1 |
 |
“...1
I
Korsou ta bai desaroy
1. Poblashon prom i despues di establesementu di refinera 2. Poltika kolonial 3. Artesano i komersiantenan chiki ta bai kaba -
4. Religion un yudansa pa pueblo? 5. Skol por bira nos forsa, ma kon? -
6. Organisashonnan di karakter sosial i kultural.
Na prinsipio di siglo 20 Korsou no ta muchu kos. Un isla chiki, ku aanan di sekura a kaba di saka su manteka di wesu. Poko hende tin i den su gran mayora pober. Un pueblo pasifiko. E mes no por kere ku el a konos katibu luchado ku a bringa pa nan libertat. Kasi a lubid nan.
Yu di katibu plam rnt e isla sin mas sentro habit ku no ta e pida stat, na dos banda di un haf famoso.
Su sentido di libertat ta keda manifest solamente den kada hende, ku su kas den su kur. Spiritual, sosial i ekonmikamente e ta mes dependiente ku ntes. Su ideal ta keda manifest den su manera di dirig su mes na otro deskonos: "shon". Tur lo ke ta "shon".
Nos Korsou ta parse realmente un isla sin futuro. I tdg ta apnas un diessinku aa ta falta pa...”
|
|
2 |
 |
“...abundansha.
Sinembargo e Iglesia di Krsou i e otro islanan tabata netamente hulandes. Un faktor, esaki masha importante, ku tabatin su parti positivo i negativo. Positivo den sentido ku por a atend ku un gobirnu kolonial hulandes mas fsilmente. Tabatin sierto rspt di parti di desendientenan di hulandes den Koloniale Raad, pero na mes tempu e tabata asentu e distansha entre e pueblo simpel katliko i su lidernan religioso ku a para bira "shon", maske ta "Bon Shon". E religion no ta bira karni i wesu di e hendenan, algu ta keda strao i den prktika ta nota esei.
Gobernador tambe ta katliko pa basta tempu kaba i e tin su asiento espesial den misa di Santa Ana te dilanti di alt i tur djadumingu Misa May kant tin predikashi na hulandes. Asina a bin krea un paternalismo religioso hopi grandi, ku dependensha kasi total di e pueblo mar na su klero katliko i religiosonan estranhero.
No tin duda ku e bon ku e hendenan ak di prom ora a hasi pa nos pueblo tabata ekstraordinario. Un hospital ku a kumins...”
|
|
3 |
 |
“...kaba ku nan partisher i a bira kliente fiho. Obreronan di riba Isla tin sn i nan ta use serka e komersiantenan nobo. Punda ta keda pa hendenan ku por kumpra kos mas karo (e negoshinan ak ta den man di e desendiente kolonial i hudiu) ounke pueblo mes tambe ta hasi bon uso di e negoshinan ak ora tin mester di algu pa broma kun.
Produkshon si ta algu ku parse nos pueblo no ta asina interes den dje. Kunukunan ta keda atras i hende pa traha den kunuku ta bira mnos. Ta ken ke lanta mainta tempran traha duru tin bia te anochi lat, pa gana meskos f...”
|
|
4 |
 |
“...katliko. Nos no ta Hulanda. Frater Andreas ku a mira su klup SITHOC ta krese, kier afili na C.V.B.. Tin problema, pasobra ta un idea kontrario na e loke ku klero tabata dese. Di mons. Verriet nunka nos no a haa sa kiko tabata su opinion. Tabatin kos muchu mas importante ta sosed tambe e tempu aki, di tal manera ku lo e no tabatin muchu atenshon pa e problema menor aki. Esei lo por a duna nos un impreshon mas eksakto di pensamentu di e gran figura ak.
En todo kaso e glpi ak pa K.S.C. tambe tabata duru i henter e trabou hasi, for di e momentu ak ta haa un sla i ta kumins debilit. No tantu pa e hecho mes, sino pa e tendensha di kibra ku paternalismo.
