1 |
 |
“...Oiambo bieaca a bolbe na uiea.
Capitulo I.
Familia Salazar.
i nos ripara bon e parecido grandi cu tin den
es dos ruman Antonio i Enrique Salazar,
iJRV nos ta queda muy strafto di sinti e diferencia
grandi den nan caracter i proceder. Enrique
ta tres aria mas hoben i su manera semper jovial
i chistoso ta haci e representa menos di e 38 aa cu
el a caba di drenta. Unda cu el a pasa, e tin amigo
i si algun bez e por a hay den cualquier cuestion
improvisto ta debl na su caracter franco 1 e odio
pa adulacion. Su gremio, u ta di artesano, sem-
per el a aprecia i defende, i cuanto bez cu el por
a yuda un u otro cu su consehonan progresista el
a haci cu gusto. En cambio' e otro hero di nos
historia, Antonio, no tabata presente dia Dios a
parti e bon calidades. A
Egoista te den cabo, e ta biba semper aleja di su
i companero artesanos no, cu e ta desprecia nan, pero
ambiciona na busca tono" el ta prefera combersa
masque ta un dos minuto cu hende ans bao di
un forma servil, cu pasa, un rato divertido...”
|
|
2 |
 |
“...ahorra algo di importancia.
Antonio a pensa semper di manda su yiunan scool
di placa, pero cos no tabata asina bon di por a sigui
manda nan sin falta cu otro cos; nan a probecha
di nan scool di por nada sinembargo, Juan a haya
un empleo na pacus i pa su bon comportacion su
patron ta consider mcho. Asina cu Matilde a queda
compafla su mama i yud den trabao di cas. E ta
orgullo di su tata cu ta pensa cu duele caba, cu
quizas muy pronto destino lo ranca e gozo cu nan
ta disfruta di ta hunto cu n. Pasobra no ta strano
si ya cualquier bista amorosa no a provoca un sor-
presa den cara di Matilde. Su mama, modelo di
birtud, a percura sin tur trabao di cas, di cushina
te laba paHa.
Semper el a corda qui ayuda e tabata pa Antonio,
ora Antonio tabata malo, cu e mester a yuda tene
cas manera e tabata por. I pesayi e quier aeduca
Matilde den trabao segun bida ta exigi.
Poc£ familia por a biba mas tranquilo i conforme
cu nan estado, manera di Antonio i lo el a sigui
hopi aha mas den e felicidad conyugal...”
|
|
3 |
 |
“...6
di Sto. Domingo, cu a hunga e mes dia. Pacuantos
cumprad que ta, e quier a bula p, pero cordando
s cu por ta su suerte, el a dicidi di cay cune
henter. Ora e pober homber a haya lista el a ranca
un careda, bolte den pia di un cach den porta di
winkel, pa duna Antonio e nobo grandi, e nobo
anhelado
Pober Antonio no por a quere- su bista; el a
dese, el a cumpra sigur cu un fe inquebrantable,.
pero p mir den su bista, e bendito nmero igual
c e otro cu ta premia cu 20 mil dollar riba lista,
esayi ta un suceso mucho importante; pasobra su
bida ta sigurh i awor ta sigur cu su goal ta alcansa.
E no a perde pa gana, ultimo placanan cu e
tabatin el a cohe den su baul i pensando quico el
por duna e homber, el a topa cu un placa di papel.
El a sali cu cara hubilante i a gratified e pober
bended cu 10 florin di regalo.
E pober cu tabatin su mest, no a busca mas i :
no a corda di ofrece pa bay troqu pa Antonio.
Esaqui a cay sinta den su stul di sosiego i cu e
billete den su man dobla na cuater, el...”
|
|
4 |
 |
“...billete.
BBjh lilia momento di e suceso nos ta contra Enrique
JBSnJI ta bini di Otrabanda. Poco fastidioso i
desapunta el a queda, ora cu un crid di
AM cas di Sr. Pimenta a bis na porta, cu e
Sr. a sali un dia prom pa Coro i cu te aqui un luna
e ta bolbe. Esaqui si ta un cataclisma, e dici: Toni
ta sara sigur, si e tende cu e meneer aqui a bay.
