|
|
|
1 |
 |
“...poltika?................................... 101
5. Instrukshon pa un posibel futuro........................ 103
6. Trabou sosial: organisashonnan nobo .................... 104
Resumiendo .............................................. 113
VI. EPOKA DI KAMBIO (1960 +1969) 115
1. Korsou ta haa otro tipo di lider....................... 115
2. Wega pa poder poltiko ta kondus na rebelda........... 118
3. Ekonomia, problema insuperabel ......................... 121
4. Falta di religion of falta di formashon sosial? ........ 123
5. Pueblo instru anda no ta pueblo eduk................. 124
6. Sindikalismo birando fuerte, pero divid................ 126
Resumiendo .............................................. 134
VII. EKSPLOSHON DEN KORSOU
I SU KONSEKUENSHANAN (1969-1975) 135
1. Un pueblo ta prd kabes i ta destru su lug .......... 136
2. Poltika kier sigui hunga ku sintimentu di pueblo....... 138
3. Ekonomia ta stanka...................................... 139
4. Religion no tin nada mas di ofres?...”
|
|
2 |
 |
“...poltika, den korant ta e otro grupo tambe ta aktivo.
Tin un trabou ku nos ta konsider mash importante ku Iglesia a bini ta realisando den pueblo, esta un trabou sosial i kultural, ku nos a indik kaba. Nos ta mira hopi entusiasmo despleg den formashon di hbennan den "Sosiedat di San Hose", un trabou pa tee muchanan ku ta na skol i si nan no ta bai "wenkel" (pa sia un fishi), den nan ora liber ta haa sierto edukashon sviko kultural i religioso. Nan ta un sorto di trabou konos komo "patronato", algu hopi konos na Hulanda. Ta un adaptashon simpel di e prinsipio di trabou sosial di Iglesia na Europa. Te ainda por mira edifisionan kaminda hbennan por aloh ora nan ta leu for di kas f no tin kaminda pa keda. Aki e trabou tabata mas simpel, pero tg a duna formashon na esnan ku lo a keda tras sigur.
Meskos tambe nos ta mira lanta e famoso "Coperatieve Vereniging en Nijverheid" konos despues ku e nmber "wenkel di pader". Un tem koperativa tabata traha alpargata i kabuya ku tabata bende ku Venezuela. Despues...”
|
|
3 |
 |
“...21
Huntu ku un herensha kultural religioso yen di magia i superstishon, naturalmente un kristianismo netamente hulandes ku algu di "rasionalismo" i rigides (restante di calvinismo?) ta hae konfrontando un sin fin di problema. Den formashon moral di nos pueblo, bo ta bin topa ku un "moral dbel" esta pa religion tal kos ta malu i bo ta bai konfese tambe, di otro banda bo mes kultura ta ponebu balia tamb, mira karta, sende mil i un mariposa na tur sorto di santu, espesialmente na S. Expedito, ta klaba pida pan tras di porta i ta sigui ku su mes estilo di bida. Rigides di regla di bai misa djadumingu i otro sistemanan manera bistimentu, baile i muzik ku ta keda prohib ta bai kontra e loke pueblo mes ta sin ti. E ta hiba dos bida: un pa misa, un pa su mes.
Un ehmpel klsiko ta konfesamentu di "falta misa" pasobra mi "tabata malu". Mi a falta, awl ta fout. Nunka e idea ak no a sali, fout ta fout, regla ta regla. E balor moral ta kai asina den dos: "regla" i di otro banda "mi mes bida", difsil...”
|
|
4 |
 |
“...24
St. Thomascollege na prinsipio di e siglo aki.
di gran importansha. Tur aa dia di premiashon ta kongreg e grandinan di Korsou manera obispu, gobernador, inspektor di enseansa i tur ku ta sinti nan mes grandi, pa entreg premio di kondukta, aplikashon, spa, ingles, transes, aleman, matemtika, pintura, muzik, taip i steno, etc. Diferente yu di Krsou mes tambe a haa nan formashon na Habaai i mester rekonos ku e loke nan a haa tabata muchu mas ku kualkier otro kaminda. Di ei tambe komo nota interesante por komprend kuantu hbensita a drenta konbentu di suman di Rosendaal.
