|
|
Your search within this document for 'den,barika' resulted in 20 matching pages.
|
1 |
|
“...Bladz. 331
aan m erkin gen
Over de inCURACAO van tvd
TOT TYD IN ZWANGGAANDE
ZIEK T E Nj
DOOR
CJREL DOERFFEL^
Genees- en Heelmeefler lan s Lands
Hofpitaal aldaar.
Ti /fct den aanvang van Louwmaand
757- regeerde hier onder de Euro-
peaanen een brandende Koorts, begin-
nende met groote hitte, dorft, hoofd-
pyn gedurig braaken rufteloosheit,
Ihelle pols, vuur-roode Pis, die int.
midden met een Wolk bezet was; zulks '
duurde tot den vierden dag; dan kwarU;
er een Yllioofdigheit by met een droo-,
ge tong ; den vyfden of zesden dag
volgde een huivering verzeld met Geel-
zugt, zynde de kleur van t Lighaain
geelgroen met een klam zweet; de
Koorts-hitte verliet den Lyder maar
hy behield eene fnelle Pols, de Ylhoof-
dig-...”
|
|
2 |
|
“...332 OvhrdeINZWANGGAANDE
digheit, en t braaken, tot den negen-
den dag toe; met den ii^en volgde by
veelen ecn Loop by eenigen eene
Roode Loop ; zulks duurde tot den
J5dcn of i6den dag; en een Onmagt
in de Ingewanden, tot den 2iften.
De GENEZINGSWY2E.
In den beginne van de Ziekte deed men
genoegzaame Aderlatingen, vervolgens
gaf men openlyfmaakende Middelen uit
het Aftrekfel vanT amaryn, Caffia,Manna,
R habarber. Daar reeds te veel bewee-
ging was, gaf men t Zout van Alfem
opgeloft in Limoenfap, met wat Honig
en Garftewater. In den aanwas van de
Ziekte gaf men Koeldranken uit twee
ponden Garftewater, een half Loot Sal-
peter verfch uitgeperft Citroenfap, en
Zuiker zo veel genoeg was tot de
fmaak. De Zieken gebruikten insgelyks
verfch Sap uit Oranje Appelen geperft,
en Wey van Karnemelk : en in den
hoogften Top der Ziekte Koeldranken, en
Garfte-roomen. In haare Jfneeminge,
om t walgen te ftuiten, gaf ik een Af-
trekfel van Roode Roozen dat met
zuure Zwavelgeeft ryns, en met Gra-
naat...”
|
|
3 |
|
“...naat Syroop fmaaklyk gemaakt was; of
anders dit mengfel: vier Oneen Ro-
zenwater zoete welriekende Geeft
van Vitriool drie drachmen Syroop
van Klaprozen of Diacodii zo veel ge-
noeg is. In hardlyvigheit wierden
Clifteeren-, en in de byHyvmde Tlhoof-
digheit trekmiddelen [ Epifpapca ] onder
de voeten gelegt, en men gaf een ge-
noegfaame menigte Verdunnende dran-
ken met Thee Bing, zynde een gewas
hier te Lande met Saffraan; of een
Aftrekfel van openende Kruiden naar
de Brandenburger Apotheek. In
den Loop of Roodm Loop wierd een open-
lyfmaakend Middel gegeeven uit de
ikhabarber of een braakmiddel van de
Jpccaci4anha-wonel; vervolgens tot een
verfterkend middel het Elixir Vifcerale
van Hoffman of Rhynfewyn, waarin
bittere Kruiden en het Staalvylfel ge-
trokken waren.
