1 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00001thm.jpg) |
“...un seekshon di palabra
i ekspreshon
Word;
< nte uitgeeend
387.0
los tomo/pierre lauffer...”
|
|
2 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00003thm.jpg) |
“...UNSELEKSHON Dl PALABRA IEKSPRESHON
di dos tomo pierre lauffer
STICHTING wetenschappelijke BIBLIOTHEEK DRUKKERIJSTRAAT Curaao, Ned. Antillrr.
"lef uifgeleencP
ST. AUGUSTINUS BOEKHANDEL CURAAO
28. bij AM. i
Bibliotheek UNA
Kfi) 111...”
|
|
3 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00005thm.jpg) |
“...kuantu gana mi tin di sigui. Maske kon pimp nos idioma ta di palabra i ekspreshon.
No ku ma fada ni kansa. Ta djis un rosea mi ta kue, pa mi bolbe bati bai.Pasobra e kos aki a bira un bisio.
Loke mi ke pidi ta esaki: No mira e trabou akl komo educacao ban-cario (un ekspreshon ku ma fia di Paulo Freire); si ba sinti sabor di nos idioma, anto sigui buska bo mes tambe.
Bo tin tur derecho dl trata e obra akl na un manera krltlko. Ami lo ta gradisidu pesei. Bo sa mes bon ku mi ku nos por yega nos meta pa medio di interkambio di idea i pensamentu, aseptando nos tur dos su inkapasidat, flta i fayo, pero ku e deseo konstante di sia di otro.
Unda bo ta kere ma haa sa e ekspreshon un hende na su winda winle? Seka mi muchanan na skol I
I ora bo kere ku ba kansa, no perde kurashi ni kabes. Pasobra den e obranan di Antoine Maduro tin ainda un monton di tesoro ta wardabu.
P.A.L.
Pa mi raspdi wea: Tavio.
Aa 1974 Imprenta V.A.D.
Copyright St. Augustinus Boekhandel
Ortografa: Esun ku komishon di ortografa a propone...”
|
|
4 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00007thm.jpg) |
“...puntrabu: Nada mas? outo-mtikamente e ta pusha e kontsta No den bo boka. Kumpramentu di bleki dobl o frus den tienda ta mash peligroso. Muebel di mahbk ta duradero. Tin komersiante ku kapasidat di bendebu porkeria lor den papel di selofan, tur esei ku un sonrisa simptiko riba nan kara. Di un hende asina ei nos por bisa ku e ta honrado i sinsero manera un bended di outo di segunda mano.
Nogoshi ta nogoshi! Barata ta sali karu. Preis di galia flaku o preis di famia, baratiyo i likidashon ta ekspreshon ku ta sirbi di "bakoba pa makaku.
Den un karniseria por kumpra lomito, muchacho, karni mul, bistek, higra, mondongo o un hapa di kabritu. Papel, ptlot, pen, envelp i buki tin di bende den librera. Un artlkulo por ta karu o kostoso (di hopi balor). Esun ku fia un artkulo i bende bou di preis, djis pa haa plaka, ta hasi habana.
Anochi hopi hende sa kana keiru i mira shokes. Kompetensha di pa-kusnan ta na ventaha di pueblo kumprad. Fbrikanan na Merka sa
5...”
|
|
5 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00008thm.jpg) |
“...grita prom ku bo logra).
Mamparla ktu (muh pisk) ta un figura di fantasia. Den mas brisa, mas gdm (den mas diflkultat, mas lucha pa logra). Mas seka bui, mas peliger (den final tin hopi difikultat). Si bo tende un muh grita den kaya: Bibl awa, e ta kana bende masbangu o bokalargu fresku.
Nan ta pretende ku pisk ku kome na banki koper ta shuata hende, pero te anda no tin ni un persona ku por spllka kiko ta banki koper. Riba Korsou tin diferente faro, pa protekshon di barkunan riba laman.
