 7 |
 |
“...bin ta spant of e ta spanta pa un mnimo kos. Pa motibu di kach binnan ta buska seru pa skonde su kurpa.
MIENTRASTANTU ANOCHI NO A SERA, KAREDA DI BIN NOAKABA
Zo lang de avond niet valt, is de loop van een hert niet beeindigd.
Komo un bin ta un bestia masha skiu, semper e ta alerta i pa un alarma falsu e ta na kareda. Di moda ku e ta pasa un gran parti di su bida na kareda. Henter dia e ta kore di un punta pa otro i ta ora anochi sera so i a bira skur e ta haa un deskansu.
E proverbio aki ta sia nos, ku hende tambe mester ta alert pa kosnan ku ta pasa den dia i ta te ora bira skur, bo por haa un sosiegu f bai soseg bo kurpa. Un otro nifikashon ta: Mien-trastantu tin bida, tin speransa.
BURIKU BIEU NO TA LAGA MAA:
Oude ezels verliezen hun streken niet.
Kompar e proverbio hulandes: De vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken.
21...”
|
|
| 8 |
 |
“...DI AWOR EN ADELANTE, TA UN OTRO GAI LO KANTA KOKOYOKO:
Voortaan zal een andere haan kraaien.
Di awor en adelanti nan lo turna medidanan muchu mas severo.
E GAI KORA A BOLBE KANTA:
De rode haan heeft weer gekraad:
Algn aa pasa un negoshi di outo den Punda a kima. Su mani-se mes un di nos Agensianan di seguro a bini ku un aviso ku e gai kora a bolbe kanta i a mustra riba e nesesidat pa sigur bo propiedatnan, espeshal esnan ku tin negoshi grandi.
Den e mesun Diario a sali e dia despues un kontra aviso di e negoshi ku a kima, ku apesar ku e gai kor a bolbe kanta nan negoshi ta sigui manera nada no a pasa i nan ta den kondishon pa entreg for di stok inmediatamente kuantu outo f pikp ku nan klientela por tin mester.
MI A YEGA DI MIRA MAS GAI KANTA KOKOYOKO:
Ik heb meerdere hanen horen kraaien. Ik heb voor hetere vuren gestaan. Mi a yega di haa kasonan muchu mas trabahoso pa solushon.
E TA LUBIDA MANERA GAI:
Hij vergeet als een haan. Hij is zo vergeetachtig als een haan. Hij heeft een slecht geheugen...”
|
|
| 9 |
 |
“...GAI BIEU TA TRAHA SPI STRKI:
Van oude hanen kookt men een sterke soep. Oudere mensen hebben meer ervaring.
Hende bieu (hende grandi) tin mas eksperensha ku hobennan. Nan tin mas eksperensha tantu fisiko komo mental. Pesei un muh tin mas na un hmber poko grandi ku na un hmber ho-ben. Un grupo di komedia a yega di trese un komedia masha grasioso bou di e titulo aki den Centro Pro Arte, nos teatro na-shonal.
UN GALIA TA LABA KU E AWA KU E TIN:
Een kip wast zich met het water dat zij heeft.
Rema ku e remanan ku ta na bo disposishon. Yuda bo kurpa. Kontrali ku por ehempel na Hulanda, nan ta usa awa komo sim-bolo di skarsedat.
Ta kustumber di un galia pa grawat den tera te ora ku su ala i plumanan ta yen yen di tera i e ora ei e ta sagud su alanan (e ta bati su alanan) te ora tur e tera sali i e ta keda limpi. Esaki nan ta yama galia ta laba su kurpa ku e awa ku e tin.
KOMEDO DI WEBU, NO SA LOKE SANKA DI GALIA TA SINTI:
Iemand die een ei eet weet niet wat de kip heeft doorstaan.
Tras di algu...”
|
|
| 10 |
 |
“...GUTU BIEU KONOSE BOKA DI KANASTER:
Oude vissen (gutu is Scarus abilgardi) kennen de ingang van een fuik. Het is kwaad oude vossen vangen.
No ta fasil pa gaa un hende ku eksperensha.
MAMA KALAKUNA:
Een kalkoense moeder.
Een moeder die niet goed voor haar kinderen zorgt.