Onder de Inwoonderen begon een
kwaadaartige Koorts in zwang te gaan,
gelykende naar die> welke, in t Jaar
1754 hier ook woedde. Ze begon met
grillinge, en daaropvolgende hitte, een
ongelyke Pols, de Pis, in de Koorts ge-
loftjwas...”
|
|
4 |
|
“...m
334 Over deINZWANGGAANDE
benautheit duurde met de Koorts 24
uuren en langer dan volgde een tyd
van 18 uuren, dat de Koorts afwas en
alle ongemakken allieten; hierop volg-
den nieuwe verheffingen van Koorts;
hierby kwamen Ylhoofdigheit, uitflag
van roode plekken, by Vrouwen onge-
meene bloedvloeden, die meer dan 24
uuren duurden; hierop ging de Koorts
weer af, zynde de Ledematen koud,
het Zweet koud, de Pis bruin-geel met
met een Slymig Zetfel, by eenige gely-
kende na Water waarin Vlees geltaan
heeft. Naa dat de Tyd, waarin de Koorts
afwas, 15 uuren geduurd hadde, kwam
er weer een Koorts met alle de ge-
noemde toevallen. Daarop volgden
Trekkingen in de peezen, daarop ftui-
pen ; en, in plaats dat de Koorts af-
ging, viel de Lyder in den Dood.
In menfchen die kwaadfappig of zeer
vet waren, en van deze Ziekte aange-
taft wierden, befpeurde men niet dat de
Koorts afging maar wel, datze ver-
minderde zo in warmte, als in afne-
mende benautheit. Maar de fnelheit
van Pols, Slapeloosheit, en...”
|
|
5 |
|
“...onevene dagen; de Pis geleek na die
welke men in de Geelzugt looft. Zul-
ken zyn meeft den 5 den of 7 den dag ge-
fturven.
Jonge magere menfchen die men
Goedlappigen kan noemen bereikten
den zevenden dag, en met dezen, of de
tiende Verheffing, volgden langduriger
afnemingen der Ziekte eindelyk tus-
fchenpozen met eenen regelmatigen
omloop der Ziekte; en de zulken zyn
tegens den aiften dag door een behoor-
lyk gebruik van Kina Kina weder ge^
zond geworden.
In t midden van Louwmaand kwam
een Bark van "iamaica onder welker
Volk de VoY]QS grasfeerden. De.regee-
ring gebood deze Bark in t fchottegat
te leggen; doch heeft zich deze ziekte
onder t volk alhier verfpreid Van
1750 tot heden zyn wy anders van zul-
ke Kinderpok]es vry geweeft.
By de gemelde kwaadaardige Koorts,
kwam by veelen een Zinkingkoorts met
uitflag i^Febris Catharralis petechizans.2
Zulks verkwam twee vette 1'urkfe
Vrouwen, 30 en 40 jaaren oud: met
den...”
|
|
6 |
|
“...338 Over de INZWANGGAANDE
melden dage in geduurige Koortfen, en
met zulken liep het gevaarlyk eii dood-
lyk af. Hier toe gaf veel i)orzaak
eene verkeerde fchikking van Genees-
middelen en een onbehoorlyke hou-
ding van de Zieken. By wien purgee-
ringen en Aderlatingen gedaan wierden
liep het gemeenlyk doodlyk af Een
Jood, 28 Jaaren oud, gebruikte op den
tweeden en vryn dag een purgeermid-
del zulks wierd volgehouden tot den
(5den^ en den llierf hy. Met be-
ter gevolg gebruikte ik zweet en pis-
dry vende middelen tot den 7 tien of 9 tien
dag dan middelen om de Koorts te
breeken en t hart te Berken, om dat
zulke Lyders doorgaans zeer zwak in
die dagen waren, In veele omftandig-
heden heb ik my mede van trekmidde-
len onder de voeten bedient, doeh heb
daarvan geen beter uitwerking gezien
dan Card Richa, in conflitutione Eptdcmica
Tavnnenfi 1720 daar hy t volgende
meld : Ik zal niet fpreken van de
blaartrekkende middelen. Ik heb er
t gebruik van gants niet heilzaam ge-
vonden. Zeker! in...”
|
|
7 |
|
“...Kinderen drie jaaren oud ,
beiden byna van gelyke Lighaamsge-
fteltenis kregen de gemelde Koorts; in
plaatfe eener Uitflag was er droogc
hoeft, engborftigheit en gepiep van de
borft. De handen en voeten waren,
koud met klam zweet; de pis was geel
met een wolk in t midden. By den
eenen gebruikte ik tot den 9Jen dag uir-
wafemende en Pisdryvende middelen.
