Your search within this document for 'uza' resulted in 35 matching pages.
 
1

“...Den preparashon di e di dos tomo di "Mi Lenga m a haa kooperashon di Sr Antoine Maduro, kende a koreg e manuskrito ku pasenshi di santu, ku shete brel i palabra pa palabra. Mi no tin basta boka pa ekspres migratitut. Tokante ortografa mi mester bisa ku ma uza esun di Ral Romer, tantu pa teksto komo pa obra di e diferente owtoman. Esaki ta pa mantene uniformidat. Tambe ma tee kwenta ku e trabow ektenso ku Sr E.R. Goilo a hasi den su obra Gramatica Papiamentu, publik na 1953. p.a.l. pa mi Chalito Pa Havo, Akademia pedagogiko i esnan ku ta prepara pa nan eksamen L.O. Papiamentu Derecho di owtor reserv....”
2

“...formalidat. (brio sin fondo, buya barata). Hende ku kay-kay. (masha hopi brio i kurashi, sin myedu total). Chambuk den lodo: Traha duru, sin logra bay dilanti. Pasa den difikultat. Plaka malu (Plaka di otro pais o plaka malu mes). Plaka larg. (Sen larg) (plaka di pisk). Plaka los no ta meskos ku plaka larg. E ta net kontrali di plaka peg. Konta algu na plaka chiki. (den tur su detayenan). Mi no tin plaka pa tira af. (Plaka no ta kai foi shelu). (Den mi kur no tin palu di plaka........Esaki nos ta uza ora un hende o mucha ta blo pidi plaka pa tur sorto di koi lo-ko). Mi mester di plaka pa tapa hopi buraku. (pa paga hopi debe). Triki, maa* bwelta. E hmber sa hopi triki ku karta. Buriku byew tin mal maa. Un mashin moderno i komplik tin su maka. Un gay bibu tin su bwelta di atras. Hoga den debe (Yen di debe). Hoga hende (keda sin kaba su flus o shimis pa e dia ku e tin mester di dje)....”
3

“...ekspres futuro, nos por keda sin uza lo P.e.: Maan, otro aa, djis aki, awor, nos ta bay. "lo ta para dilanti di un pronomber personal. Lo mi kome, lo mi mira, le sinti (lo e). Si e pronomber tin nfasis i den kaso di ami, abo, anto lo ta bay tras di e pronomber. P.e.: Abo lo sufr, Ami lo haa. E lo pasa malu, no ami. Den kaso di nos, boso!,por buta lo dilanti o patras. Pero si nos, nan i boso tin nfasis, anto naturalmente lo ta bay patras. Nan: Generalmente nos ta ekspres plural, butando nan tras di e palabra. Pero ta uza e final nan nikamente ora ta absolutamente nesesaryo. Tin palabra ku ya ta ekspres plural. Por ehmpel: Mi tin hopi kas. E tin kantidat di kabritu. Yanshi tin tranzjur di yu. Djo tin balente bleki. Esei ta un monton di tomati. Pwes den e kasonan aki riba nos no ta uza e forma nan pa plural. Turna nota: Mi tin buriku. (por ta un so i por ta mas ku un). E burikunan ku mi tin na mi kunuku. (aki e deskripshon: esnan ku mi tin na kunuku ta oblig nos di uza e forma plu ral nan. Alex tin...”
4

“...17 (aki atrobe tin deskripshon: ................ esnan ku e ta kria). ยก ... : : " Pwes tras di e, mi, su, nos, nan, bo, boso, ta uza c final nan pa ekspres plural di e palabra. Krda bon ku plural mester ta netamente indik, pa por uza nan. Moda di ekspres Vruminga no sa muri bow di bar di suku. (si un hende ta hasi algu ku plaser i legria, e no ta kai pis.) Tumba mara prome bo hari. (No grita prom bo logra). Felipi ta kana bay bini manera skarpion dek.(shangrina, ku mal beys, kla pa remcnt, zundra, baha su rabya). Bo por hura i firma. (Bo por tin sigur). Mario ta kome na braga (o na mondi), bebe na riw. (E ta biba na su patarata grandesa). Awe kos ta fututu. (kos ta malu, krus tabowj. Sabelita parse mua machu. (muh manera homber ). Tira pyeda, skonde man. (Echa bayna na skond). Ehrsisyo 1. Mi tasina okup, ku mi no tin tempu..................... 2. Splika kiko ta nifik Chambuk den lodo............... 3. Un persona ku ta yen di debe, ta............ den debe. 4. Kiko ta buya barata? 5. Aki...”
5