Un mama kalakuna ta un mama ku no ta kuida su yunan bon. Segn nos bieunan un kalakuna no sa moda di kuida su yunan bon; pa motibu di su kurpa grandi, burus i brutu semper e ta trapa su yunan mata, spesial ora e brui nan na kas den un lug pert.
KALAKUNA A DAA KOLO:
De kalkoen heeft de kool bedorven.
De poppen aan het dansen.
Ta konosi si un kalakuna drenta den un hfi di berdura, tur e matanan ku e pik aden ta muri f e ta destru tur kompletamen-te. Kalakuna a daa kolo ta nifika ku bo a daa tur e trabou.
ETA RIBA SU KABAI:
Hij is op zijn paard. Hij is onverzettelijk. Vergelijk: Er is geen land met hem te bezeilen.
E ta opstin. No tin moda di hasi ku ne.
30...”
|
|
| 11 |
 |
“...TERA ABOU: KABRITU NO TA TIRA PA TERA ABOU:
Een geit zoekt de klippen op en niet het vlakke land. Een schaap daarentegen zoekt het vlakke land en niet de klippen op.
Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.
Un hende semper ta duna preferensha na un amigu f su famianan i no na un hende ku ta strao pa e.
Un hende ta krda riba su mes prom ku riba otro.
Kompar: Kamisa ta mas peg ku saya. Un kabritu por subi seru bon; baranka i serunan ta su kuki i e ta prefer seru i no un sabana plat. Aki na Krsou nos tin mas baranka i seru ku na Hulanda. Krsou tin seru, baranka i bordo di baranka na kanti-dat.
Di otro banda karn no por ku seru i ta gusta kana kome kabes abou riba sabananan f tera plat i ta konos ku karn ta keda kana oranan largu te hasta perd kaminda i no por bolbe su kas mas. Un manera pa tee karn serka kas di su doo ta pa de bes
33...”
|
|
| 12 |
 |
“...miedu di awa-ser. Nan ta kere ku nan ta bira ferkout. Hasta weganan di futbol ta stop pa motibu di awaseru. Awendia e kustumber aki ta bai for di moda poko poko i e terenu mester ta den mal kondis-hon di lodo pa nan para un wega.
Ademas e awa di atardi ta muchu mas friu ku esun di den dia.
MAL AA DI KABRITU TA BON AA DI KACHO:
Een slecht jaar voor de geiten is een goedjaar voor de honden.
De ene zijn dood is de ander zijn brood.
Na Krsou tin hopi kach ta kana los riba mondi i den kayanan. Manera nos a splika un poko mas ariba tempu di aa, esta den tempu di yobida, hopi kabritu no ta bini kas atardi i ta keda pasa anochi riba mondi i kachnan ta ataka nan ora bira anochi i mata nan pa nan haa kome.
Un otro enemigu di e bestianan aki ta warawara (un sorto di roofvogel), ku ta yag prinsipalmente riba lamchi di kabritu i karn. E paranan aki tin masha astusia i kasi semper bo ta haa nan den grupo di tres f mas riba mondi. Prome un di nan ta kuminsa pik e lamchi i ora e pober bestia kumins grita...”
|
|
| 13 |
 |
“...aki a pasa di berdat. Hopi aa pas tabatin un forleser ku tur mainta tabata bai hospital pa mira ku e dia ei no tabatin ningn morto pa e por kumins hasi e preparashonnan pa deramentu. Kasi semper tabatin un of mas morto, pero riba e dia aki no tabatin ningn i tristu nos hmber a sali for di hospital pa bai su kas. Na kaminda, un mucha hmber di mas f menos sinku f seis aa a ranka sali for di hanchi di Carthagena nt na momentu ku un outo tabata pasa. E mucha aki lo a muri sigur, si no ta pa un hmber ku a tira man riba dje i ranka e for di dilanti di e outo. E forleser i hopi otro hende a para mira e kos aki sosode i e forleser a bisa e hmber ku a salba e mucha su bida: mi amigu, bo a kita un bolchi for di mi boka. Asina atro-be nos por mira ku tristesa di un ta alegria pa otro.
MAS TANTU LANA UN KACHO TIN, MAS TANTU PRU-GA E TIN:
Hoe meer haren een hond heeft, hoe meer vlooien hij heeft.