Un kos importante pa Iglesia ta e kaso di Amigoe di Curaao ku a bira diario. E korant ak ku ta hopi les mes pa tur esnan ku sa algu di hulandes, tin un redaktor ku no tin miedu di enfrent hasta gobernador. Korant den tempu di guera ta sali ku hopi kolumna bash, ku lter grandi skirbi "censuur", e sensura ku mester a kontrol loke ta publik den tempu...”
|
|
5 |
 |
“...j ainda ta sigui, pero ningn hende por bisa te ki dia. Dokmaatschappij tambe tin trabou, pero pa bisa ku tabatin den gobirnu un idea na unda nos ta bai esei ta pidi di mas. Falta di vishon ta bai venga su mes despues di algun tempu. Pueblo no ta al tanto di esei i ta sigui su bida trankil, festehando i gastando sin buska drechi.
Pueblo pues tin trabou, pero e ta buska e salida mas fsil, traha algun ora pa dia i gana su sn. Agrikultura no tin ni e mnimo di atenshon di ningn hende. Trabou muchu duru i sin garanta, ademas waseru no ta kai tog.
4. Religion no tin nada mas pa ofres bida pbliko?
Mas ariba kaba nos a mustra riba e trabou importante di Iglesia f mih Mishon katliko den desaroyo di nos pueblo. E trabou striktamente religioso, e interes pa skol, e obranan di benefisensia i trabou sosial i kultural. Puntonan importante eseinan tabata pa pueblo. Despues a bini tambe e interes poltiko, ku kada bes a bira mas importante.
Awor e delaster aspekto ak ta bai tuma un forma ku ta result di...”
|
|
6 |
 |
“...99
Nunka e partido ak a logra muchu riba su mes, apesar ku tabatin hende ku a traha duru i ku motivashon berdadero pa hasi algu pa pueblo pero nunka a logra. Tempu di elekshon kos tabata brua formal. Pa e delaster elekshon na kua Partido Katliko (KVP) a tuma parti (1963) a yega momentu ku pueblo no tabata sa si e partido lo djin Partido Democraat si f no. No por yega na un desishon definitivo i pueblo a kaba di deskontrol, hopi hende a bira lomba pa partido. Ora ku despues e partido djin kompleto ku Partido Democraat tabata su morto den bista di pueblo. Un dirigente a deklar pblikamente durante un reunion di estudio na kua e tabata pertenes ku "mi a kere ku tabatin sikiera algun idealista mas den partido, pero awor si mi tambe ta bai buska pa mi mes". Lstima pero e tabatin rason mirando kon kosnan ta birando.
Mintras ku obispu Zeppenfeldt a deklar ku: p'e e partido katliko (KVP) ta e trabou esensial di Iglesia na Krsou, awor e vikario apostliko nobo mons. J.M. Holterman ta prohib e partido...”
|
|
7 |
 |
“...u den apnas dos siman di tempu. Ora ku kere ku por present awor un solushon, ta dal atrobe den e bareranan poltiko tg. Kompanianan, ku tin nan interes i kontakto ku N.V.P., (fuera di K.N.S.M., ku si kier mira un solushon di ki sorto ku ta) no ta muchu di akuerdo i di parti di mediador di gobirnu (D.P.) ta inaseptabel un paso asina, pa un bnt nobo kristian ant independiente bini ku un solushon.
Poltika ta bolbe hunga ku interes di obrero i ku situashon ekonmiko di kompanianan, ku ta haa un sla duru ku un wlga prolong. Partido di Gomez ta propon un Komishon di "bon servisio" bou di guia di sr. Cathalina (kende despues ta bltu i djin D.P.). Asina e obreronan desesper, ku Tschumie komo lider, ta yega na un areglo tg. Esaki no ta satisfas ningn hende. Godett ta desilushon meskos ku Bb Rojer i nan ta sinta warda kiko mas ta bai sosed.
Asina ant un sindikato nobo, ku orientashon distinto ta hasi su entrada den fila di sindikalismo.
Edukashon, formashon sindikal
Mientrastantu e bnt nobo C.B.H....”
|
|
8 |
 |
“...un publikason di bont kristian "DEN HAF", ku ta sali tur siman, ta pidi obreronan "kumpli lo mehor posibel pa bo duna bo bnt forsa pa eksig tur bo derechonan: no tin derecho sin obligashon". Ta mustra riba situashon a-higiniko den haf, riba e sistema di atend ku kaso di aksidente, falta di toilet i bao, riba falta di un C.A.O. i tur sorto di aspektonan di bida di trabou.