“...18 8. Kiko ta nifika Tira pyeda, skonde man? 9. Uza e palabra kas ku su forma plural nan kaminda ta nesesaryo den e frasenan ku ta sigi: Mi tin shen.................. Tur mi tres ......... ta yen di komeheyn. E tres......... ku bo ta mira ei ta di mi ta wela. 10. Un mla machu ta.........................”
6

“...ta par den buki. Abri un mucha su sint. (Sia un mucha kon e asuntu ta presis). Siansa bal hopi. (Loke ta bisa un mucha, pa e komprond ku e mester tin un fundeshi di siansa den su bida). Sint ta yuda brasa. (Den tur loke bo ta hasi, bo mester uza bo sint.) Esaki ta un dicho ku nos por buta banda di Karpint ta mas ku rey E karpint ku konos su fishi, tin hopi balor. Semper e por traha, uzando su fishi, pa gana su bida. Pero den fishi tambe mester tin sint. E karpint ku no ke pa nan yam Karpint di awa dushi, mester sa kalkul bon. Un mucha ku bon kabes por sia ku fasilidat, i un mucha kabes duru ta pasa trabow pa sia. (Korda bon ku un hende ku mal kabes ta un hende ku mal swltu! ) Kali tu sa su ls fo Y kabes. Bo kabes no ta pa pyew so kome. (Bo mester uza bo sint). Su kabes no ta bon (El a skeze o brua. Su kabes no ta pa-rew). Djo tin sesu (koko). (E no ta kabes vonvin, kabes bash. E no ta un animal.)....”
7

“...28 Pronomber interogativo. Un pronomber interogativo ta esun ku nos ta uza ora nos ta hasi un pregunta. P.e.: Kiko (ki) bo ta dese? Kwa oloshi bo ta gusta mas? Ken bo ta buska? Kende bo di? Pronomber relativo. Un pronomber relativo ta e pronomber ku ta re-lashon ku un sustantivo o un frase. Nos ta gosa e hmber ku ta seryo, esun di ken nos sa ku nunka e ta gaa.Nos ta apresy pa loke e ta hasi. Un hmber di ken nos sa kon korekto e ta, semper nos ta apresy. Fedoi a bay su kas loke ta e mih kos ku e por a hasi. Tur e palabranan kursivo den e frasenan aki riba ta pronomber relativo.Loke den e ltimo frase relashon ku e frase su dilanti. Fedoi a bay su kas Ehersisyo Menshon den e frasenan ku ta sigi kwa ta e pronmbeman i ki sorto di pronomber nan ta 1 Bon manera ta un arma potente; di esei mi ta sigur 2. Kiko bo di awor ei? 3. Mi ta kere loke bo ta pretend. 4. Carlos tin gana di sa ken ta den klas. 5. Ami lo ketende algu di e hmber ku ta papya....”
8

“...kwidow, ku delikadesa. Kombles: Dos persona ku ta stima e mesun hende ta kom-bles di otro. Dalya: kerida, amante. Kambrada: Dos muh ku tin amistat muchu ser ku otro. Sorte tabata kana bati basia riba kaya, pa tur hende ten-de ki notisya tin. Buskuchi bar: Un buskuchi duru i rond ku antes tabata bini na bar. A, ta, tabata, lo. Pa ekspres presente nos ta uza ta (komo kopulativo o komo vrbo owksilyar). Mi ta riku (Aki ta ta kopulativo). Mi ta kome (aki e ta vrbo owksilyar). Mi ta kome ta nifik en realidat: mi ta komyendo Pwes ekspresando aktividat. Nos lo por kompar ku e progressive form di ingles (I am eating). Pa ekspres pasado nos ta uza: a i tabata. Antayera mi a kome. (Un akshon ku a kaba, ku a pasa) Antayera mi tabata kome, ora ba yega. (Esaki ta igwal na e ta owksilyar, ke men ku aktividat, pero den pasado....”
9

