Your search within this document for 'tur' resulted in 34 matching pages.
 
1

“...ARTE DI PALABRA PIERRE LAUFFER di : ku eksepshon dje fragmentonan literario, no tin nada netamente original aki den. Tur ta terminologa, idea i konsepto konosi den henter mundu. I te na ora kwalke persona yega na kere ku tin algu ku ami a deskubri, anto mi tin ku bisa ku esei tabata eksisti tempu kaba den nos idioma; solamente e no tabata but pretu riba blanku. Tampoko mi no ta riska pretende ku e trabow aki ta kompletu. Sin duda lo tin semper mas detaye pa agrega. Konsidera "Arte di palabra komo un pasatempu agradabel (i nesesario) ku mi tabatin na 1972, prom na Korsow, den komedor di mi kas dilanti di santana katliko na Seri Pitermai, despwes durante mi vakansi, den komedor di Ra do Pina No. 45, na Madeira, e patria paraiso di mi Belita. Tur esaki espesialmente pa e grupo di idealista ku a asist na e prom kurso di Papamentu LO. p.a.l. dedik na: Julian Coco, un artista te den su higra....”
2

“...1. Diferente sorto di poesia E produktonan di literatura di tur tempu por ta redus na dos grupo grandi, esta: 1. arte di palabra subhetivo. 2. arte di palabra obhetivo. Den esun subhetivo (lrika) un eskritor ta ekspresa su sintimentu. E ta komunika nos su manera di pensa tokante algu, sea ku e ta hubil o keha, sea ku e ta alab o kritik. Espesialmente e personanan masha suseptibel, pwes esnan ku mnimo kos ta tochi nan, lo ekspresa na forma di arte lrko. Si nos papia di diferente sorto di poesia, nos no ke men nikamente e ekspreshon na frma di verso (ku rima I ritmo) ku komunmente nos ta yama poesa*, Obranan di prosa (novela i kwenta kortiku) tambe ta konsidera komo un sorto di poesia. Nifikashon di e palabra poesia ta: hasi, traha, kompon. Nifikashon di prosa ta: derechitu, koriendo. Pwes e frasenan ta sigi kore, sin ku nan ta depende di e kantidad di slaba. Den arte di palabra obhetivo (poesia pika) un eskritor ta konta loke el a eksperimenta o mira. E ta trata di hasi su deskripshon mas...”
3

“...2. Poesia lriko Lira: nomber di e instrument ku griegonan tabata uza pa kompa nan kansion. Poesia lriko ta deriva di esei, demonstrando e relashon entre kansion i muzik. Lrika ta mes biew ku mundu. Semper hende bibu a sinti nesesidad di ekspresa su sintimentu alegre o tristu. Moiss i su is-raelitanan a kanta despwes ku e farao i su sldanan a hoga den Laman Kr. Aki na Korsow e katibunan tabata ekspresa nan sintimentu den varios kantika di trabow. Emoshon ku beyesa okashona por surgi den tur tempu i tur kaminda. Pesei ta di kompronde ku maske kon simpel e kultura di un pueblo ta, e por krea arte den kwalke frma. Si hende no ekspresa loke ta den dje, su bida lo bira insoportabel. Asta pensamentu tristu por transforma na alegra, pa un hende haa alivio. Un ehempel ta Si nos alma skucha di L. Daal. Si nos alma skucha... kwantu kos le n komprende; kwantu pensamentu tristu, sin speransa i sin lus, lo no para bira fwente di legria, lus i fe ku ta konsola i duna bida. 3. Klasifikashon di lrika Pa...”
4