Algu poko penoso ta ku e echo ku tin diferensha entre skol di plaka i skol di pomada ta afirm e distinshon den e klase di hende pober i otro mas pudiente. Hasta na skol por a nota ku e diferensha ei ta sinta den esnan algu mas i algu mnos i tambe den e loke ta determin den poblashon di Krsou nan "status sosial", esta kol. Por bisa ku edukadnan ta spera ku sierto grupo lo por sia mih ku otro i tin bia hasta ta pone esnan mehorsitu...”
|
|
5 |
 |
“..."polakonan". Willem de Zwijgerschool tabata konos den pueblo komo skol di "maznnan", sr. Loiseau Maduro tabata na kabes for di kuminsamentu, despues e skol a pasa pa Frederikstraat den kur di Joubert, na e lug kaminda nos ta krda tabatin un di e prom sinenan:"sine Wilhelmina" (sine na airu lber).
Nos sistema di skol sinembargo ta konfirm notablemente e loke Paolo Freire ta yama "edukashon bankario", sin kasi nada di kreatividat ni di konsientisashon di un pueblo ku tantu tabatin nesesidat di un formashon den sentido sosial na e momentu ei. Kasi no tin chns pa desaroy e loke tin den bo mes. Ademas e sistema di aplik no solamente programa i sistema hulandes, ma e lenga hulandes komo vehkulo pa siansa, a stroba deskubrimentu di e alma propio kurasoleo.
Un anotashon espesial ta meres AMBACHTSCHOOL SINT JOZEF,...”
|
|
6 |
 |
“..."wenkel" serka un bas. Awor tin teoria i prktika dun pa hende ku sea ta kapasit pa nan formashon, f tin eksperiensha hopi largu despues di a kaba nan skol tkniko. Industria tabata eksig hopi i no tabata basta ku bo a sia na "wenkel" pasobra bo ta keda e loke nan ta yama "unskilled". Awor tin chns di sia pa karpint, bankwrker, mekniko i elktrishn. Na Skrpn tambe ta sia fishi di karpint, sneiru i drker i mas lat tambe ta bini aser ka mekniko i spuitmentu di outo. Na Isla mes tambe ta bai lanta hopi despues un "bedrijfschool" pa prepar hbennan pa trabou riba Isla mes.
Pa mucha muh fuera di e "skol di sombr" ku su diferente gradonan di kapasitashon no tin muchu kos. Mons. Verriet ta bai hasi uso di e lokalnan den Hanchi 'i Bientu, (Conscientiesteeg 35) pa lanta e loke nan a yama "Centrale school" pa damsitanan sia kose, borda, traha tur sorto di hantwrk etc.
Ta lstima ku mester konstat ku huntu ku e formashon ku nos hendenan ta haa na skol, den sentido di instrukshon ku programa i lenga hulandes...”
|
|
7 |
 |
“...28
industria, ma e hmber di fishi. Mas bien e grupo ta result un organisashon religioso kultural, pa hiba un bida kristian, hunga komedia, hasi algu di deporte, lesa buki etc. Un formashon general estilo di patronato. Pader Ludovicus Jansen
O.P., otro hmber di interes sosial, a funda e grupo ak na aa 1882 i tabatin un gran selebrashon den misa di Pietermaai ora ku e Sosiedat a kumpli 25 aa. Ta un kopia adapta di e trabou di mons. Klping di Austria, ku despues a plama na Suisa, Alemania, Hulanda i Blgika prinsipalmente, un di e prekursornan di trabou sosial di Iglesia.
Un di dos organisashon ku nos konos i ku tabatin gran akohida den pueblo tabata (b) Roomsch Katholieke Volksbond. Esaki ta inisiativa di un maestro di skol katliko Antoine Pijpers, kende a bini di Puerto Cabello i a traha na skol pa despues reun un grupo di hmber katliko di den pueblo i a kumins ku su idea un poko idealista i siertamente no muchu demokrtiko, ma mas bien siguiendo e trnt di tur organisashon di Iglesia: poko...”
|
|
8 |
 |
“...den haf; meskos lo sosod despues di hopi aa ora ku bini kambio radikal den sistema sindikal di Antia.
E lucha den haf tabatin su importansha. Pero lstima ku mester bisa ku tabata un kos pasahero. Pueblo a sakudi wl i un rebelin pa buska sierto rekonosementu a estay, pero obreronan sin formashon i hopi eksplot no por a "kapitalis" e movementu ak. Despues Felix Chakuto mes, ku a duna tantu speransa pa un movementu nobo, a eklips despues di a sali for di prizn i no kier a tende mes di e "hendenan ei ku no ta komprend nan mes balor i a lagu' na kaya".
