| 1 |
 |
“...BUKI DI PROVERBIONAN ANTI ANO
Nota di e traduktor:
Pa tradus e ANTILLIAANS SPREEKWOORDENBOEK van Peter Hoefnagels en Shon We Hoogenbergen, mi a usa e ortografa fonologiko tantu ku tabata na mi alkanse i mi no ke pretend ku no tin ningn fout aden i mi tin sigur ku lo ta falta algn aksnt f ku algn di nan por ta fout us tambe. Pa kalke di e faltanan chik aki, mi ta pidi di antemano mi ksks. Masha danki.
kolekshon, splik i nifikashon dun pa
PETER HOEFNAGELS
SHON WE HOOGENBERGEN
oument, mehor i tradus na papiamentu pa
SHON WE HOOGENBERGEN
ORTOGRAFIA FONOLOGIKO
Krsou, Yli 1985....”
|
|
| 2 |
 |
“...Peter Hoefnagels en Shon W. Hoogenbergen. De Curaaosche Courant N.V.
tweede druk...”
|
|
| 3 |
 |
“...KONTENIDO Inhoudsopgave
IN I RODUKSHON Inleiding 7
A WA Water ...................................... 14
BESTIA Dieren 19
EKSPRESHON Uitdrukkingen 63
PLAKA Geld ...................................... 84
RELIGION Religie ................................ 92
KOS DI KOME Eten 101
RELASHON HUMANO Menselijke verhoudingen 109
DI TUR UN POKO Van alles en nog wat 130
ADDENDA Bijvoegsel 144
ALGUN PROVERBIO INGLES -Enige engelse spreekwoorden 149...”
|
|
| 4 |
 |
“...INTRODUKSHON:
Proverbionan Antiano no ta bini di nan mes. Ya ta dies aa kaba ku ami ta bini Antia, te ku ami a haa tende e prome proverbionan na Papiamentu di Antiano mas bieu. Prinsipalmente nan ta eksisti pa tradishon, ma ta parse ku e generashon mas hoben no a hered nan.
Hopi di e proverbionan ta for di tempu di katibu, en todo kaso mas ku shen aa pas. Shon We Hoogenbergen a tende mayo-ria di e proverbionan for di boka di trahadornan na Newport durante e hopi aanan ku el a traha ku nan.
Nos a purba tradus e proverbionan Papiamentu literalmente na Hulandes. Esaki no solamente tin e bentaha di presishon, ma tambe e ta duna nan un efekto poetiko. Salta kacho, salta su rabu (Spring over de hond, spring over de staart). Basta tra-bou, aunke ku e lesad no tin mester di nota esaki.
Ku un esfuerso el a bira un trabou agradabel. Iemand die een ei op eet, weet niet wat de kip heeft doorstaan. (Komed di un webu no sa, kiko e galia a pasa). I esei ta masha bon tambe. Mi a klasifik e proverbionan...”
|
|
| 5 |
 |
“...E kompositor di e buki di proverbio aki, Peter Hoefnagels, a skirbi un introdukshon masha bunita. Na Krsou nan lo bisa, el a yega prom i el a bebe awa limpi.
Riba un di e hopi biahanan ku el a bishita Antia, el a trese pa mi un buki di proverbio na Hulandes, ku e mes a skirbi. (Onbekende spreekwoorden en zegswijzen. Van Gorcum Assen, 1977). Despues di poko tempu el a puntra, kon mi ta haa nan. Un palabra a hala otro i mi a konta e ku Krsou tambe tin un kantidat grandi di proverbio i ku ami a sia basta hopi di nan serka e tra-hadornan yu di Krsou, ku durante di masha hopi aa mi taba-ta bini den kontakto ku nan. Tambe mi tabata sa hopi ku mi a tende na kas di mi mayornan, ku prinsipalmente mi mama tabata usa. Peter Hoefnagels mesora tabata masha interes i asina e buki di proverbio aki a nase. Ami i Peter Hoefnagels a kolekt i klasifika e proverbionan papiamentu kuidadosamente Huntu nos a trata di tradus nan mas bon posibel na Hulandes, loke ku den varios okashon no tabata fasil. Kaminda den...”
|
|
| 6 |
 |
“...na nan kas i ku nan amigunan i komo e tempu aya ta e hendenan aki so tabata den gobiernu, nan no tabata papia nada otro sino Hulandes. Meskos tabata na Islanan Ariba, e hendenan ta papia Ingels i banda di Ingles nan tabata papia Hulandes i no papiamentu manera e tres otro Islanan di Antias. Awor e situashon a kambia i hopi di esnan ku tabata papia Hulandes so ta papia Papiamentu tambe i na Isla ariba tin hopi hende ku ta papia i komprend Papiamentu bon, maske ku nan un ku otro ta papia Ingles. En todo kaso i kon ku bo mira e, e nashonalidat ta bini na di dos lug, pasobra kada un di nan ta sinti nan yu di e lug kaminda el a nase.