Laman ganchu ta laman af. Un piskad ta lanta su kanaster, pa e haa sochi (kolektivo pa e pisknan ku kue den kanaster). Baha na
Laman
Laman Karibe, Atlntiko Paslfko, Lago di Maracaibo Kanal di Panam, haf di Korsou Boke Saml, Laman Chikl Ksta, playa, kanti tera Faro, bui Isla, pennsula Willemstad ta un porta
Na superfisie di (o riba) awa Na belumbe di awa Den fndu di laman Wardakosta, boti los Skual, orkan Laman ta sub tera Laman ta yen!
Na kabes di Korsou (Punta Kayon)
6...”
|
|
6 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00009thm.jpg) |
“...ekspreshon ku tin nan origen den bida di esnan ku ta traha riba laman.
Laman n tin balki. Barku ankr no ta gana flete. Kada barku wanta su bela. E balandra a senk seka (na altura) di Boki San Pedro. Sigun e barku tabata drentando haf, e matrosnan a ria bela (baha bela). Pasa den skual (mal tempu, difikultat).
Ta parse ku lus di e faro na Marichi ta sende paga yen di flohera. E faro slebre Eddystone Lighthouse ta trah riba un baranka den Kanal dl Mancha, seka di Plymouth, i su lusnan ta manda un klaridat te na un dlstansha di djeshete miya. Captain Scott, e eksplorador famoso, a yega polo sur dia 18 di yaniwari di 1912, i ei el a deskubri ku e Norwedji Amundsen a yega prom kun.
Hasi primesa i bisti di primesa ya ta bayendo foi moda. Yuda bo kurpa pa Dios yudabu. Carlos ta kana broma den su flus nobo.
Un mishirikeira ta gusta redashi. Nos a hasibu na Ulanda (kere ku bo ta na U.) Ki ke hasi? Ta di soporta. Hasi i deshasl. Na su hasi ma rekonose. Echo (akto) di apostelnan. Entremete por ta ku bon...”
|
|
7 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00010thm.jpg) |
“...lei. Trata un hende di mal natur ta desagradabel. Mal genio ta kontrario di bon beis. Bon amigu no sa laga otro na kaya. Esei ta konsekwensha di bo mal komportashon.
Si bo ta aktivo, bo kapasidat lo oumenta muchu mas ku ora bo ta den un posishon ku otro mester bisabu kon aktua. Tin be nos mester frsa bara, pa nos logra. Si bo mes pluwe, bo ta sinti mas satisfak-shon di bo esfuerso.
Kanimi pa mi kanibo! (yudami pa mi yudabu). Un yangabashi tin boka grandi i masha formalidat, pero sin moda di muri. Tin mama di kas ku ta bati lingo, di moda ku banda di atardi nan ta morto kans. Bedaru, shon Fanfan, bedaru i ban ku kalma. Ta ki ansha bo tin? Bo parse shon Kochi Kayente.
Hende floho manera kaka di mardug. Un muh chismeira ta gusta papia malu di otro hende. Si nan yamabu un buchi ponchi, esei no ta palabra di kario; nan ke men ku bo ta brutu, sushi i sin manera. Si bo sigui ku bo moda brutu, awor ta ay sawaka (lo bo kaba malu). Awor akl ta blo respt mi debebu (despues di kansela un kuenta o paga...”
|
|
8 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00011thm.jpg) |
“...pie wesu! Kada hende ku kumpra briychi ta karga speransa di gana premio may. Ta den kabes bo tin e kos ei (ta un deseo ku no por logra). Awe mi kabes no ta pa muzik (mi no tin gana di tende muzik).
Tanten tin bida, tin speransa. No kenta Manchl su kabes ku un biaha pa Merka (no pone dese ku lokura). Odulio ta manera katibu kastig, shon rog (e mester traha sin sosiegu). No tin mas siegu ku esun ku n ke mira. Kurason kayente ta mata kaikai (sbpi pur ta sali slu). Es ku Dios ke: kontest riba Duelmi muchu bo pirde. Si un dams ta sinta aa largu den bentana, anhelando su prlnsipe azul yega, mester bise ku e barku di su prlnsipe no por nabega drenta te den su kaya i basha anker dilanti di su bentana.