E homber aqui ta tranca pa paga, i si sigui asina
e ta demand sigur dia e bini. Enfin pensando
unda otro e por bay cobra, como e tambe mester
di placa, el a tende brug pita, cu ta. e serial cu
esun cu tin por bien bay complace poco cu nan stoma.
Asina el a dicidi di sigui pa Punda. Yegando
cas el a drenta winkel i a queda sorprend di mi-
ra Antonio den stul na sofio. Den su mano e ta-
batin un papel cu Enrique a ripara cu ta un bil-
lete. El a sagudi un rato i nos amigo a lamta...”
|
|
5 |
 |
“... Movimento sin stop di
su dedenan tabata indica un tension nerviosa na al-!
to grado. Alafln dos lagrima a caba di descubri es'
emocion cu a invadi su alma.
,,Enrique, e dici Dios a corda di nos porfin, mi
sono' ta realizd; awor nos por biba cu raas expan-
sion; loque Luisa, Juan i Matilde tabata carece n '
tur lo ta dund na nan. Bo no ta haya cu e pida i
papel aqui, ta sirbi pa nos entrada den sociedad
1 1Hed! pa baya tur respeto i consideracion ?
Enrique a queda mir cu un estraezai mes ora
cu e ta goza di mira su ruman den colmo di ale- ^
gna, mes ora tambe a drent un duele i compa-1
sion di e pober alma, cu ta adora placa tanto, cu
e ta consider e nico medio pa ta feliz, e nico I
util den bida. Qui poco, hende por ta sinti nan, di
ta quere cu placa por realza nan i pone nan den
un categoria mas alto....”
|
|
6 |
 |
“...9
. Alafm el a contesta Antonio di es manera:
i Antonio, mi ruman, mi ta felicita bo pa bo-
srlerte i mi ta contento cu Dios a corda di bo por-
ifi in. Pero mi no por larga di hala bo atencion riba
e fin absurdo, pa cual bo tabata desea e suma.
Prom bo corda riba sociedad, categoria i e res-
I peto flngi i tur e castillonan di aire, cu sa disparce
como huma, recorda bo situacion di un ora pasa
| i studia e modo cu bo por queda conserva e regalo-
cu suerte a toca bo, ,
Claro, Antonio ta contesta ta pesayi mes
f1 mi ta pensa com mi por hiba un mehor bida cu
I e placa i naturalmente den un mehor circulo di
j socidSid. ^
Ta bon cu cada un por subi, pero segun bo-
ll ta subi corda duna un mano na esun cu ta pasa trabao
pa subi bo tras 1
Bueno, Riki, never mind sobrd cos, ta ora di
j come, larga nos drenta cas pa mi por participa
I Luisa i su yiunan e bon noticia.
Nan dos a sali for di winkel i drenta cas pa ocu-
f pa nan puesto na mesa cu tabata buta caba. No
: a pasa 5 minuto cu tur tabata...”
|
|
7 |
 |
“...10
timo billete i mi a saca premio mayor. Mi yiun
nos a arma !
Ni un relampago no por a corta cu tanto lih
reza, manera e tres cabeznan cu a lamta i pro
fundiza nan bista den wowo di Antonio. Ni un pa-
labra por a sali pa puntra masaleuw. AlafinJuan
un hoben alto mescos cu su tata, a risca bis;a.- 'j
Papa, di berde? premio mayor? I ta canjl
to ? Ta cierto ?
Ni yiu, awe papa ta posede nada menos cu
20 mil dollar mericano. Luisa, quico bo ta pania ?
i Mathilde ?