Ami mes a yega di pasa algu por estilo, ku na e momentu ku el a pasa a parse mi masha strao. Hopi aa pas mi tabata krusa Noordzee for di Inglatera pa Hulanda. Na un momentu dado e radio di bapor tabata pidi tur pasahero ku destino pa Hulanda, pasa imigrashon na bordo di e bapor pa fasilit e trabou di imi-grashon na Hoek van Holland. Mesora mi a bai ku mi pasport...”
|
|
| 7 |
 |
“...Hende no ta kambia fasilmente; manera el a lanta, asina e ta keda.
TRABOU TA BON PA BURIKU:
Werk is goed voor ezels.
Kompara: Trabou ta bon pa hende bobo = Werken is voor de dommen.
Pakiko kansa bo kurpa, ora ku di un f otro manera tambe bo ta bini kla sin kansa bo kurpa = Liever lui dan moe. Ta mih bo ta floho, ku kans.
BURIKU MESTER TRAHA PA KABAI KOME:
Ezels dragen de haver en de paarden eten ze op.
Su nifikashon ta: Mester tin bobo, pa sabi por biba.
BOS DI BURIKU NO TA YEGA SHELU:
De stem van een ezel wordt niet gehoord.
No preokup bo kabes pa loke hende bobo (paganu) papia di bo pasobra nan bos no ta yega shelu. Tambe ora un hende di mala fe, desea bo un kos malu, bo por usa e proverbio aki.
SI BO A NASE BURIKU, BO NO POR BIRA KABAI:
Eenmaal ezel geboren, wordt nooit een paard.
Ook: als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje.
Un hende nasi bobo, nunka por bira sabi. Manera bo ta, asina bo ta keda. Esun ku a nase buriku, no por muri kabai.
22...”
|
|
| 8 |
 |
“...E TA UN BON GAI:
Hij is een goede haan. Hij is een fijne kerel.
E ta un hende ku semper ta kla pa yuda otro. Tambe un hende ku ta kumpli ku su deber i semper ta hasi su trabou bon.
E TA UN GAI BIBU:
Hij is een levende haan. Hij is een slimme vogel.
E ta un persona ku semper bo mester tene kuenta ku ne. E ta un hende ku tur momentu por kohe bo un kara abou.
UN GAI KU NO KANTA, TIN UN KOS DEN SU GARGANTA:
Een haan die niet kraait, heeft iets in de keel.
Na Spa: Un gallo que no canta, tiene algo en la garganta.
Nan ta usa e proverbio aki, ora ku un hende ku semper den un reunion tin e ultimo palabra, e biaha aki pa un f otro motibu deskonos no a habri su boka. Den un kaso asina e ta duna di pensa ku ta intenshonalmente e ta keda ketu, pa motibu ku tin un kos ta stroba e di papia of ku e ta skonde algu, ku otro palabra e no ke pa nan mira e parti patras di su lenga.
Nan a yega di usa e proverbio aki den un reunion di Staten di Antias Hulandes den un diskurso di despedida di e Griffier na aa...”
|
|
| 9 |
 |
“...DI AWOR EN ADELANTE, TA UN OTRO GAI LO KANTA KOKOYOKO:
Voortaan zal een andere haan kraaien.
Di awor en adelanti nan lo turna medidanan muchu mas severo.
E GAI KORA A BOLBE KANTA:
De rode haan heeft weer gekraad:
Algn aa pasa un negoshi di outo den Punda a kima. Su mani-se mes un di nos Agensianan di seguro a bini ku un aviso ku e gai kora a bolbe kanta i a mustra riba e nesesidat pa sigur bo propiedatnan, espeshal esnan ku tin negoshi grandi.
Den e mesun Diario a sali e dia despues un kontra aviso di e negoshi ku a kima, ku apesar ku e gai kor a bolbe kanta nan negoshi ta sigui manera nada no a pasa i nan ta den kondishon pa entreg for di stok inmediatamente kuantu outo f pikp ku nan klientela por tin mester.