Un hmber ankr, un muh gordo Kambia kol (di rbia o spantu)
Forma i kol
Lila, ps, hel, berde Kor kim, blou kla Marn, shinishi (gris)
Kol di salmou o di karni Sku blanku i sku larg Rond, firkant (kwadr) Hanchu, smal, diki, deleg Forma i tamao di un webu
Largura, anchura Altura, profundidat, hundu Un ...”
|
|
9 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00012thm.jpg) |
“...ta un tela kor ku antes tabata uza pa fura ku-sinchl.
Naturalistanan a observa ku kol di hopi bestia parse esun di nan ambiente. No ta fasil pa mira un totolika par ketu riba tera. Bo mester tin bon bista pa mira un yuana den baranka. Muchanan sa bisa ku ora un kaku saka su sambchi, e ta koba mama. Pero e sambchi kol orao ta sirbi pa atrae insekto, pe kaku kome. Un hende ku kara di luna (kara di laba ku dos man) tin kara hanchu.
Dader skalein tin kuminda kol poko blanku. Ademas tin dader ku kuminda orao i kor. Si un persona a keda wowo so, e ta masha flaku, Hanchu pa bo, smal pami ta le di trektu (midimentu ku dos midl). Un sombr ku mal fasun (forma). Dobla lomba di morkoi pa subi un seru. Un lorada skerpi. Un kaya stret.
Lombe (lomba di bal). Pie krps. Pechi palombra. Bariki lodo. Kabes di kipashi. Frenta di tutu. Kachete di wil. Nanishi di tampa. Ple flerchl. Man manera hapa.
Nan sa traha marmulada (di guyaba) den diferente forma. Ora dos hende kasa, nan ta bai forma un famia. Esta mal...”
|
|
10 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00013thm.jpg) |
“...sinti. No prde kabes, keda kalmu den difikultat i problema. Mani su kabes no ta bon (pareu). Sinti tayuda brasa (den tur loke nos ta hasi nos sinti ta yuda nos),
Felipi a kumpli 98 aa, pero e ta bon na tinu i e tin bon memoria. A dal na mi sinti (di ripente ma korda). Ainda Pedrltu su djenti wowo no a sali (ainda e ta muchu hoben pa huzga). Eufemlstikamente nos ta yama un hende kfens o pas un lilos, lolas o plntl.
Nos ta skezidu ora nos ta lubida mash. Si bo dal bo kabes, bo ta keda zonz. Si bo tin hopi problema na bo kabes. bo por tolondr o brua. I ora bo lanta fol soo, bo ta keda zur o zurl soo. Karn ta kana kabes abou, ma e sa kuantor tin (un bobo tambe sa algu). Pober Tuyu no ta mash kas (no tin muchu sesu).
Lora bieu no sa sia papia. Sinti di hende ta kashi dl pik. Leonsitu no sa ni un ptaka dje asuntu akl. Tin mas loko af ku tin den Mon-tekristu. Djaka ku trampa a hera, no ta kome mas (esun ku eksperen-sha no ta bolbe komete mesun eror). Baka a sinta pensa, te nan a hisa kachu buta...”