Volksbond tin hopi plan manera nos a mira kaba. E skolnan di anochi na kual varios trahad den haf ta turna parti i otro hendenan di fishi ta kumins ku un formashon mas slido. E korant La Union ta hasiendo un trabou magnfiko. Den poko tempu Volksbond ta bira algu importante den pueblo. Defensor di derechonan di poblashon humilde i propulsor di kultura religioso. Interesante tambe ta pa mira kon e tempu ak La Union ta ofres oportunidat na eskritornan...”
|
|
9 |
 |
“...Thomascollege a keda organis den un sosiedat ku tin un toke kultural, religioso, di formashon orient riba bida pbliko, i tambe algu di dibertishon i deporte. Na aa 1929 bou di guia di frater Rigobert i Canutus i ku asistensha di pader M. Hulsman O.P. a lanta Thomaskring. No ta prom bia ku tin un "Thomaskring" pasobra ya kaba na prinsipio di siglo pader Wahlen O.P. a lanta un klup di debate ku e mes un nmber pa adultonan hben.
Durante aanan trinta di e siglo ak St. Thomaskring ta un srkulo kultural i di formashon formidabel. Tur aa nan ta present un komedia, ta hunga tnis, tin klup di gimnastik i naturalmente diskushon i lektura, konferensha i formashon general. Durante gera hasta ta kumins un klup sosial riba loke tabata imprenta di vikariato den Hanchi 'i Bientu i despues e ta pasa riba e edifisio di Thomas Henriquez den Kaya Grandi na subida di Klipstraat. Un kos s ku nos ta falta den e grupo ak ta e parti di formashon sosial ku a lubid. Ora ku despues di gera ta lanta diskushon tokante outonomia...”
|
|
10 |
 |
“...42
mons. Verriet si no ta mih lanta un grupo di "akshon katliko" pasobra henter poblashon ta katliko i e no tabata mira pakiko lanta un partido katliko, mas bien un partido por trese divishon den pueblo. Tg el a asept, ku tempu ta krtiku i ku mester bini ku algu ku mesora por drenta lucha poltiko. Formashon di pueblo i lidernan lo bini despues.
Eksigensha di sierto grado di instrukshon a pone ku a kore rnt Krsou pa prepar hendenan pa pasa un sorto di eksamen, ya ku e entrada di f 1200 pa aa tabata kos kasi imposibel pa alkans, pero e estudio si por a duna resultado. Miembronan di Volksbond ku asistensha di diferente otro persona a kore di Westpunt te Oost-Mons. P.I. Verriet O.P. Vikario punt pa yuda hendenan sia lesa na drechi
Apostliko. i traha sm.
CURACAOSCHE KATHOLIEKE PARTIJ (Partido Catliko Curasoleo)
Partido Catliko Curasoleo a lanta riba inisiativa di mons. Verriet, e mes a biba Volksbond na prinsipio di aanan binti, e tabata e persona ku a turna inisiativa pa lanta e prom sindikato...”
|
|
11 |
 |
“...(di C.P.I.M., "Isla") tur tres eleg i nombr pa gobernador: C. Winkel, A. Senior i mr. Bichon van Ysselmonde (asesor hurdiko di C.P.I.M.) i e ltimo eleg pa Islariba ta sr. W.R. Plantz.
Por ripar importansha di e aspekto ekonmiko di parti di refinera ku ta haa un persona nombr pa gobernador ademas di esun ku a logra sali eleg. Mester tee kuenta ku tur empleado haltu tantu di gobirnu meskos na Isla ta hulandes ku por vota sigur. Importansha di elementonan ekonmiko i industrial ta bon manten den formashon di e "Staten" di nos pueblo.
Forsanan ta netamente part den Staten i pueblo tin un representante fuerte den persona di dr. Costa Gmez, kende mesora ta pidi pa amplia e kantidat di votadnan. Masa di pueblo no por vota i obreronan estranhero tampoko. Muhnan no tin derecho di voto i ta nan por bin forma awor e grupo grandi ku ta bai duna e partido katliko curasoleo e forsa mas grandi.
Otro punto ku mester atend mesora tambe ta e legislashon sosial. Ku...”
|
|
12 |
 |
“...ta kolekt sn i ku esei por kumins organisashonnan manera K.S.C. (Katholieke Sportcentrale) i K.J.C. (Katholieke Jeugdcentrale) pa hbennan manera Jonge Wacht i klupnan di deporte. Tambe ta logra traha dos misa: di Jandoret i di Groot Kwartier. Na Groot Kwartier n kaminda Obispu lo a dese, esta na kaminda grandi ma mas paden; despues s tabata por a lanta un "krki protestant" na kaminda grandi.
Ta un gran lstima ku e trabounan ak a tuma tantu esfuerso i tantu tempu, ku apnas a sobra tempu pa e formashon manera a pidi mons. Verriet, esta di organis "lidernan" di nos pueblo, hende ku vishon i espritu evangliko ku lo por a tuma e parti di desishon i organisashon tambe hunto ku e lidernan religioso.