“...32 Pa futuru nos uza lo (vrbo owksilyar). (Pa mas detaye tira un bista den di dos ls). Reduplikashon. Nos tin reduplikashon di vrbo, pa refors. P.e. Nan a zundr bon zundr. Polisnan a baty mal bat. Ripitishon di un vrbo den e mesun frase P.e. Pa studya ku el a studya, el a keda mes brutu. E bay ku el a bay sin bini mas a kedami strao. Ripitishon den un frase enftiko: P.e. Wardami. Ta kome mi ta kome. Bo no ta mira ku ta papya mi ta papya? Ripitishon pa ekspres superlativo. P.e. E pan ta molimoli. Nan a biba dushidushi binti aa largu. Reduplikashon di numeral. P.e. Nan a kana drenta dos dos. Yora awa kwaterkwater Mas kaso di ripitishon. No di gaga, ma di brd mes. E mucha sa su ls aribariba. (no bon). No ta asinasina sa bira riku. (no ta fasilmente) Dochi tin ocho yu. Nan ta kabeskabes.(djis tras di otro). Kachikachi di kfi. Klkl bow di kachete. (manera kalakuna). Un kach kankan (yen) di pruga. Karikari (karni mul di tribon). Blachinan di e palu tabata kuchikuchi ku otro den byentu. ....”
10

“...ta bay di kurpa tur dia. Chofil a sera kurpa, pa wanta sla. Ehrsisyo. 1 Kwa ta e palabranan ku e poeta Charles Boom a uza pa deskrib e bista antiptiko di un mondi? Den kwa tempu di aa bo ta kere ku Boom a skirbi e poesia aki? 2. Splika e diferensha den: Un pober muh i un muh pober. 3. Manuel Piar tabata un gran homber, pero e no tabata un homber............................ 4. Kiko ta un byentu di kwaresma? 5. Ki ora nos ta bisa ku un hende ta yuda su kurpa? 6. Den kaso ku un persona ta spanta pa di menstu kos, nos ta bisa ku e tin meydu............................... 7 Yerba di mondi ta yerba sh...........o yerba st.......... 8. Si un persona tratabo sin grasya, sin kario, bo ta bisa ku e ta trata mash......................... 9. Si bo ta traha duru, hasi tur bo esfwrso pa bini kla ku algu, bo ta m ............ k ................. 10. Menshon algn kaso kaminda nos ta uza e adhetivo Mala ....”
11

“...40 Mi a gosa e buki ei Esei ta sigur E .... ei ta un adhetivo. Esei ta un pronom- ber. Adhetivo posesivo Un adhetivo posesivo ta indik poseshon. P.e.: Esaki ta mi kas. Esei ta bo garashi, E bachi ta di dje. E adhetivo posesivo ta ekivalente na e pronomber-nan: di mi, di bo, di dje, di nan, di nos. Si nos ke uza e pronomber posesivo, anto nos por bisa: E kas ta di mi. E garashi ta di bo. Adhetivo numeral Un adhetivo numeral ta indik e kantidat o sekiven-sha di un sustantivo. E ta ordinal den: Di prom kas, di seys mucha. Adhetivo materyal Den kaso di un adhetivo materyal nos ta buta e palabra di aseka. P.e.: E kashi di glas. E oloshi di oro. E flur di tabla. Ehrsisyo. Menshon den e frasenan ku ta sigi, kwa ta e adhetivonan, i ki sorto di adhetivo nan ta. 1 Pa di binti be ma bisabo ku bo no mester kwe mi ka-misa i pretende ku e ta di bo. 2. E rey di Sahonia a abdik, ora el a ripar ku su inte-resnan personal ta kontra interes di e pweblo ku e tabata gobern. J...”
12