In t hoogft der Ziekte moeft ik Trelc-
middclen onder de voeten leggen; in t
afgaan der Ziekte gaf ik het aftrek fel.
van de Cortex Pernvianus met gepelde
Garft : waarmede deze zieke op den
Milten dng vry van Koorts raakte, maar
een ligte hoeft en pieping op de borlt
bleef behouden tot in Mey wanneer
hy op een Landhuis Gyten-melk met
baat gebruikte. By den anderen wier-
den Aderlatingen, Koppen, en Purgeer-
'V 3 mid-...”
|
|
8 |
|
“...340 Over de INZWANCGAANDE
middelen gebruikt, dog hy ftierf op den
zevenden dag.
Offchoon in t midden van Louw-
maand bovengenoemde Koortfen nog'
genoeg in zwang gingen, gebraken er
ook geene fleepende Ziekten. Want
een Vrouw van 23 jaaren, had langer
dan drie maanden aan eene flymige
llloedwatering gefukkeld : zy was ma-
ger, zwak, en zonder Eetensluft, en
had eene gedurige poging.om te wateren;
dit belette haar de ruft.. Ik oordeelde,
dat de naafte oorzaak van haare kwale
was, dat een fcherpte van de pis haar
de Slym van de blaas afvaagde, en dus
eene uitfypering van bloed verwekte.
Ik gaf haar een ontlaft-middel uit Ra-
barber en Manna naderhand een af-
trekfel van ^^Ithea waarin de Gom
Tragacanth gefmolten was en prees
eene gefchikte Levenswyze aan. Tien
dagen zulks gedaan hebbende, bevond
zy haar merkelyk beter, de Pis wierd
natuurlyk, de aanperzing minder. Zy
gebruikte weder het ontlaftmiddel en t
aftrekfel nog eenige dagen lang, en ver-
volgens een verfterkende Kruidwyn,
waarmede...”
|
|
9 |
|
“...aan de Long-Tee-
ring geftorven was,) mede de gemelde
Ziekte. Verlcheide middelen wierden
te vergeefs gebruikt, om dat hy geen
gefchikte Levenswys volgde; maar de
hoeft en zwakheit toeneemende be-
loofde hy alles waar te neemen. Men
liet hem de Ezeliimemelk gebruiken en
gaf hem de volgende Smeering van uit-
geperfte Olie van Foelie en Balfera Pe-
ru, van elk evenveel; hier mede wierd
de borft tweemaal daags gefineerd ten
einde door de Opfiurpende vaten bal-
lmagtige middelen in den ongepaarden
Ader en van daar in den hol-
ader en regter holligheit van t hart, en
zo in de Long te brengen. Zodanige
Middelen 40 dagen lang met een gepafte
Levenswys gebruikt hebbende, verlie-
ten hem de bewegingen van de Koorts,
die s namiddags aankwamen; de hoes-
ten verminderden, en de kragten na-
men toe zo dat hy uitgaande zyne '
zaaken verrigten koude. Als de eerfte
wegen vervuild waren gaf men hem
een purgeermiddel. Doch fchoon hy
de Melk lang bleef drinken, wilde toch
de hoeft niet geheel wyken.
Y
Met...”
|
|
10 |
|
“...34- Over de INZWANGGAANDE
Met den aanvang van Lentemaand
heersten de gemelde Koortfen nog fterk
zonder Uitdag, doch met een regelma-
tigcn omloop. De Koortfen duurden
nog lang, by veelen i8 ja 24 uuren,
met zwaar hoeden. By de zulken ge-
bruikte ik meed uitwafemende midde-
len tot den negenden dag, wanneer by
de meeden de duimen losraakten en
ze genazen. Doch alwaar de bewegin-
gen van de Koorts niet konden bedwon-
gen worden nam men zyn toevlugt tot
de Koortsbad, doorgaans met een goe-
den uitdag.