“...kontenido pwes nos por yama nan: 1. lrika di fe 2. lrika di amor 3. lrika sosial 4. lrika di lamento (elega) Sigun frma nos por distingi den lrika e kansion ku ta form di: 1. un o mas estrofa di dos verso (dstiko) 2. un o mas estrofa di tres verso (terseto) 3. un o mas estrofa di kwater verso (kwarteto). E formanan partikular di kansion ta: 1. soneto 2. rondel 3. akrstiko 4. refrn 5. poesia di kadena. 4. Lrika di fe Esaki no ta nikamente e poesia ku ta ekspresa un fe firme den Dios pero tambe tur arte poetiko ku ta dirig na kosnan sobrenatural. Asta flta di fe o atesmo un persona por ekspresa den tal frma; aunke esei lo bira lrika di fe negativo. Ata un ehempel positivo: Alt Tres tret pa subi, nada mas! Ma esta largu e kaminda ta di aja bow te aki riba, final dje gran trabow di bidal Prom tin un flur kwadr ku kwadro blanku i kwadro pretu, bon bras, i manera bela di granit, e dos pil, sosten di bida. Un mesa simpel, smbolo di sakrifisio i esfwerso. I mas ariba, mas ariba, te den laria aj...”
5

“...Lrika kultural (art(stiko) ta ora e individuo ekspresa den un poesia loke ta su sintimentu personal (individual). Un ehempel di lrika popular ta e kantika di pki D¡ ki manera: Di ki manera, eh di ki manera nos ta biba na mundu ku pekad di mundu tur ta desol 'i nos. Di ki manera, eh di ki manera nos ta biba na mundu ku pekad di mundu tur ta traishon nos. Di ki manera, eh di ki manera nos ta biba na mundu, ku pekad di mundu tur ta lanta kontra nos. Un ehempel di lrika kultural: Papiamentu Ni laman di nan grandesa ni orkan di nan mintira no por paga bo chispa afro-latino ku ta kima den pos di mi alma. Nan ta trapa bo kurpa send iastre den lode barbarismo ma den kwebe mi sinti un tamb ta kanta bo ritmo pa Congo balia bar i den riw di mi sanger bo ta baa mane un spiritu gwaran. (H. Habibe) Kuminsando na Italia, i despwes na otro pais tambe, poetanan tabatin preferensha pa soneto, ora nan ta kanta nan amor platniko, pwes e amor ku nan ta mira komo algu ideal. 5...”
6

“...Adorashon di hende muh a bin para bira un homenahe religioso, un kulto di loke ta eternamente bunita, e bunitesa ku a bira smbolo di tur loke ta noble i bon. I e muh adora a bin bira un smbolo di sabidura, siensia, di beyesa. Un ehempel ta Dante ku su Beatris. Un ehempel di soneto ta: Kajanan na soo Den kaja ketu, tur anochi, bo ta kejru ku mi... Segun mi kamna skucha, mi taabo bandi mi. Bo stem ta bjenti ost, su karisja ta bo man, i bo kabej abr ta fini-fini i streanan. Den mi orea tin un zonidu ku ta mata kaja ketu i esej ta batimentu di bo hilchi altu ku ta kompa ku su muzik nos kamnamentu: muzik ta ekspresa tur loke un kurason ta sinti. Un ola di Amor ekilibr, jen i bida nobo, mes hundu ku laman di boka o di un bahia grandi ta kore aw den kajanan, mej-mej di anochi, mjentras ku, emoshona i muda, sin por papja maske mi sa ku bo ta mijanan foi djaki lo ami sigui dwalu ku bo den kajanan na soo. Di Luis Daal (na su ortografa original) Si den lrika di fe sa tin tambe e poesia lriko di ...”
7

“...dad. Pesei e no por bira un himno berdadero. Esun biew ("Den tur nashon nos patria) tabata ekspresa unidad den su tempu. Despwes Isaac Mauricio a kambia su teksto pa trata na ekspresa unidad. Si un poeta no ekspresa sintimentu di un pueblo loke ta karakters-tika prinsipal di lrika popular anto e ta kore risku di dekai den eksagerashon i retrika. 6. Lrika sosiai Relashon komplik den komunidad, industria ku inventonan moderno a owmenta e konflikto entre doo di trabow i obrero. Sindikalismo a organisa e obreronan, i esei a bin krea un ambiente di rbia entre doo di trabow i obrero. Den nos komunidad tin e tragedia ku e obrero tabata rank for di su bida trankil i bent di un dia pa otro den industria. Esei sin duda a kita su ekilibrio. Ademas di esei rasismo, kompleho, deskriminashon i despresio di un pa otro a hinka mas palu bow di kandela. Willem Kroon ta e prom persona ku a lucha ku su pen riba e terenu aki. Ya na 1926 el a publika su "Himno di Bond, na okashon di prom lustro di Curaaosche...”
8