Despues cu nan a calma poco di e golpi feliz e l
inespera Luisa a contesta:
Dis a corda di nos; na prom l|ga ns l
gradici E i pidiE guia nos pa nos gast na manera I
mas util posible, dispuesto semper pa corda de bez I
en cuando riba otronan cu ta sufri peor ainda cu 3
nos, un dos ora pasa. El a cera su man i a cu- I
minza reza un Nos Tata den su mes, cu e dos I
yiunan a imita cu emocion. Antonio mes a quedafl
babucd di a tende tal contesta cu e no a corda !
ariba prom. E ta di acuerdo pa gradici Dios, pero I
e asunto di cuminza yuda...”
|
|
8 |
 |
“...compasion pa c s prhimo !
Bueno, Enrique, larga nos bam hunto pa e
asunto di cambio. -Tuan, ora bo sali pacus lo nos
por proyecta hunto riba e manera mas ventajosa pa
nos por traha cu e placa.
Pareuw nan a ca%a di come nan dos a lamta i
sali. Matilde a tuma palabra unbez.
Mama, awor si cos a drecha, Gracias a Dios,
mama por ssega poco, nos por sali pasea, mira
mundo poco. M' : '
Ay pober papa, ai, e ta oontento !
W ta natural ? Juan ta observa, Dios mes
a fada di tende nos pidi. E miserable sueldo cu
mi tin, n ta jega ni pa mi paga pana limpi i si:
garia. Awor lo mi por presenta poco mas sport
den sociedad!
Mi yiunan, no alarma boso mucho cu e pla-
ca. Sorto di riqueza asina, ta bay mes inespera cu
nan sa bini. Pa nos por pasa mas mehor cu e
premio, nos mester lubida riba dj i sigui manera
costumbre.
4 Nos no ta pasa decente, modestamente manera
un famia di artesano por bida ? Cuanto cos asina
nos ta falta, cu ta necesario pa nos ta feliz?...”
|
|
9 |
 |
“...cohe su som- -i
br i ta bisa:
Enfin mama, te atardi lo nos combini cu papa
lo mehor posible. Mi ta bay pacus, ay Tilda ay ! J
Despues cu J uan a sali, Luisa a cohe Matilde na
mano i el a bis:
Matilde, ab principalmente no mestr larga
e fortuna cu a toca nos cambia bo caracter. Con- 'i
serva bo mescos cu semper na modo cu ma educa
bo. Corda cu birtud di un sefiorita por sufri terri- ,
ble cu influencia di placa.
Un mei ora despues Antonio cu Enrique a drenta.
Flicidad completa hende por a leza den cara di
Antonio. El a ranca bay riba Luisa i cu ternura
el a braz diciendo :
Mai, awor si nos por sosega poco. Alafin nos :
por biba mas tranquilo. Ata nos riqueza ! i el a
pone un paqute di placa di 25 te di 100 florin
riba mesa. Enrique a queda para ta observa expresion
di e tres cara diferente. Cu satisfaccion di alma.
Antonio a bolbe cohe e paquete di placa i a drenta
cuarto di Luisa cu n.
,,Larga mi ward, te aqui rato lo mi bay po-
ne na Banco.
Bo tin razon Antonio, pero larga nos caba...”
|
|
10 |
 |
“...cu aqui mes. E cas aqui ta traha cu sodor di bo
frenta, ta orgullo di bo ofieio i prom regalo cu un
tata por a haci na su familia. Tur loque ta falta
ta dos cuarto mas, pa nos yiunan ; un reparacion
general i un palacio e ta resulta bao di tur hendq
su bista.
Lo costa mash A trabao prom mi por descus-
tumbr for di aqui banda. Nos ta biba fresco i
ningun hende ta molestia nos. Quico mi yiunan
ta opina?
'Manera mama ta pensa,'mi ta haya masha
bon, Matilde a con testa.
Ami tambe ta quere mescos cu mama S i
sigur tio Enrique tambe ta di acuerdo. Unico cos
cu mi ta pidi papa, haci es sala un poco mas
grandi pa algun bez mi por tene un kloppartij cu
mi amigonan! Juan ta propone.
- ,.Ami ta aproba tur loque Luisa ta propone,
pasobra semper el a huzga bon. No pasobra ta
den su cara, pero te ora mi haya un mucha muher
di su calibre lo mi casa! ta idea di Enrique.