By Blanken en Zwarten regeerde derk
de Vracuncultts, welke my ook nier ver-
fchoondc. De Auteuren, my bekend,
welke daarvan fchryven zyn Aeginata
Cap. 58, en F. Hofman Tom. VI. (_de
morbis ,' ccrtis regiombns & popuhs pro-
priis.') Omdat men in de maanden,
November en December daarvan t
meed geplaagt word, zo hoope by ge-
melde maanden daarvan breeder melding
te maaken.
Een Meisje, 6 jaaren oud, kreeg een
Zinking-koorts, welke regenden is^en
dag vermindeide den 16 den overviel
haar een fpraakeloosheit...”
|
|
11 |
|
“...ZIEKTE TE CURACAO, 343
benaiitheit walging en Kuipen. De
bewegingen van de Koorts verhefcen
zich daarby ; zulks duurde 13 dagen;
in welken Wurmdodende middelen ,
Clyfteeren uit het verfch uitgeperfte
Sap van de bladeren van Alo, Smee-
ringen van de buik met Olie van Al-
zem, en naderhand hartfterkende Mid-
delen aangewend wierden met welke
Middelen zy tegens den 32'"en dag her-
Keld is; doch daarop volgde een Ver-
zweering van de Klieren agter de Ooren.
In t midden van Lentemaand kwam
een lyvig Heer, by de 40 jaaren oud, van
t Eiland Granada die zeven dagen te
voren een Galkoorts gekregen had,met
gedurig braaken. Den zevenden dag
hield het braaken op, maar hy verviel
in een Lammigheit van beide de bee-
nen, zo dat hy niet gaan nogte Kaan
koude. Ik fchreef hem eene behoorly>-
ke levenswyze voor, dat hem niet aan-
ftond; maar ziende dat het, in plaatfe
van beter, flimmer wierd, begon hy na
raad te luifteren ; ik fchreef hem een
Purgeermiddel voor, en poogde de ont-
lafting van bloed door...”
|
|
12 |
|
“...Dieet te buiten ge-
gaan had volgde ftraks een verloren
EtenslLirt, en s avonds eenige bewee-
gingen van Koorts. Hy ging na zyn
buitenhuis met weinig goeden uitflag:
zvn kleur bleef geel en kwaadfappig.
* Veele menfchen, die van de Koort-
fen genezen waren, en geene behoed-
middelen waargenomen hadden, ftorte*
den wederom in.
Een Weduw van 4.2 jaaren hadde
eene kwaadaardige Zinking-koorts_; ik
hadde haar geraden een Purgeermiddel
te gebruiken, maar zulks wierd in den
wind geflagen zy kreeg dan ook een
recidkf, begon te ylen; men dagt wel
dat er hartstogten de oorzaak van \^a-
ren, doch zulks konde niet helpen. Ik
fchreef voor t baden van de voeten in
warmwater, Clyfteercn, en, den vol-
genden dag, een buikzuivering uit het
aftrekfel van Zeiiebladen en de Agari-
cus...”
|
|
13 |
|
“...408 BERICHTEN.
AANMERKINGEN
Over de in CURACAO vantyd
TOT T Y D IN Z W A N G G A A N D E
ZIEK T E N;
DOOR
CAKEL DOERFFEE
"li yf'et den aanvang van Grasmaand
I.V1 1757 regeerden nog eenigekwaat-
aartige Koortfen met uitdag dog de
meellen waren goedaartig waarvan
veele met een vogtigen hoeft eindig-
den. Veele, die kwaataartige Koortfen
hadden doorgeftaan, en geen voorbe-
hoed middelen gebruikt vervielen
in verhardingen van lever, milt en an-
dere ingewanden s avonds kwamen
er ftuipkoortfen; by vrouwen te rug-
blyving der maandftonden zwellinge
der voeten, bedorvene eetluft, en wat
zulke verwaarlozing meer gewoon is
voort te brengen.
Om deeze kwellingen voor te komen
ge-...”
|
|
14 |
|
“... purgeermiddelen dan ver-
Iterkende kruider wynen; ze maakten
by mooi weer beweegingen der licha-
men nuttigden fpyzen die ligt te ver-
teeren waren en bewaarden hun lyf
voor de koude avond-lugt. Waar men
verftoppinge der ingewanden vond ,
wierden openende middelen gebruikt
als Fill. naar de Haarlemmer A-
potheek; in zwellinge der voeten een
afkookfel van knoppen van Alfem, A-
lantswortel en Oranjefchillen: waar-
meede deeze kwellingen meelt verhol-
pen zyn.