“..."Flornan ta di fiesta algu ku nos por yama lrika di naturalesa. Aunke e ta na un papiamentu poko mankaron, nos ke menshona tres estrofa: Manita tuturutu unbez Ta spierta su ruman, Ta toca su trompeta, pues Tur lamanta tempran. Shoshoro unbez ta percura DI tinji su bisti I tee hilo tur pur Pa clar, sapristi. Anglo ta rek su man chiki, Ta lamanta cabez; Su boca dl oro tur habr Di: Kico tin cunes? Henri Habibe su "Soledat (Watapana, Aa III, number 2, januari 1971) tambe nos por konsidera lrika di naturalesa, aunke por klasi-fike otro manera tambe: soledat ta manera un extenshon di kunuku peln, ku a bebe bruha di solo i ta kabisha treimerdia, pensando kon su paisahe a pega soo den hamaka di bientu ... den santana di kandela un wantomba ta para brasa shelu i su alma ta herbe bai laria for dje fiernu bandona... Amnese (D¡ nos 1971) di Philomena Wong ta puru lirika di naturalesa: Naturalesa ta lusi den su mes beyesa di amanese. Blachi di mtanan 8...”
9

“...'i bida jongot, mi tin di sigui kwida i sigi mima postema di un soneto pashim. Ottava rima Esaki ta origina di Italia. Kada stansa ta konsisti di pentmetro ymbiko. Den nos literatura te ainda no tin ningn Ottava rima. E manera di rima ta kore: ab ab ab cc. Un stansa (estrofa o kuplet) ta un grupo di tres, kwater o mas verso rim. Stansa di tres verso (terseto). E ta konsisti di tres verso ku generalmente ta rima aba. (kwarteto) Stansa di kwater verso: Ta paklko mi no sa ma esta tristu mi ta bira tur atardi ku mi mira solo baha den laman. (Corsen) Stansa di kwater verso, kada verso di seis pia trokeiko. Esaki ta e metro di balada. Buchi Fil, katibu toro di Kenepa un mansebu kurpa grueso i sobrb nunka su rudianan a tochi swela 12...”
10

“...Lrika ku karakter instruktivo nos ta yama lrika didktiko. Esaki por ta: 1. epigrama 2. stira i parodia. Un epigrama ta un poema kortiku i ku sentido. Nan sa kontene wega di palabra. Hopi be nan sa kritik kwalke sitwashon malu den komunidad, eror di un persona o un falta general di publiko. Esaki ta nifika ku nos por klasifika un bon teksto di un banderita bow di lrika didktiko: L i 1. Den santana tin spiritu. Hende bibu ta malditu. 2. Si bo ta biba di redashi, ta paso ba saka nos selashi bai bente tur riba kaya. Ma bo dia tei, kanaya. Un bon ehempel di lrika didktiko ta "Lisinbein di Enrique Goilo. Stira Un poema satriko ta ekspresa mofa, indignashon o odio. E dos ek-stremonan ta irona (un pilmentu leve) i sarkasmo (indignashon fwerte). Un stira ta seala un eror, un sitwashon malu o un inhus-tisia. Lagadishi lastrad (Luis Daal) Lagadishi, bo n por stop di lastra riba bo barika pidi tera pa bo kamna i baj dilanti? Bo n por wejta pa e krga intil 14...”
11

“...di bo rabu bira ala pa bo lanta for di swela? Ta tur sempr lo bo keda janga bobo riba tera i kome bonchi ku bo n' planta? Mi tin dwele di mirabo aspira un luga den solo ku bo kara i sinbergwensa... Ma, t' intil, ja mi sa: maske ki mi pensa, ki mi papja, lagadishi ta un bestja lastradl Konosiendo Luis Daal, nos por kompronde pakiko el a skibi e stira aki riba un politiko sinbergwensa. Parodia Ora un poesia ta un imitashon chistoso di un otro poema serio, pero manteniendo e mesun frma di e poema original, nos ta yama esei un parodia. E kontenido, naturalmente, ta na un nivel muchu mas abow ku esun original. Hopi tempu pas ma yega di tende un parodia riba "Atardi di Corsen: Ta pakiko, mi no sa ma bon hodidu mi ta bira tur atardi ku mi mira bo figura bon ankr. Talbes ta un remordementu o ta mi guayabo kisas podise n ta nada mas ku un bon kishikimentu. 12. Poesia lriko-piko Ta imposibel klasifika pika i lrika den dos grupo determina. Tin tantu poesia ku ta lriko i piko na mes momentu. Nan ta...”
12