Gracias, Enrique, gracias por la flor Antonio
ta con testa. Ami no tin nada contra pa drecha e...”
|
|
11 |
 |
“...tam be lo haya
poco mas libertad di troca su paria tempran, ^ cual-
quier amiga bon di dj o di Juan cu quier bishita
nan lo haya nan den un mehor cofidicion pa ricibi
nan. Resumida cuenta, mi ta bay pone nos cas
up to date! Pero e principal cos' cu nos mester re-
solve ta, cual ta e mehor negocio pa nos haci;
£ quico ta mehor speculation awendia ?
j,Segun mi opinion, papa larga traha poco
casita cu nos por alquila na 10 a 15 florin, n tin
mehor negocio ! Juan ta propone.
Loque ta muy util i necesario tambe ta un
bon reenbank grandi, cu nos por usa afor ora di
secura i cu pobernan por haya cumpra. Luisa ta
bisa.
_ Semper bo ta hinca pober denturcos. Nta
malo, pero. .... pero.... e hendenan ayi semper ta
gtroba negocio. 1 ' , %T$aj|i
Dios libra, papa, si mest bende awa luego
cu tin secura sigur io haya bon bende, siendo mas
di 70 yo ta pober i nos lo gana bon placa eu nan.
Luisa ta mira Matilde cu un bista triste i ta bisa :
Ai mi yiu, ma quere bo mas compasivo cu
pobre. l Ta husto pa...”
|
|
12 |
 |
“...16
nos lo no probecha di e placa; despues cu Dios a
saca nos foi nan condicion di bida, nos no mester
primi nan. Recorda semper, cu nos tabata pober
i cu%nto bez bo mes no a yama mi atencion ora
nan tabata subi precio di awa den secura.
Nos mester por bende pa yuda nan i no pa pro-
voca mas sudor foi nan frenta.
Basta Luisa, basta predicashi. Mi nbisa cu
pobernan semper ta stroba negocio? Bueno, larga
esayi para; despues cu reenbak tacld cu awa aden
i si tin mest, nos lo bende na conciencia.
Dios n permiti mas secura na Corsouw, pa-
sobra den e casonan di miseria, hende bon ta bira
berdadero sanguiwela. Enrique dici.
Bueno Riki, never mind tur e cosnan ayi;
loque ta bo ta queda encarga cu winkel, pasobra
mi ta bay haya mi asina tanto meti den e asunto-
nan cu lo mi n tin tem ni pa drenta mi winkel.
Mi ta bay duna bo s/4 di ganashi i lj4 ta queda pa
gasto. Bo n ta contento ?
Gracias Antonio, semper mi a spera cu lo bo
protega mi. Pero den qui riqueza cu bo haya bo,
no lubida riba bo...”
|
|
13 |
 |
“...if- '
17
wi no> mi yiu; mi tin un bon nesci na
Mbista pa bo. Ta basta yuda otro bira rico. Bota
Igrandi caba i ta ora di bo cuminza corda riba bo
I porvenir. i Quico nan lo bisa di mi, si mi larga bo
I, den e luga ayi, unda bo no por saca bo pia foi
l lodo? Caba e luna aqui i lo nos regia tur cos na
.Ipromer orden.
Ya 1 \ or a bati, mi ta sinti un poco sofio, larga
linos bam drumi; den un luna tur cos lo ta resolvi.
IfBonochi mi yiunan, bonsoir Enrique, te maftan i
Antonio a drenta su cuarto. Despues di un rato
tur a bay drumi, cada un dedicando e momento cu
ita prepara sono, den pensa com mehor nan lo dre-
cha nan bida.
Capitulo IY.