“...ta un vrbo transitivo, pasobra e ta lanta su kurpa" Den e kaso aki su kurpa ta komplemento direkto di e vrbo lanta. Sa sosode hopi be ku por uza un vrbo na forma transitivo i tambe na forma intransitivo. Por ehmpel. Toni a hole e flor (trans.) E flor ta hole dushi. (intrans.) Pastor a bati klok (trans.) Klok di misa ta bati. (intrans.) Inflekshon di vrbo Un vrbo por kambya, pa demonstr un kam-byo di nifikashon. Den kaso di bisa tin inflekshon kompletu. E pasado di bisa ta di o disi E di ku e ta laga kai. Den disi ku disi a bin result .... Bay ta bira ban Ban kas. Laga nos ban pa kaba. Den presente tur nos vrbonan ta keda meskos: Mi ta mira, bo ta kome, nan ta landa. Den pasado nos tin a i tabata komo kopulativo o vrbo owksilyar: Nos a tende algu. (owksilyar). Nan tabata mira e kas. (owksilyar). Nos tabata malu. (kopulativo). Den futuru nos ta uza e owksilyar lo o e forma di presente ora tin un palabra den e frase ku ya ta indik...”
13

“...51 Nos tabata kome. E por mira. Boso mester bay E sa pasa aki banda. Lo mi pensa riba bo. Mi ta mirando, (mirando ta partisipyo). Turna nota! ! E vrbo owksilyar ta yuda un otro vrbo den un akshon. E vrbo kopulativo ta indik un sitwashon. Infinitivo Por uza infinitivo di un vrbo komo sustantivo. P.e. Lesa ta un plaser. (Aki lesa ta uz komo sustantivo). Tambe por uza un vrbo komo adhetivo. P.e.: Su kapasidat di lesa a yud bay dilanti. (E infinito lesa ta modifik Kapasidat. Ke men anto ku den e kaso aki lesa ta un adhetivo pasobra e ta modifik e sustantivo kapasidat Un infinitivo uz komo advrbyo, nos ta haa den e frase: Pa haa informashon, el a lesa e buki. (Pa haa ta modifik e vrbo lesa E ta lesa pa haa .............) Ehrsisyo 1. Menshon den e pasashi ku ta sigi, e palabranan ku ta vrbo, i bisa tambe kwa ta transitivo i kwa ta in-...”
14

“...transitivo. Maske nan a sonre i kumind otro ku mash kortesia nan tabata kla pa korta otro su garganta. Aparentemente nan tabata amigu, esta den bista di esnan ku a mira nan. Nunka nan no ker a admit ku nan ta na pleytu ku otro. Sinembargo tur nan amigunan a bin ri-par ku amistat grandi a yega na su fin. 2. Kwa vrbo tin kambyo kompletu den su inflekshon, ekspresando pasado? 3. Ki ora un vrbo ta transitivo? 4. Duna un ehmpel kaminda por uza un vrbo tantu komo transitivo i intransitivo. 5. Kwa ta e manera mas fasil pa splika ku un frase ta ekspres subhuntivo? 6. Uza infinitivo di un vrbo komo sustantivo....”
15

“...figuranan ku ta probech i biba di ignoransha i de-sesperashon di otro hende. Otro forma di webi gay ta: Furamentu, bao di palom-ba, mesita i tur e awanan pa tene pay na kas, trese swltu, kita fuku, laba kas. Mas o menos relashon ta e otro ideanan manera: Alma malu ku ta kana dwalu. Oyada. Pone un ba-sora boka bow ku un sapatu byew riba dje, pa un bishta bay pa kaba. Bisti paa banda robes, pa mal spiritu no molostyabo. I naturalmente e mil i tantu kosnan ku ta yama morto Omishon di ta Nos no ta uza e vrbo owksilyar ta ku e vrbonan: Sa, tin, mester, ta, por, ke. Mi mester di bo. Bo tin bon bida. Nan sa tur kos. E por kore bayskel. Boso ke kumpra owto. Nos ta Yu di Korsow. Tin vrbo ku por turna o keda sin turna ta...”
16