Hendenan ta kumins lesa mas tantu i ta haa nteres. Nan ta apresi wl e loke bnt kristian ta hasi, pero afiliashon si ta poko duru. Wl hopi ta djin credit union mirando kon e organisashon ak a demostr su balor durante wlga. Bnt kristian pues ta hasi bon trabou, pero ta keda redus den kantidat di miembro. Su influensha sinembargo no ta keda den haf so. Sierto trabou manera atenshon pa habri un lokal riba waf pa atend hendenan ku haa aksidente i risib prom ouksilio, un lug desente pa kambia paa, oportunidat pa bebe awa na un manera humano etc.etc. kos chikitu pero ku ta duna hende su balor. Pero den sentido di akshon pa un...”
|
|
9 |
 |
“.... Pero metiendo su mes ku poltika e mishon katliko na Krsou a sali mas bien komo vktima ku su mes sistema paternalista i sin kai na kuenta di tempu ku ta kambia rpidamente.
E fayo mas grandi den e temporada ak tabata sinta den e total ousensia di un faktor edukativo sosial.
Doktrina di Evangelio no ta un programa ni di poltika, ni di ekonomia, ma s tin idea pa ilustr un kaminda sigur si e ta bon aplik i adapt na bida real.
Religion lo mester bira un idea "enkam" es desir e mester bira karni i wesu di un pueblo den tur su hasi. Pa esei mester tin un "tradukshon" di evangelio den bida real, mester konos e konteksto histriko di pueblo i mester biba ku bista habr pa loke ta turna lug. I ta presisamente aki den nos lidernan a faya. No a rekonos e kambionan ku ta na bista di tur ku kier mira. E idea di kier dirig i domin a sigui eksist. E pueblo mes no ta haa oportunidat pa hasi pa su mes, karga responsabilidat e mes.
Pa ilustr e loke ta faltando nos kier refer na un kmbersashon di dos lider...”
|
|
10 |
 |
“...moderno.
Banda di haf a ekspand fasilidatnan enormemente: haf di "container", oportunidat pa empresanan "tax free". A oument fasilidatnan di aeropuerto i esakinan ta sigui krese. Algn fbrika ta estables nobo i algu mas nos ta produs lokalmente. "Curinde" sigur a duna hopi bon resultado.
Kompanianan OFF-SHORE a kumins na gran eskala i pa aa ta grda kaha di gobirnu, ma kantidat di plaka ta bai na "asistensha" ku nderstant.
Poko poko situashon, ku a kumins normalis i hasta krese, di glpi a haa un sla duru ku e restrikshonnan di gobirnunan di eksterior pa kompanianan off-shore, ku ta keda redus di un manera formal, kousando problema pa gobirnu. Refinera Shell ta menas ku retiro for di Krsou i ta eksig redukshon di fasilidatnan di trahadnan, esakinan ta entreg hopi mes. Pero apesar di tur "komprenshon" ku gobirnu i pueblo demostr, ta disid ku ta sera refinera di tur manera.
Gobirnu di Krsou, di Antia i di Hulanda ta buska salida i ku yudansa di obreronan ta logra pa kompania di petroli di Venezuela...”
|
|
11 |
 |
“...ku ta hopi dbil i ku poko komprenshon pa e loke ta problemanan.
Engeneral por asept libremente ku sindikalismo a konos den e tempu for di revolushon di 30 di mei un avanse basta grandi komo forsa independiente pa defend derecho di e hende trahad. Ta di komprend ku ni den tur asuntu, ni tur hende ta semper di akuerdo ku akshonnan sindikal, pero no ta kita ku e kontribushon di e gremio ak ta konsiderabel i den hopi punto hopi positivo. Pueblo ta papia i ta skuch', maske tin bia mester grita hopi duru.
Riba tereno sosio-ekonmiko s akshon popular ainda no a kobra e forsa ku lo e por tabatin. Credit Unionnan en general a debilit hopi. Algn a keda ku forsa i ta duna asistensha na gran eskala i tin miones na sn espar, ku fuera di e kooperativanan aki lo no tabatin ta sigur. E formashon sosial ku lo mester a kompa e trabou ak s a disminu enormemente. E federashon di credit union FEKOSKAN (Federashon di Kooperativanan di Spar i Krdito Antia Neerlandes) no tin e forsa di ntes, no ta duna tampoko e...”
|
|