Verfcheidene andere menfchen wier-
den met zinkingen, oor en tandpjm,
zeere keelen en hoeden geincommo-
deert,- deeze kwamen alleen van eene
verkoudheid. Wanneer zulke ly-
ders bezweet zynde, zig in de kou-
de lugt begeeven, word daar door een
verdikking van t wey veroorzaakt,
welke dan in flymagtige dof verandert
door de afzonderinge vaaten niet kan
doorgaan : en de genoemde kwellingen
veroorzaakt; ook kan een byzondere
gedeldheid der lugt zulks veroorzaaken,
Cc 5 Te-...”
|
|
15 |
|
“...de dran-
ken, voeten-dampbaaden van de hier
groeijende kruiden welke amnatiqu&
kragten bezitten. Innerlyk heb ik veel
den jprit. fal. ammon. anif. ^ fafaphras:
en zoete lauwe thee met redelyk fuc-
ces gebruikt. In t afneemen van. de
kwellingen wierden verfterkende maag-
Elixiren Baal en kruider wynen ge-
bruikt.
In t midden van Grasmaand had
men nog de volgende kwaadaartigc
Koortfen. Een vrouw tweendertig
Jaaren oud, voor de eerfte maal zwan-
ger kreeg een aanval van de Koorts,
welke 24 uuren duurde; daarop volg-
de weer 24 uuren het afzyn der Koorts,
den derden dag volgde de tweede
aanval der Koorts veel fterker met
uitdag van roode en 'blauwe vlekken;
in t hoogfte der Koorts volgde een
miskraam met tamelyke vloeijing; de
Koorts duurde even wer 24 uuren,
dan volgde wer het afzyn der Koorts;
men zag een witte koele tong, de pols
klein en tuflchen poozend, koude han-
den met klam zweet. Nooit heb ik
een
./...”
|
|
16 |
|
“...BERICHTEN. -411
een zieken in zoo een gevaarlyken
flaat bedaarder van gemoed gezien als
deeze, zonder de ininide ylhoofdigtieid
of onrull ; den vyfden dag kwam de
Koorts weer met alle genoemde Toe-
vallen en zy overleed in de derde
Koorts verheffing. In t begin van dit
Jaar zag men twee bejaarde raenfchen
over de 60 Jaaren oud met een tus-
fchenpoozende Koorts in de derde
Koortsverheffing den vyfden dag fter-
ven, ook heb ik int Jaar 1758 een Juf-
frouw over de zeventig Jaaren oud, mee-
de in de derde Koorts verheffing of den
vyfden dag van een tuffchenpoozende
Koorts het leven zien eindigen. Maar
by menfchen van jonger Jaaren is my
nooit iemant vrgekomen, als dee-
ze eerftgenoemde vrouw. Hier moet
de miskraam en kraamvloeijing een
groote verzwakking veroorzaakt en
den dood bevordert hebben.
By menfchen van verfcheiden ou-
derdom kwamen jicht en heuppynen,
by vrouwen opftygingen met benamv-
de bord;; zo men vond dat een onge-
fteltheid van de vochten de oorzaak
. was, gaf men een buikzuivering...”
|
|
17 |
|
“...ouderdom
der lyders ingerigt, en zo lang wierd
daar meede aangehouden, tot dat de
Kwellingen minderden.
In t begin van Bloeimaand bevond
men veiTchcidene menfehen die kwaad-
aartige Koortlen doorgeltaan hadden,
wlken het hoofdhair uitviel, de harde
huid binnen de handen en onder de
voeten fcheidde zig, over het geheele
lyf veiTehilferde zig meede de huid ,
de meeffcen bekwamen gezwellen aan
hals en oorklieren, welke by veele aan
t zweeren raakten: alsze rj'p wierden
onlaftede de etter zig door den mond,
ooren, en andere ook van buiten; men
bevorderde deeze ontlaftingen door
het gebruik van digeftive en verzag-
tnde Balzemen, tot dat de natuur zig
genoeg van deeze ftoffe bevryd had,
t welk by eenigen eenige maanden
duurde, dan genaazen ze gemaklyk en
veilig.