“...kantika den idioma romntiko; esaki ta idioma popular, "lingua romana. Esaki ta net kontrario di lingua Latina, idioma di sabionan. Balada ta deriva di un verbo italianu ku ta nifika balia. Ke men ku originalmente e tabata nifika un kantika pa balia. 13. Epika Un poeta ta sinti e nesesidad di ekspresa su sintimentu i ademas e tin e deseo di komunika na otro hende loke el a pasa aden. Prktikamente tur hende ta gusta konta kwenta. Ta pesei arte piko a nase. Epika ta nifika "kwenta, palabra. Den pika nos ta haa reprodukshon obhetivo di loke un persona a tende, mira o eksperimenta. Pero no ta esei ta tur kos. Huntu kune arte di ¡maginashon a desaroya. E personanan ku un fantasia grandi a traha, pa medio di nan fantasia, poko kwenta asina bon, ku eseinan ta duna impreshon ku nan a sosode realmente. Den nos tempu moderno nos ta weta, ku ademas di e arte di konta kwenta ,tin e faseto importante di pone siertu orden i areglo pa e material (tknika di komposishon). Mientras ku prom ay nan tabata satisfecho...”
13

“...deseo, nsha i lokura; kon e figura ta lucha, prd o gana. Tur esaki mester ta hasi di tal manera ku nos no por duda ni un momentu so ku ta hende ku realmente a eksisti. E desaroyo gradwal i lgiko di e kon-fliktonan ta eksigi hopi saber di hende su bida espiritwal, meskos ku e reakshon natural di e diferente figuranan riba loke un o mas ta hasi. Un eskritor di novela tin e obligashon di deskribi akshon, pensamentu i papiamentu di kada figura sigun e mentalidad di kada figura, pa esakinan ta aseptabel. E tin ku separa e partinan prinsipal for di e partinan menos importante, di tal manera ku e detayenan di su istoria ta sirbi nikamente pa kompleta su istoria; i esaki sin kita atenshon kompletu for di e figura prinsipal o e parti prinsipal. Ke men anto ku un bon eskritor di novela mester tin: 1. un bon konosementu di bida espiritwal; e mester ta un bon siklogo. 2. e kapasidad di pone orden den su tema. Novela istriko Un novela istriko ta un novela ku tin komo tema un parti di istoria. E ta eksigi...”
14

“...kwa e owtor ta deskribi bida di un persona slebre. Siklo di novela Si un owtor haa ku un novela so no ta sufisiente, e ta produsi un siklo di novela lig. P.e.: The Forsyte Saga di John Galsworthy i "La comdie humaine di Honor de Balzac. Novela di futuro "Nineteen Eighty-four di George Orwell ta un ehempel di novela di futuro. Den un novela asina aki e owtor ta duna un imagen di bida i di moda di pensa sigun su imaginashon. Den "science-tiction" tin mas nfasis riba invento sientfiko ku ta hasi tur loke ta imposibel bira posibel. 19. Krtika i ensayo Krtika a desaroya te yega na un frma propio di arte. Den kaso di un bon krtika hopi be por bisa ku e krtika tin mas balor literario ku e obra ku e ta trata. Un ensayo ta un komposishon kompletu, generalmente di un tamao limit, tratando un tema interesante na un manera subhetivo i kom-prensibel. Hopi be e por parse un krtika kontemplativo. Por ta tambe ku e ta skib ku intenshon di introdusi un lektor den e beyesa o interes di siertu obra. Den nos...”
15