Den e sentido ak s, no tabatin muchu avanse, ounke ku den Thomaskring nos sa ku tabatin aspirashon den e sentido ak. Klero tabata muchu imponente. Di aki tambe ku apnas tabatin idea ta lanta den hbennan, pa bida religioso, porlomnos no di hende hmber. Den e temporada aki diferente hben a bai kumins...”
|
|
13 |
 |
“...maestronan hulandes ta kumins drenta mas tantu, komo ku e nesesidat ta oumentando den enseansa.
Un sentido di antianisashon ta kumins den enseansa mes tambe, ounke na eskala mnimo. Frater Realino ta esun ku ta kumins sia nos kosnan di nos mes tera i region na lug di kosnan di Hulanda. E ta skirbi un buki di geografa "Aardrijkskunde van Curaao" i mas despues "Plantkunde" ku tur nos flora.
Formashon di nos pueblo ant a pesar di tur kambio poltiko ku a kumins, apnas ta mira un prinsipio di lokalisashon pa no bisa di antianisashon. Asina nos ta kokoch riba dos pia: poder poltiko mester bira algu propio, pero formashon ta keda sistema kompletamente strao pa nos hendenan. Te awe por bisa ku e situashon ak tin nos mar.
6. Organisashonnan sosial i kultural na gran kantidat
Progreso ekonmiko i desaroyo di enseansa ta indispensabel pa desaroyo total di un pueblo, no ta di straa ant ku nos ta bai drenta un tempu di masha hopi aktividat. Un aktividat dirig direktamente riba progreso di pueblo mes den su...”
|
|
14 |
 |
“...E idea di un sentral obrero ta keda na aros i koko i ta sigur ku miembronan di Volksbond, maske nan tabata mar na klero no tabata muchu kontentu ku e idea. Nan lo a prd un bon parti di nan trabou. Maske tin hopi otro tereno manera asuntu di trahamentu di kas ku por a tee nan hopi okup. Ma semper kosnan humano ke f no ke ta influensh desaroyo pa un gran parti.
Ta sigur ku den e gruponan eksistente tin nesesidat di lidernan pa e trabou sindikal, pero ningn kaminda nos no ta haa ni menshon di formashon pa liderasgo den ningn di e dokumentonan ku ainda por haa aki aya.
Nos mester bisa s, ku den St. Thomaskring ta lantando algun hben ku ta kritik sierto desaroyonan, hasta di Iglesia, pero no ta sali muchu i tur kos ta keda na diskushonnan mas bien akadmiko, sin ku bo ta mira ku ta sigui aktividat gui pa ideanan ku otro kaminda s ta un den Iglesia. Di tur manera por deskubr sierto avershon kontra e paternalismo klerikal eksistente.
Ripar kon bo no ta mira organisashon pa e empleadonan f obreronan...”
|
|
15 |
 |
“...mineronan i henter e movementu sindikal.
Atrobe ta mons. Verriet ta esun ku ta stimul, sin haa muchu akohida serka su mes klero a no ser un ke otro manera pader de Bruin, pader Penninx, Bartel i e segundo sekretario di obispu ku ta pader Brada. Pero mester bolbe ripit ku tur esakinan tambe tabatin e mentalidat di "hasi pa hende" sin laga e hende yuda su mes i hasi pa su mes.
Ambtenarenbond
Na prinsipio di aanan trinta, ora ku e kantidat di empleado di gobirnu a oument tabatin algun figura di sierto formashon den nan a bin lanta un organisashon di empleadonan di gobirnu ku a tuma e nmber di "Ambtenarenbond". Tabata un organisashon ku tabata kares di e arma mas poderoso ku sindikatonan semper tin: nan no tin derecho di wlga. Komo ku empleado di gobirnu no por a wlga e organisashon aki a buska un manera di dilogo ku hefenan di gobirnu pa regla algun kos pa su miembronan. Hopi no por a hasi, pero sikiera tabatin un representashon di e gremio aki dilanti di nan hefe di trabou.
Riba "Isla" tambe tabatin...”
|
|
16 |
 |
“...di enseansa, organisashonnan sindikal, atenshon pa situashon di kas pa pueblo etc. Hasta den bida poltiko nos ta bai mira un prinsipio di kambio tuma lug i e kolonialismo, prinsipalmente ku eliminashon di Koloniale Raad i e instalashon di Staten maske ta parsialmente eleg pa pueblo, ta trese un situashon kaminda bos di e pueblo simpel por bai konta den maneho di su mes gobirnu i su mes bida.