Hoe ruiger de hond, hoe meer vlooien hij heeft.
Mas riku un hende ta, mas trabou komplika i kibramentu di...”
|
|
| 14 |
 |
“...betekenis hiervan kan nog niet worden achterhaald.
Te ainda nos no por haa un splikashon pa e proverbio aki. Mi a yega di lesa un artikulo riba morkoi (land schildpad); su kabes ta e parti mas delikadu i ku ora e hinka su kabes bou di e kaska nada no por hasie i e por keda biba asina pa tempu basta largu pero lastimamente e mester saka su kabes pa e por buska kuminda i eiden e peliger ta sinta.
Den buki di Sr. Maduro mi a topa ku un proverbio Soldachi ku warda su kaska lo biba largu ku e tradukshon Die zijn lijf bewaart, bewaart geen rotte appel.
Awor mi no sa ku un i otro menshona aki por tin relashon ku e kokolishi ku skonde su kurpa.
UN KONENCHI TA SALTA KAMINDA MENOS BO TA SPERAE:
Een konijn (haas) springt waar je hem het minst verwacht.
Un kos ta resulta henteramente otro ku nan a spera.
E proverbio aki ta bini di Spa i aya nan ta usa e palabra liebre (haas). Na papiamentu nos no konos e palabra liebre (haas), pa esei nos a usa e palabra konnchi.
Na Argentina na e weganan pa kampionato...”
|
|
| 15 |
 |
“...onsebara.
Notabel ta ku no ta e parti rashonal, ma e aspekto emoshonal di mira dilanti ta wrdu aksentu.
E PARSE MULA MACHU:
Zij is een ruwe forse vrouw.
Un muh ku parse un mula machu ta un muh grandi, gordo i ku hopi forsa, i ku un manra brutu.
ETA MULA MACHU:
Een vrouw die niet baren kan.
Mula is een muilezel.
Ta konos ku den tropiko nan ta usa mula pa traha trabou duru i pis. Mula tin e forza i grandura di kabai i e resistensha di buriku, loke ta hasi e un animal ideal pa un klima kayente manera di nos. Mula mes no ta haa yu, e ta un produkto di un kabai ku un buriku muh. Pa e motibu nan ta yama un muh ku no por haa yu, un mula machu.
E TA UN MUSKITA MORTO:
Ze is een dode vlieg. Zo wordt een persoon, die nergens plezier in heeft, genoemd. (Futloos)
Mosca muerta (dode vlieg) wordt in ons nabuur land veel gebruikt.
51...”
|
|
| 16 |
 |
“...SLOKE DI: SI BO HAA MAISHI CHIKITU RIBA MONDI DEN TEMPU DI SEKURA TA HENDE BIBU A PONE E:
Een patrijs zegt: Als men graan in de droge tijd in het bos vindt, hebben mensen het daar gelegd met de bedoeling om ons te vangen.
Politikonan ta usa e proverbio aki den tempu di nan kampaa elektoral. Si boso bota pa nos partida, nos lo hasi tal i tal pa bo-sonan. Ta mas of menos pa avis e pueblo botador ku ta wega nan ta hasi ku boso. Na Hulandes nan ta bisa: Veel beloven en weinig geven, doet de gek in vreugde leven = Primint hopi i duna poko, ta hasi un loko biba kontentu. Paga tinu mi bon hendenan, 110 laga nan kohe bo den nan gaamentunan. Un sloke ta parse e para Hulandes patrijs ma sloke ta kana mas tantu ku e ta bula, i ta ora e spanta so e ta bati su ala i bula.
Pareu ku un yu di sloke sali for di webu, mesora e ta kla pa kana i kuri, ma pa bula si e mester warda te dia su alanan haa plu-
Politikonan Antiano ta duna fiestanan grandi durante di kampaa unda tin hopi promesa i bibida na gran...”
|
|
| 17 |
 |
“...PUSHI I KACH:
Katten en honden. Jan Rap en zijn maat.
Tur sorto di hende.
Pushi i kach ta drenta sali aya. Tur sorto di hende ta bonbini
aya.
LENGA LARGU: = EEN LANGE TONG:
Een klikspaan.