|
|
11 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00014thm.jpg) |
“...Punda i kunuku
Kapital di Korsou Pueblo di Santa Mara Habitantenan di San Pedro Kunukeru, hende di kunuku
Parke, Alameda
Hardln eksperimental na Kas Kr Kaya Grandi di Punda I Otrobanda Awasa di Punda i Otrobanda
Otrobandista, hende di Pitermai Pasa rnt
Museo, stateis, marshe Palasio di gobernador Ofisina di ministronan
Hanchi Punda, Seri Skalo Kaminde kunuku, patruli
Krusa kaya, dobla skina Un estatua, un plenchi Un lorada, un kaminda kolebra Pali telefon i di lus Kana riba asera
No ta tur hende di kunuku ta kunukeru. Bai pariba o pabou. Lora (dobla) na man drechi. Na skina di kaya tin un tienda chikitu. Na Punda nos ta kana riba asera, na kunuku nos ta kana kanti kaminda. Riba kaya di gobiernu (kaya pbliko). Bo por perd kaminda den mondi. Riba kaminda di Bandabou nos ta topa varios labad. Dos outo a dal na un krus di kaminda.
Antes Punda tabata ser den e murayanan di frtl. Den Punda tin hopi pakus, pero mayoria ta di estranhero. Hendenan di kunuku sa ta trempan (tempran) na marshe, pa...”
|
|
12 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00015thm.jpg) |
“...mih gobiernu ta esun ku ta sia nos gobern nos mes kurpa. Kada Isla tin su gezaghebber. Den kampaa pa elekshon kada partido polltiko ta purba konvense pueblo na su manera. Ta bira tempu pa nos bai reunion pbliko di partidonan pa nos diberti i pasa un ratu agrada-bel, manera inglesnan ta bai Speakers Crner den Hyde Park, esta pa hari nan barika yen (to have a good laugh!). Den un pais chikitu un persona ta konta; den un lug grandi e ta un number. Te ainda kasamentu sivil mester turna lug prom ku kasamentu na misa.
Mayora tin rason nikamente ora realmente mayora tin rason. Vota-mentu ta sekretu. Na 1863 sklabitut a keda aboil (klkdi libertat a bati). Korsou ta konsidera komo un parti autnomo di reino ulandes, pero un yu di tera no ta sinti su mes makamba. Den nos pais nos ta yu di Korsow; asina nos sali, nos pasaporte ta marka nos komo ulandes.
Estado
Un polltiko, un votad (elektor) Gobiernu, gobern Un rei ta gobern, reina o dirig Durante reinado di un re Reino di Dios
Siviisashon, mundu sivllis...”
|
|
13 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00016thm.jpg) |
“...sensura
Palko, preferensha, galera
Intermedio, pousa
Podio, plataforma
Aplouso, bat man
Pellkula di kol o pretu ku blanku
Kompania dl teatro
Krltlko dramtiko (teatral)
Obra teatral (obra dramtiko)
14...”
|
|
14 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00017thm.jpg) |
“...diferente presentashonnan teatral.
Hollywood ta konslder komo e paraso di arte sinematogrfiko. Sue-sia, snembargo, tabata e prom pas ku a revel e beyesa visual i emotivo dje di shete arte (arte sinematogrfiko). Un sineasta manera Ingmar Bergman a dune prestigio universal.
Insekto i para
Blenchl dornasol Anuanu (badjaga) Barbult, skarpion Maribomba, abeha Lisinbein (shen pia) Chincha, komehein Kalakaka matros, marsiano Muskita di laman Pruga,pieu Dalakochl, wimpiri
Chonchorogal, chuchubi Para di misa, patu Kinikini, galia gueni Palabrua, prikichi, lora Flamingu, snepl, meuchi Souchi, samuro Pwis, abestrus Nanzi koko, sangura Mfl, totolika Sokle, Sabl manera sokle.
Bula ku all manteka (hasi algu foi bo forsa). No por ranka pluma foi morkoi. Un sintura di mamundng (o di maribomba) ta un sintura deleg. Chonchorogai tin un frnchi (kopeta) riba su kabes. Ata webu dje para kantad e muhnan ku antes tabata kana bende webu di bubi hereb tabata grita. E mucha ta manera webu putrl (mash delikadu).
15...”
|
|
15 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00018thm.jpg) |
“...hanchu. Den tempu di awaseru hopi llsinbein ta sali.