“...Di ripente a drenta un kalma. Moda di ekspres Gach a prd te prd su moda di kana. (El a prd tur kos). Esta gana di kos! (Ekspreshon ku ta uza ora un hende lagabo ripara ku e tin masha deseo di algu). Masha dia kaba ma kant ku le dal su dede. (Basta da ma avis ku e ta bin topa ku difikultat). Ma gatya Djo na tur sortodi manera, pero e no ke morde. (E no ke turna den, e no ke kai pa mi). Manchi ta karga fama di ta riku. (Nan ta kere ku e ta riku, pero e no ta). Nan a lanta e kumind na awa. (Nan a batis, yen ku awa pa e bira hopi). Bo nanishi ta kore sanger (Pakus ta habr, kil di kar-son ta habr). Ta rabya bo tin. Pero mih rabya ku dwele. (Mih bo tin rabya riba mi ku bo tin dwele di mi). Ehrsisyo 1. Un seter ta un sosyedat di ................... 2. Menshon poko sorto di kerementu den webi gay 3. Duna un ehmpel di invershon 4. Menshon algn vrbo ku no ta uza ta owksilyar den nan konhugashon. 5. Batis un kumind ta nifik...............................”
17

“...57 6. Bo nanishi ta kore sanger ta meskos ku..................... 7. Kwa ta e vrbonan ku ta haa a owksilyar nan tras? 8. Un hende mash tap ta Un hende bobo manera.... 9. Konta ku bo mes palabra kiko a pasa Shi Zoya. 10. Ki sorto di karta un mirado di karta" sa uza?...”
18

“...Ehrsisyo 1. Menshon e advrbyonan den e frase ku ta sigi: 1. Unda bota bay? 2. No hasi nada ku e mashin. 3. Ma bebe e remedi; awor mi por traha bon atro-be. 4. Maan e ta hasi aa. 5. Pa di prom be el a sia ku atenshon. 6. De bes en kwando mi ta mira Yanshi. 7. El a kai duru riba su kabes. 2. Uza un advrbyo ku ta kwalifik henter un frase. 3. Hopi, kasi, un poko, basta i algu ta advrbyo di .... 4. Pedritu ta sia fantastikamente bon. Den e frase aki fantstikamente i bon ta advrbyo di ........................”
19

“...64 Turna nota: Den e di dos kuplt di su poesa Corsen ta bisa: Tur takinan i tur bestyanan Esaki nos lo por yama lisensya poetiko, pasobra nos no ta uza plural di tal manera. Pa mas detaye tira un bista den di tres ls. Ata. At. Ata! (Turna, ta loke bo a pidimi). Ata. (ku entonashbn un poko diferente for di ta mas ariba). Sa uz ku zonidu kortiku o largu di a, pa eskpres sustu, span tu o sorpresa. Aaataa, a-wor si bo ta den problema. At. (Ata e). At ta bay ei. At a yega. At. (tin mes nifikashon ku: Mira! Turna nota: Por uz tambe pa ekspres sorpresa o desilu-shon: At. Ba laga e tay kai kibra. Gerundyo Generalmente nos ta uza gerundyo mash poko. Na lug di dje nos por uza presente Por ehmpel: Nos ta mirando tur loke ta pasa o Nos ta mira tur loke ta pasa Verbonan ku final e o i ta forma nan gerundyo ku yendo : sinti sintyendo. bebe bebyendo. Esnan ku final a ta haa ando; balya balyando kana kanando. Tin ta bira tenyendo Ke ta agreg un r prom ku yendo: keryendo (gerundyo di ke i di kere! ) Ta...”
20

“...66 2. Mih na brasa di gobyrnu ku ............................ 3. Un hende chikitu nos por yama Pinda ..................... 4. Kon ta e gerundyo di konta, muri, sende? 5. Ki diferensha tin entre Ata i At? 6. Kiko ta un aa di tene muraya? 7 Awa ku broma............................................. 8. Ki ora nos ta bisa: Nanzi ta bati su kas ku pal'i fun- chi tras di porta? 9. Muchu pikete................... Splika kiko e provrbyo ta nifik. 10. Menshon tres owtor di Korsow ku a uza sekura komo inspirashon pa nan obra....”