MI A YEGA DI MIRA MAS GAI KANTA KOKOYOKO:
Ik heb meerdere hanen horen kraaien. Ik heb voor hetere vuren gestaan. Mi a yega di haa kasonan muchu mas trabahoso pa solushon.
E TA LUBIDA MANERA GAI:
Hij vergeet als een haan. Hij is zo vergeetachtig als een haan. Hij heeft een slecht geheugen...”
|
|
| 10 |
 |
“...STINKI, KERE E:
Als een garnaal van onder de modder naar boven komt en vertelt dat het daaronder stinkt, gelooft hem.
Ondervinding is de beste leermeesteres.
Tempu ku Ciro Kroon a sali for di e Partido Demokraat i a forma e partido P.S.D. (Partido Social Demokraat), e tabata bisa den reunionnan di su partida nobo ku D.P. no tabata sirbi. E tempu ei nan tabata bisa: Kere loke ku e kabaron aki ta bisa, pasobra e ta sal for di kuna di e partida aki. Pasobra si bo no por kere un hende asina ku a kaba di sali ei fo, kende bo por kere anto? Si un hende bini for di un kaminda ku e konose manera planta di su man, bisa un kos asina bo mester por kere e.
Ta un preuba palpabel. E ta sali for di e partida pasobra e partida ta hole stinki, i ademas e ta konta otro hendenan tambe ku e ta partida ta hole stinki. E proverbio aki ta duna oportunidat pa nan imagin pa via di desgustu i frustashon henteramente otro kos ku en realidat e ta. En todo kaso e proverbio tin un nifi-kashon profundu pa entrevista i...”
|
|
| 11 |
 |
“...aa e situas-hon ta kambia. Mondi ta berd ku hopi yerba i plasnan grandi ku awa, di manera ku e bestianan no tin nesesidat di bini kas atardi. Tur e bestianan ta gordo i nan ta rende hopi, pero hopi ta bia perd tambe. Kachnan ta kome nan riba mondi anochi i ademas, maske tur kabritu i karn ta mark na nan orea, la-dronnan ta hasi fiesta ku bestia di hende.
KABRITU TA TIRA PA SERU, KARNE PA TERA ABOU: KABRITU NO TA TIRA PA TERA ABOU:
Een geit zoekt de klippen op en niet het vlakke land. Een schaap daarentegen zoekt het vlakke land en niet de klippen op.
Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.
Un hende semper ta duna preferensha na un amigu f su famianan i no na un hende ku ta strao pa e.
Un hende ta krda riba su mes prom ku riba otro.
Kompar: Kamisa ta mas peg ku saya. Un kabritu por subi seru bon; baranka i serunan ta su kuki i e ta prefer seru i no un sabana plat. Aki na Krsou nos tin mas baranka i seru ku na Hulanda. Krsou tin seru, baranka i bordo di baranka na kanti-dat.
Di otro banda...”
|
|
| 12 |
 |
“...en kuando stroi poko maishi kora den bo kur, pasobra karn i kabritu ta gusta e maishi aki masha hopi.
KABRITU DI: MIH MI MIRA MI MAMA NA HORKA, KU AWA DI ATARDI MUHA MI.
De geit beweert: Ik zie liever mijn moeder hangen, dan nat te worden door de late middagregen.
Esaki ta un aviso pa hende no kana den awa di atardi, pasobra e por bira malu.
Deklarashon: Generalmente un yu di Krsou tin miedu di awa-ser. Nan ta kere ku nan ta bira ferkout. Hasta weganan di futbol ta stop pa motibu di awaseru. Awendia e kustumber aki ta bai for di moda poko poko i e terenu mester ta den mal kondis-hon di lodo pa nan para un wega.
Ademas e awa di atardi ta muchu mas friu ku esun di den dia.
MAL AA DI KABRITU TA BON AA DI KACHO:
Een slecht jaar voor de geiten is een goedjaar voor de honden.
De ene zijn dood is de ander zijn brood.
Na Krsou tin hopi kach ta kana los riba mondi i den kayanan. Manera nos a splika un poko mas ariba tempu di aa, esta den tempu di yobida, hopi kabritu no ta bini kas atardi i ta keda...”
|
|
| 13 |
 |
“...formalidat ta broma kiko e por hasi f sa hasi, ma ora e okashon pa mustra su balenteria yega e ta hala atras f bai skonde i laga un otro salba e situashon.