Poko aa pas Korsou tabata pimp di marsiano (kakalaka chikitu ku a bini di af). Pai pruga ta un tela ku tin pipita chikitu (pikpik) kol skur riba dje. Izakitu a kore hunga bala riba kaya; ora su tata yega kas mi n ke tun pruga den su karson. Laga di ta sinta piki pieu. Den kunuku i den mondi sa tin vruminga grandi ku yama badjaga.
Ora pwis mira su pianan, e tin ku baha su ala. Un ekspreshon di ofensa ta: Mi n sa ki patu a brui e (mi no konose su sail). E pober kriaturanan a keda manera para sin nshi (sin kuido, sin kas o hende pa mira nan), Hende ku pie lora (pia ku ta tira paden). Nanzi koko ta un insekto di kol Iila-shInishi ku ta biba bou di pieda kaminda tin frialdat.
Literatura
Prosa i poesia Estrofa (kuplt), verso Terseto, kuarteto, soneto Allterashon, korida Rima, ritmo Verso liber, asonansia
Literatura oral i artlstiko Sinnimo, neologismo
Komposishon, ensayo Humoresk, kuenta kbrtiku Novela, biografa Kuenta di Nanzi
16...”
|
|
16 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00019thm.jpg) |
“...literatura artistiko. Joseph Sickman Corsen ta e prekursor di nos literatura na papiamentu.
Dos palabra ta sinnimo ora nan tin mas o menos e mesun nifika-shon. Palabra nobo ku keda form, ta neologismo, manera bakĀ”. Si dos palabra tin e mesun zonidu pero ku nifikashon diferente den su konteksto, nan ta homnimo. Stelchi i "mesa di awa ta dos palabra arkaiko. Pa skibi un novela bo mester di dos gota di fantasia i un tinashi di energa. Movielist ta un palabra nobo pa e novelista ku ta skibi un novela espesialmente pa trahe na pellkula.
Den istoria di nos literatura nos ta yama Lus Daal Rei di metfora, pasobra e figuranan ku el a krea den su poeslanan ta eksepsional-mente bunita. Den tknika di komposishon nos ta sia kon mester desaroya e intriga di un kuenta i tambe kon mester deskribi kada per-sonahe. Henry Habibe i Frederico Oduber ta dos poeta rubianu. Nos literatura a keda ekspres den tres idioma: papiamentu, spa i ulandes. Un protagonista ta e persona ku tin e papel prinsipal den un istoria...”
|
|
17 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00020thm.jpg) |
“...ta tres novelista di Korsou ku a skibi na papiamentu.
Un yu ku nase ku shete luna ta mash delikadu. Poko prom ku un muh duna lus, e ta kibra awa. Hende bobo ta kere ku un yu parf (nas) na saku ta mira spiritu. Djis despues ku un kriatura nase, ta krta su lombrishi. Partera ta e nomber moderno pa frumu. Nuebe luna largu un mama ta karga barika. Ehersisio despues di parto ta hasi mih efekto ku e paa di faha barika. Nan ta bisa ku un yu na lechi no ta haa ferkout. Si un mama sigui duna su yu lechi di pechu sin menstru, e ta kria yu limpi.
Kaminda ma nase ta kaminda mi lombrishi ta der. Lei no konose folester. Lke mester pa dera un hende ta e deklarashon di dokter ku el a muri. Santana tin muraya, pero esnan paden no por sali i esnan paf no ke drenta. Beth Haim ta e santana di hudiu tras di Isla. Santana di protestant ta kerkf i misa di protestant ta kerki.
Dochi a yega te na boki buraku, bolbe biba. Si bo tin moda, bo ta laga lanta un kfeldu di n, dos o kuater boka. Yu di mas chiki ta mata...”
|
|
18 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00021thm.jpg) |
“...pa despues bo gane. Wega di dou generalmente ta wegui plaka ku sa kaba na brin-gamentu. Landa na laman ta muchu mas agradabel ku den un pisina.