Reorganization general.
espues di un luna cu a bini e gran cambio
Mil den bida di Antonio, hende por a mira caba,
HFT mesla, carpint, peon etc. na movemento
pgaar den su cura di cas. Cu un sombr grandi
pa solo e ta bay bini, dirigiendo trabao, mientras su
familia a muda pa un cas ayi banda pa tantem. De
bez en cuando e ta drenta su winkel i ta combersa
cu Enrique...”
|
|
14 |
 |
“...tabata existi. I vice-vers nan tambe por bi-
shita e parti di sociedad cu ta consider^, drentando
di mes den un otro categoria. Prom cu tres luna
un dozijn di cas tabata lamtd formando un hilera
cu ta tapa e bista mahos di e mondi nan tras.
Antonio a calcula su renta mensual pa 120 florin
na alquiler; pero necesidad di cas a pone cu cada
bez mas hen de ta bin busca un biba, un ta ofrece
12 florin, otro 15 florin. Su regia, awe luna, aw
placa, ta buta cu nan no por queda deb. Hente-
ramente cambia su cas di biba a queda; mahes-
tuosamente e ta alza cu orgullo riba tur otro ayi
banda, indicando como si fuera su habitantenan ta
domina tur otro tambe den categoria i consideracion.
E winkel unda e dos ruman a pasa tur nan bi-
da pa tene nan estado, no a queda na su puesto
primftivo; a hib basta mas atras, pa no daa bis-
ta df nan cas. Banda di e winkel ta drumi un
balente reenbak cu por carga por lo menos un cin-
co cien boco di awa.
Mehor negocio Antonio no por a haci....”
|
|
15 |
 |
“...menos n ta pasa un
dos seman cu tin bishita atrobe.
Segun un provrbio : unda tin cos dushi, avi
tm vrominga. J
Unica persona cu tabata poco preocupa cu es
cambio tabata Luisa. /Su caracter recto i sensato
no por ta doming nunca pa comodidades di placa!
El a sinti cu den e 6 luna di cambio, difarente
cara amistoso i sincera di costumbre a cuminza
retira nan poco-poco; mientras otro nobo, contagio-
so pa almanan hurailde, a invadi su cas i haci nan
mucho familiar cu su esposo i yiunan. Ya el a ri
para e diferencia entre e sencillez di antes i e luho
presente. Den e opulencia innecesario su yiunan a
bira menos caritativo, menos compasivo cu nan a-
tnigonan di antes i a bira casi un peso pa nan tra-
ta nan manera costumbre. Hasta Antonio, un hom-
ber serio i huicioso antes, a cambia por completo
su amigonan di awor ta hendenan cu ta quere nan
mas grandi cu otro i hasta den nan saludo ta sin-
ta tono. ,
El a ripara cu Enrique a sinti esayi tambe. Paso-
bra un rato prom tabata den sala hunto...”
|
|
16 |
 |
“...costum-
bre sol amen te pa agrada bista di poco hen de cu ta
quere nan mas cu mi, esayi si cu n; lo mi pre-
fera di no ta na bishita pa mi no ser nan macaco.
i, Paquico no ta nan mest mira riba mi ? Mi ta sin-
ti mi mes gfandi cu di mas aristocrat, Bo sa mi-
ra nan bishita mi ? Paquico? Pasobra mi ta scars;
nan ta bishita bo, pasobra nan ta tras di bo placa,
nada mas.
Enrique, bo ta quivoca, mi ruman. Dios sa
ba quere cu mi ta larga los pa nan. Ah no; pero
qui mi quier haci? N ta sina ta mundo? Ab por
evita tur esayi, pasobra bo no tin yiu ta lamta. Pe-
ro si mi no tene un poco, mi yiunan ta queda sem-
per atras. Mi ta quere cu lo bo no queda malcon-
tente si nan subi poco.
Dispensa mi, Antonio, mi como bo esposa tin
sigur mas derecho i razon di considera esayi, cu En-
ripue; pero mi ta larga bosa su dilanti, cu mi no
ta mira un adelante moral den nos bida di awor,
Menos preocupacion antes cu nos tabatin placa,
nos a traha cu mas forvor, biba mas tranquilo en-
; cuanto cos di pensa i awor cu...”
|
|
17 |
 |
“...asina, conseheronan prm|
dente Bam mira awor, yuda mi organizae fiesta. |
luna aqui Juan ta quita foi pacus i mi ta bay
pone un negoshi p. Pues larga nos duna ocasion
di ofrece su amigonan un fiestari oia tur cos caba
l cuminza traha cu un sintf di 25 afa cu e ta bay |
cumpii i Den esai Juan ta drenta i Antonio ta bis :1
Juan, mi yiu, yega acerca; Luisa yama Ma-
tilde pa nos prepara e fiesta na debida orden. Papa <
ta bay celebra bo afa, Juan !