YU KUIDA BO KURPA, KAIMAN TA NA BOKA DI RIU:
Kind pas op, want de kaaiman ligt in de riviermond.
Meisjes opgepast, er liggen kapers op de kust.
Un konsehu ku mamanan ta duna nan yu muh ora nan bira grandi, pa tene kuenta ku yonkumannan, pasobra desgrasia ta tras di porta.
E TA DRUMI WARDA BO MANERA KAIMAN NA BOKA DI RIU:
Hij ligt in de riviermond en loert op jou.
40...”
|
|
| 14 |
 |
“...bon palabra pa e. Pero ta despues di su morto nan ta bisa kon bon e tabata espesialmente si el a larga un kos, basta no ta debe, atras. Kangreu di Hulanda ta biba den laman i su smak ta mas f menos meskos ku tur otro bestianan di laman. Na bida su kol no ta nada partikular, pero despues ku nan hereb pa kome, e ta haa un kol masha bunita kor. I antes nan tabata usa e pa prnk.
Kompar: Despues ku e pos a seka, nan ta haa sa balor di su awa.
AWOR EL A PERDE SAKU KU KANGREU I TUR:
Nu heeft hij de zak en de krabben verloren. Alles kwijt raken.
Pa via di su mal maneho el a perd tur kos.
Hendenan ku ta bai buska kangreu, semper ta bai ku un saku pa hinka e kangreunan ku nan a kohe aden di moda ku ora bo perde bo saku ku e kangreunan aden, bo a perde tur kos i ni ku saku bash bo a keda.
SURDU MANERA UN KARKO:
Doof zijn als een kark. Kark is een grote zee-slak.
41...”
|
|
| 15 |
 |
“...KOMEHEIN TA TRAHA SU KAS PA PRIKICHI BIBA ADEN.
Witte mieren bouwen hun huis en de parkiet woont erin.
Ezels dragen de haver, maar de paarden eten ze op.
Mester tin bobo pa sabi por biba.
Komehein semper ta traha su kas (nshi) na mondi den tronkn di palunan. Prikichi ta usa nan kas pa traha su nshi i buta su webunan aden. Un prikichi ta buta sinku f seis webu kada bia-ha i nan ta brui tur, pesei nan tin mester di un nshi grandi i fuerte.
TA CHA TIGER ESEI:
Hij is een tijger baas.
Hij is een geslepen kerel.
Kompara e ku E ta un gai bibu. Si bo no tene kuenta ku ne, e ta kohe bo un kara abou.
CHUBATU DI GUENGU: Een branie. Een toffe jongen.
Un gai ku bo por konta ku ne.
TADJAKA ESEI:
Hij is een gladde aal.
Kompara e E ta un gai bibu, f E ta un cha tiger.
Tur tres ta nifk meskos. Tur tres ta trata riba hende ku bo
46...”
|
|
| 16 |
 |
“...Tira garn pa kohe pisk. Garna pa bulado, (bulado is een vliegendevis). Garna pa bulado betekent Zeeziek worden of op zee zeeziek worden en overgeven. Garna pa bulado ta nifika maria i sak na laman.
Hinka un piskechi na lia ku intenshon pa kohe un pisk grandi.
AWA NO TA MUHA MAKAKU DOS BES:
Een aap laat zich niet twee keer wassen met hetzelfde water.
Por kompar e proverbio aki ku esun Hulandes: Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen. (Un buriku no ta dal su pia dos bes na e mesun piedra). E diferensha ta sinta aki den, ku nan ta konsider un buriku pa un bestia bobo, mientras makaku ta un bestia sabi. Esaki ta hasi e proverbio interesante, for di punta di bista Hulandes i Antiano. E Antiano ta pone nfasis riba e sabidura di e makaku mientras e Hulandes ta duna pre-ferensha na e bobedat di e buriku. E manera ku nan ta ekspres e proverbio kontra di hende ta kambia masha pa e motibu aki. Na Hulandes e akusashon ta zona muchu mas fuerte: Ni un buriku ta asina bobo manera bo. Na...”
|
|
| 17 |
 |
“...MAKAKU SU WOWO TA HUNDU, PESEI E TA YORA DI-LANTI:
Apen hebben diepe ogen en daarom huilen zij van tevoren.
Het gevaar zien aankomen en bijtijds maatregelen nemen.