Ora muchanan kumins sia sambuy, nan ta bula saki kfi prom. Korementu di kabai ta birando popular. Tiramenti pisk ku harpun ta un deporte pa hende kompletamente sal. Den Spaanse Water sa tin pustamentu ku boti bela.
Den wega di bala i otro deporte sa tin un rfri. Awendia futbol a bira gran nogoshi. Deporte ta mas dushi ora no tin pbliko pa mira. Wega di ladrn no ta wega korekto i sigun regla. Na skol nos tur a yega di hunga kore kue.
Ora bo ta mucha nan ta bisabu ku mester tira salu riba rabu di toto-lika, pa bo hae, pero pronto bo ta sia ku ta si bo arma trampa o kui
Wega i deporte
Un huguete, un ppchi Fli, trm, ninichi Hunga kore skonde Bula kabuya, pele Bleki-bleki, hila Un pasatempu, domin Dam, karta, dou Pisina, deportista Futbolista, pali gol
Landa, sambuy, drif Set ola, bula saki kfi Un yagd ta tira konenchi Bao di laman, kore kabai Futbol...”
|
|
19 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00022thm.jpg) |
“...Eskloi! Eskiniki ta ole! (Tur dos ta gritu di mucha ora ta hunga kore skonde.
Kurpa, kabes, kurason
Plenchi di kabes Frenta di tutu Nanishi par Pali garganta Bandi kara Wea di funchi Tabla di pechu Kabes abr
Kurason moli o di pieda (duru)
Ser di kurpa
Stoma sushi
Buskuchi dl pia
Dal un kanti man
Pie krps, pie flerchi
Kome barika yen, barike seru
Korokoro, kampana
Mester kumpra korokoro pa bebe awa (bo mester sa di duna i tuma). Tin nanishi klmpi, di frnu, di tampa, di barbult. Na kada banda di nos garganta tin un wea di funchi. Kabes di tera ta Punta Kayon di Korsou. Si bo tin ser di kurpa, bo mester bebe prugashi o pasa un klest. Kampana a guli lenga.
Nos ta drumi bokabou o pechariba. El a haa un moketa den su boki stoma. Yoshi a rabia te su sanger tabata hereb. Hala kurpa ku wlri (sobr di diferente bibida ku e shapero ta buta den un bter i bende pa hala kurpa). Un dje mannan (biahanan) akl bo ta dal bo dede. Un ynkuman ku masha labio (boka dushi).
20...”
|
|
20 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/01/05/00002/AA00000105_00002_00023thm.jpg) |
“...etrusko (mas o menos 500 aa prom ku Kristu) ku un set di djente di bestia bon peg den su kachete.
Responsabilidat a keda riba bo lomba. E mucha muh ta kana kibra hep. Hopi hende sa planta mata den kustfa di nan kas. Mi amigu ta bibatrai lombi Dios (masha leu, den chokamata, den kul di mundu). Ba pika mi karni ku bo palabra di abuzu.
Bon kabes: por sia bon Bon kurason: bon hende
Mal kabes: tin mal sueltu Kurason di pieda: sin heful
Kabes duru: no por sia bon Kurason chikl: masha sensibel
Kabes bon: bon na tinu Kurason moli: bon di mas
Kabes di pali maishi (vra-vra) Kurason duru: sin sintimentu
Bo tin pechu! (kurashi) Perta pia (lanta pia), manka pia (kumins kana
mas pokopoko. Calisto sa gusta hinka dede (abuza). Mester dal Djan su kokoti man ku mukel, pe slk algu.
Wowi angua. Boki pos. Un man di bakoba. Lombi stul. Garganti boter. Pie barba. Kabes di sam. Djenti kach. Orea di knchi. Nanishi di fli. Barba di yonkuman. Sanki boto. Lombrishi di patia.
Lus i sombra
Sali na kla, keda skondl Skur...”
|
|