Qra tur tabata hunto, Antonio a puntra >
Quico nos por haci, un baile o un comeJ
mento ?...”
|
|
18 |
 |
“...23
Tur ta queda queto sin sa cual ta mehor.
Alafin Matilde a propone asina:
Papa, mi ta quere cu un baile ta mehor. Nunca
nos n balia i aw cu papa por, quico ta stroba?
Sala ta grandi, papa su prom yiu ta cumpli su 25
aha; ta muy natural si. papa por complace cu nos,
na invita nos amigonan yuda celebra e gran dia,
n ta sina Juan ?
. __ nTa claro, Ti, mi n ta haya mehor cos cu un
baile i mi quier mira bo balia un dia; por complace cu otro, na in-
vita nan yuda celebra nos fiesta, despues di a
regala un suma na e pobrecitonan, cu ora nos ta
goza, quizas nan ta drumi sin purba nada henter
dia! .
-i...”
|
|
19 |
 |
“...curpa mas tanto cu bo ta traha
bo oflcio cun na riscu di cohe un biento na bo
puimon adios te despues cu auto No. 111. Mi n
ta disgusta boso, pero un ehercicio di dien te pa sto-
ma ta mas probechoso cu di orea pa pia ! Aplauso
general bao di harimento sin stop.
Razon bo tin, Enrique, i bo deseo lo ta cum-
pli; pero lo mi cumpli di mi yiunan tambe cu un
baile cu sigur lo forma apetito pa bo comemento
Pero e gran quibramento di cabez ta invitacion.
Ouanto mvitado e sala aqui por carga?
Mi, ta calcula cu diez pareha por balia i un
diez mas xu no quier o no sa, mas o menos un
trinta mvitados, sin nan tin di balia riba otro manera
sardmchi! Juqn ta contesta.
. ~ Bueno, traha bo lista di invitados i Matilde
lo traha di dj i despues nos lo mira cual ta bini
acerca i cual ta queda af.
Mi yiunan, esayita un cos serio; nos a drenta
un epoca den bida cu nos mester saca nos cara ma-
nera sociedad ta exigf. Ta claro cu ta diflcil invita
tur nos amigo conocirnan di ayera. Pasobraawen-
aia nan ta trata...”
|
|
20 |
 |
“...27
Ai. mama, ta asina mundo ta, ta manera e
ta lora, nos tin cu lora cu n, nos n p queda atras
tampoco. Mi tin masha sofio, te mainta, bonochi
mama! i e ta siali pa su cuarto.
Luisa ta mira tur e cambio como principio di un
calvario, cu e mest bin pasa den su bida, pasobra
e simpleza cu el a lamta aden n ta permiti drenta
cu esaquinan.
Despues di a pidi Dios conserve su Matilde den
e bon costumbrenan cu el a lamta cu n i aleha
tur corrupcion cu e tono por trece den dj, e ta
pega sofio. Asina a reina porfln un silencio den e
'cas i tur sobra tabata sosega nan cabez mas tanto
cu nan curpa, pa e preocupacionnan cu sa bini den
bida.
Capitulo V.
Preparaciones pa e gran dia.
i nos menciona detalladamente tur e prepa-
racion cu tabatin nos lo cansa nos lectornan ;
pero pa un gracia lo nos menta algun. Diez
cinco dia prom Juan su cumple-anos ^ a el
a participa na su amigos i conocirnan. El a pone
un aviso den Boletin i mas abao unica participation
lEsayi tabata un idea di dj, cu a hay poco com-...”
|
|