Ta bon pa mira dilanti loke ta bin sosod, pasobra e ora si por tuma medidanan di prekoushon. Preveni ta mih ku kura. Ta mih soport algu awor, ku despues bo haa bo den un kamisa di onsebara.
Notabel ta ku no ta e parti rashonal, ma e aspekto emoshonal di mira dilanti ta wrdu aksentu.
E PARSE MULA MACHU:
Zij is een ruwe forse vrouw.
Un muh ku parse un mula machu ta un muh grandi, gordo i ku hopi forsa, i ku un manra brutu.
ETA MULA MACHU:
Een vrouw die niet baren kan.
Mula is een muilezel.
Ta konos ku den tropiko nan ta usa mula pa traha trabou duru i pis. Mula tin e forza i grandura di kabai i e resistensha di buriku, loke ta hasi e un animal ideal pa un klima kayente manera di nos. Mula mes no ta haa yu, e ta un produkto di un kabai ku un buriku muh. Pa e motibu nan ta yama un muh ku no por haa yu, un mula machu.
E TA UN MUSKITA...”
|
|
| 18 |
 |
“...praktikamente henter aa i proverbionan ta bini for di kosnan ku bo ta mira sosod rnt di bo diariamente.
E TA FRESKU MANERA PISKA:
Hij is zo fris als een hoentje.
E ta mustra bon. E ta bon soseg.
E ta fresku manera piska tambe ke men ku e ta masha fresku f nbeskp.
TUR PISKA TIN WESU, MA HERMANCHI TA KARGA FAMA:
Alle vissen hebben graten, maar Hermanchi krijgt de schuld.
Wee de wolf die in een kwaad gerucht staat. (Give the dog a bad name and hang him).
Duna un kach un mal nmber i horka e.
Hermanchi en makambi staan bekend als vissen met veel gra-
54...”
|
|
| 19 |
 |
“...manera i na fin tur dos tin rason of tur dos ta korekto. Mi por krda un anochi na un wega di kanasta, un amigu di mi tabatin di paga un kantidat di punto basta grandi di kastigu. E tabatin den su man hopi karta ku poko balor ademas dos tres kol kra ku ya ei e tabatin doshen punto. E tabata konta i bolbe konta su puntonan i tabata perdiendo hopi tempu, pasobra e no ke a paga ku e dos tres koranan. Ora mi a hala su atenshon riba e kos aki, el a kon-testa mi: kada ken ta mata su pruga na su manera.
En kambio piki pieu, ke men f ta mustra riba un hende ku ta f ta pretend di ta un hende masha korekto. E ta kai riba falta-nan chikitu ku kasi no tin ningn importansha f manera nan ta bisa na papiamentu un shon presis. De la manera ku tin un diferensha masha grandi den piki pieu i mata bo pruga.
MI NO KE TA UN PRUGA DEN SU KARSON:
Ik zou geen vlooi in zijn broek willen zijn.
Ik zou niet graag in zijn schoenen willen staan.
Mi no ke ta den su sapatu.
Ora un hende ta den hopi difikultat, nan ta usa...”
|
|
| 20 |
 |
“...ta kana ku wesu di pushi pretu, ta un hende ku semper tin suerte den tur kos.
En kambio un pushi pretu mes, ta trese mal suerte. I si bo ta riba kaminda den bo outo of na pia i un pushi pretu krusa kaminda bo dilanti, ta sial di mal suerte i bo mester bai ku masha kuidou pa nada no pasa bo.
AYA PUSHI KU KACHO TA DREN I A SALI:
Katten en honden lopen daar over de vloer.
Mensen van allerlei slag komen daar aan huis.
Tur sorto di hende, bon f konkut ta nan amigu.
RATON TA MORDE I SUPLA:
Een muis bijt en blaast tegelijkertijd:
Hopi biaha hendenan ta konf und e proverbio aki ku e ekspreshon un kayente un friu.
Un bon palabra na hulandes pa morde i supla ta huichelen.
Pa hopi aa kaba Pader Brenneker tin un charla na Radio Hoyer bou di e nmber morde supla. Pa loke mi a tende di e programa aki, ta parse mi ku un kayente, un friu ta pas mas ku morde supla, ku ta nifika gaa hende.
Sabnan ta pretend ku raton ta morde i ta supla kaminda el a morde pa asina e hende ku el a morde no sinti dol. Labia...”
|
|