In t midden van Bloeimaand kwa-
men eenige menfehen van Jamaica en
-Ie Weftkuft van liifpanMa meede-
bren-...”
|
|
18 |
|
“...BERICHTEN. 413
brengende de Land eigene ziekte van
de Engelfen Bellyach (Biiikwee) ge-
noemt; deeze komt in t begin met een
opgefpannenheid in den bovenbuik
Daarop volgt geduurige pyn; het nut-
tigen van fpys en drank benauwt; de
ziekte toenemende, zo komt een ge-
duurig braaken ; de lyders vervallen
fchielyk in kragten; worden wit bleek
van aangezicht zweeten weinig en
klam hun water is weinig rood en
brandig,deftoelgangblyft weg, de pols
is klein en ras: den meeften verzeilen
deeze toevallen met een iets afgaande
Koorts; en als deeze Koorts iets afgaat,
minderen ook het braaken en benauwt-
heeden, maar gaan nooit geheel weg.
In deeze ziekte tracht men zo veel
moogelyk het braaken te beletten, en or-
doneert verzagtende Clyfireren om open.
lyf te maaken uiterlyk Linimcnta ner-
vma balfamka als ook Pappen van
Maismeel, Madera wyn, Foelie, Na-
gels enz. zulks tot een Pap gekookt,
en als de Koorts niet Berk is, dikwils
warm opgelegt. Zo als het braaken min-
dert, geeft ment volgende, B. man-...”
|
|
19 |
|
“...4H BERICHTEN.
na el xj Solv. in aq. hullient. adde oh
aniygdal. recent exprejfi Ij zulks by
kleine giften gebruikt, tot dat open
lyf volgt. Dit alles word naa vereifeh
dikv/ils herhaald. Eenige gebruiken
opiata maar zulks heb ik in t begin en
toeneemen der ziekte fchadelyk gevon-
den ; de lyders die dit gebruikt hadden
kregen lammigheeden der handen ar-
men en beenen
Men geeft deeze lyders fpyzen die
zagte Chylmaaken, HoendervleesToe-
pen, in welken, Hcrh. Endiv. La&uc.
apii, afgekookt zyn,
In t afgaan der ziekte geeft men
open lyf houdende Elixirs, zo als het
Elixir purgans naa de Brandenburger
Apotheek, ook, heb ik om den twee-
den dag Balfam. Copaiv. ij. in een.be-
.kwaam vogt gegeeven met goet fucces;
ook dienen bittere laxeerende kruide
wynen ; men mag wel verhoeden dat
zulkelyders niet weer inllorten,om zulks
voor te komen worden eenige weeken
lang de pill, rufi met uiterlyke Balfa-
fmeeringen gebruikt, en de kou-
de lugt en harde fpyzen gemyd.
De Khukr-pokjes, in Louwmaant hier
gebragt...”
|
|
20 |
|
“...engborfligheid gekwelt
wierden; dewelke, zo ze met een vog-
tigen hoeft kwamen, fpoedig genaazen.
By anderen ging het zo gemaklyk niet.
Twee kinderen van omtrent twee Jaa-
ren oud kregen deeze engborfligheid
met groote benauwtheid en trekkingen;
men gaf zagtmaakende en uitwaaze-
mende borftdranken; uiteiiyke pappen
en fm'eeringen; in t hoogfte der ziok-
te gaf men den eenen 51^ bajdm Copah.
.in warm afkookfel van herbaSiri (a).
Zulks cenige ryzen naa malkander her-
haald hebbende bekwam het kind ver-
ligting, en in vervolg van tyd kwam
het daarmedde tot volkomene gezond-
heid. Het tweede kind ftierf in' t
hoogfl der ziekte zonder den balfam
Copaiv: gebruikt te hebben.
De...”
|
|
|