Tg den e tempu ak ku lo mester a komprend mih, bo ta sinti un falta di formashon pa e lok mester bini. Ni skol sekundario no tin, ni formashon di lider pa e diferente organisashonnan di karakter sosial. E paternalismo ta sigui uni i mester bisa hasta den e grupo di Mishon Katliko ku semper a traha pa elevashon di nos pueblo. Konsekuensha di esaki lo ta visto den poko tempu....”
|
|
17 |
 |
“...grandi i ta bai deskubriendo foutnan di su mes mayornan, pero komo ku e no ta form ainda e ta huzga hopi bia robes. E ke un libertat eksesivo, di mas. Ma na mes tempu e ta deskubr su mes posibilidatnan. Fsilmente e ta kai pa esnan ku ta kontra di e loke ku semper el a atmir i mira komo sagrado. Falta di sentido krtiko por pon e hasta prd kabes i bira destruktor di balornan berdadero.
Tur esaki ta bai demostr su mes klaramente den e lucha poltiko ku ta bai sigui. Kambio di mentalidat i falta di formashon lo pone...”
|
|
18 |
 |
“...Hendenan ku porlomnos por kontrarest e influensha di klero un poko. Ku bista di hende ta kai riba maznnan ta mas ku lgiko i eseinan ta den dos part, dos lozji esta "Igualdat", banda di awa di Rif i lozji "de Vergenoeging", di hendenan di kol mas kla, en general, porlomnos di un status sosial mas eleva. Aki diferente di e famianan protestant, desendiente di kolonisadnan di ntes ta miembro. Un chns pues tin sigur, si por logra atra e gruponan ak.
A lanta un grupo (srkulo) di estudio (prinsipio di formashon di lider na diferente parti di mundu). Naturalmente poltika ta un di e puntonan importante di diskushon. Diferente hben ta djin i si nos no ta kibok tambe e hben dinmiko Ciro D. Kroon.
Komo regalo for di shelu ta present un problema denter di e organisashon di korfbal di K.S.C. Un klup ku nmber "Independiente" kier hunga wega di korfbal miksto. Klero i ku nan direktiva di KSC ta opon. E rumannan Rosario, Guillermo i Rafael ta defend punto di bista di klup, pero no por logra kambia e sistema...”
|
|
19 |
 |
“...estatal-poltiko sin pone sufisiente atenshon na e aspekto sosial i di formashon di su idealnan. Riba kual Gomez a kontest ku kisas t'asina "pero pa esei mi tin bo tata" (Elias A. Rmer, kende den Staten, ki ironia, hopi bes ta konta ku apoyo di presisamente e hmber ku ta represent refinera di petroli).
Kisas esaki mes a pone ku Gomez no tabatin den pueblo e ksito ku mester a spera di dje. Esaki mes ta pone nos pensa ku Gomez su aktuashon den e wlga riba Isla tabata mas bien un chns pa kumins aktua politikamente. Pa kualke studioso e figura di Gomez mester ta sumamente interesante pa analis. Un kos nos por ripit, Gomez ta mustra un "demagogo" di primera, bon orador, pero poko edukador. Kmbersando ku "doktor" e pregunta: di kon bo no ta forma hbennan den poltika ku tur e ideanan ku bo tin, e kontesta ta: "atami ta skirbi i duna konferensha tur kaminda pa forma pueblo". Ta parse ku no tin tempu of no tin muchu nteres pa dedik na formashon, un trabou pa futuro, tur kos mester sosed awor mes.
Kurioso...”
|
|
20 |
 |
“...aktividatnan deportivo na K.S.C.
Sindikalismo
Un di e forsanan aktivo pa yuda empuh Partido Catlico Curasoleo tabata semper R.K. Volksbond. E sindikatonan organis den Volksbond awor ta debilit. Pa hopi tempu no tabatin masha aktividat. Awor organis sindikato ta bira mas difsil ku e situashon ku ta reina. Kisas si e organisashonnan ak di obrero tabata mas luchador, tabatin mas espritu krtiko, kisas lo por a manten e i hasta krese, pero e falta di liderasgo ta venga su mes semper, no tabatin formashon di kuadro.
Den guera mirando ku no tin trabou hasi den sentido di organisashon di forsa laboral den industria, algun persona ta purba i lanta un Sindikato pa Obreronan den Industria. Ta kumins organis hende di tur sorto di fishi i algun ku ta traha den industria, pero esakinan ta masha poko. Inisiativa ta sali di e luchador den Partido Catlico Curasoleo Elias A. Rmer, asist pa dos hben: un ruman di dr. da Costa Gomez i e otro un maestro di skol (Jacob van Koetsveld). E hendenan ak a hasi tur...”
|
|
|