Su lenga ta masha largu. E ta masha kaweta.
KU RABU DEN PIA:
Met de staart tussen de benen.
Na hulandes: Afdruipen.
EL A BAI UN BIAHA DI ZJIL:
Hij bleef lang weg.
Nos tabata par ta papia ora un di nos a bisa ku e mester bai pa un ratu asina pa hasi un rospondi, ma el a keda un eternidat.
KABES DI BOTO:
Kop van de boot of de voorsteven van een boot.
Pidi un kabes di boto. Liften. Om een lift vragen.
Biaha liber sin paga. Di kabes di boto ke men sin paga. Prnada. Duna mi un kabes di boto. Geef me een lift.
Den kabes di boto, esun ku ta sinta ei ta muha. Olanan ta spat i muha bo papa; si bo ke bai prnada bo mester keda konforme ku e lug ku ta disponibel; un lug simpel i inkomodo. Un otro ekspreshon pa kabes di boto ta den stef.
72...”
|
|
| 18 |
 |
“...bij iemand op een dag iets koopt.
E muhnan ku ta bende kos riba kaya, ora nan mira un hende ku nan konos ta bini, semper ta bisa: Bin kontra mi man. De vrouwen die vroeger hun waar langs de straten ventten hadden de gewoonte om, als zij iemand die zij kenden zien aankomen, om deze toe te roepen: bin kontra mi man wat betekent, je bent de eerste die vandaag wat bij mij koopt.
Tambe ora un tienda f pakus habri nan porta mainta, e prom hende ku a bin kumpra kos ta e hende ku a kontra man ku e doo. Nos man no sa kontra tin henteramente un otro nifikas-hon. Onze handen ontmoeten elkaar nooit heeft een heel andere betekenis en betekent: zij krijgt nooit wat van hem of visa versa. Zij geven elkaar nooit wat. Nunka nan no sa duna otro nada.
MAN DURU:
Harde handen. Gierig.
Su man ta masha duru = E ta masha pichiri. Nunka e no ta duna nada.
Hij (zij) is erg gierig. Hij (zij) geeft haast nooit wat weg.
81...”
|
|
| 19 |
 |
“...BOKADURU:
Harde mond. Hij (zij) zegt nooit veel.
Al heeft zij wat gehoord, zij vertelt het niet na.
Maske e sa un kos, e no sa papia nada.
LANTA PIA f PERTA PIA:
De benen lichten of de benen knellen. Een beetje harder gaan lopen.
Laga nos lanta pia un poko. Laten wij een beetje harder gaan lopen.
Perta pia. Loop een beetje harder. Laga nos hasi un tiki pur.
MAL PIA:
Slechte benen.
El a yega ku mal pia. Hij is met slechte benen gekomen.
Hij heeft het slecht getroffen.
El a kuminsa ku mal pia. For di un prinsipio kos a bai e malu.
MIRA KU MAL WOWO:
Zien met slechte ogen.
El a mira mi ku mal wowo. Hij (zij) zag me met slechte ogen aan. El a mira mi masha rabia. Hij keek me boos aan.
SU WOWO TA MALU:
Zijn ogen zijn slecht. Hij (zij) ziet slecht Su bista ta malu. E no ta mira bon.
82...”
|
|
| 20 |
 |
“...ekspreshon aki a haa su origen. Pasa bou di paa di bela = Onder een zeildoek kruipen.
NA PREIS DI BAKA FLAKU o NA PREIS DI GALIA FLAKU:
Voor prijzen van magere koeien of magere kippen.
Tegen spotprijzen verkopen.
Ora un negoshi ke anunsi ku su artikulonan ta mas barata ku di otro negoshinan, nan ta usa un di e frasenan aki: Na preis di baka flaku f na preis di galia flaku. Nan lo ta sali for di e punta di bista, ku un baka flaku (galia flaku) lo ta kosta menos ku un baka (galia) gordo i bunita.
AWE NOS NO TA FIA, MAAN SI:
Vandaag geven wij geen krediet, morgen wel.
Esaki ke men ku e negoshi no ta Fia su klientela nada pa paga despues. Nan ta bende pa ksh so.
Na Ingles: Tomorrow never comes.
87...”
|
|