“...frma mas elev di arte literario. Den dje nos ta haa elemento lriko i piko huntu. E akontesimentunan konseku-tivo ta forma huntu e elementonan piko, mientras ku e kontempla-shon di e personahenan (loke ta buta nan hasi siertu akshon), ta forma e elementonan lriko. E owtor mes tin ku keda kompletamente tras di kortina. Ta e aktornan mester haa atenshon kompletu. Dramtika ta eksigi masha dje owtor, pasobra e mester por kom-pronde e estruktura espiritwal infinitamente vari di su figuranan, i hasi tur akshon di e figuranan aseptabel, komo konsekwensha dje estruktura espiritwal tantu vari. Tin masha poko bon dramaturgo den literatura mundial. Algn ta Shakespeare, Lope de Vega i Goethe. E medionan ku un dramaturgo tin na su disposishon pa logra su obra ta: dialogo, mmka i idioma di gesto. Nos por yama un drama un serie di akshon konsekutivo, presenta pa medio di monlogo, dialogo, gesto i mmika. 21. Origen di drama Drama ta masha biew. Den tempu di griegonan el a forma for di ditirambo (kansion...”
16

“...kanta e impreshon ku e presentashon a hasi riba e mirad ideal). 2. Generalmente e material esniko tabata mash moder. 3. Unikamente persona di kargo elev (rei, pader ets) tabata hunga aden. 4. E drama klsiko tabata atene estriktamente na tres unidad: a. unidad di tempu b. unidad di lug c. unidad di akshon. E unidad di tempu tabata eksigi ku e akshon mester a finalisa den 24 ora. E unidad di lug tabata eksigi ku e drama mester a tuma lug na un sitio so. E unidad di akshon tabata eksigi agrupashon di tur echo rond di un idea prinsipal. Ku transkurso di tempo nos ta mira ku e drama burgus ta drenta na luga di e drama klsiko. E ora ei no ta unikamente persona di kargo elev ta tuma parti pero hende komun tambe. Drama romantiko Esaki ta muchu mas liber ku e drama klsiko. E no ta mar na e tres unidadnan; e no ta moder den su material eseniko; e ta dirigi riba e miradnan i su kantidad di akto por varia, mientras e no tin koro. 24...”
17

“...ta yam'e un pashon. Bach su Matthaeus Passion ta un ehempel. Radiokomedia i telekomedia Teatro sin duda ta e antepasado di radiokomedia. Komo den esaki bista a keda elimina i mester logra tur efekto pa medio di odo, radiokomedia a tuma su kurso partikular. Zonidu espesial i sugestivo, huntu ku muzik tin ku yuda pa logra hopi efekto. Telekomedia ku su ventaha di bista, oido, varios kamera pa meskla, close up, sin duda lo konkist hopi publiko. Aki na Korsow ya nos a haa algn presentashon ku tabatin basta ksito. 24. Teatro Nos a bisa kaba ku gradwalmente tragedia klsiko mester a sede pa e drama burgus. Dramaturgonan a kuminsa haa interes pa hende komun na luga di persona di kargo elev. Por sierto bida di hende komun ta duna sufisiente tema pa drama. Di tal manera drama a bin igwala bida muchu mas. Nos tur sa ku bida tin un variashon sin lmite 26...”
18

“...mundu, di bida, ta afekta e owtor. Esei ta dune su in-spirashon, i esei ta su guia ora e ta pone su impreshon den palabra. Ta nifika ku loke mas ta impreshone, ta haa e luga mas importante den su prosa o poesia. E no ta kibra kabes ku e reglanan konven-shonal di konstrukshon di frase, pero e ta pone e palabranan manera e kir. Ke men ku e no ta duna imagen di pensamentu, pero imagen di bista. Tin owtor ta bai asina lew ku nan obra ya no ta parse idioma lgiko. Nan ta bai asina lew ku nan ta evita tur palabra ku no ta demostra algu. Naturalmente esaki tin komo konsekwensha ku e arte ta bira difisil pa kompronde. 28...”
19

“...owtornan. Ya nan no tabata satisfecho ku un arte di palabra bunita. Nan a sinti e obli-gashon di ekspresa nan sintimentu den un idioma direkto. Ke men ku ya no tabata mas e impreshon di paf ku tabata fiha arte, pero ekspreshon i konvikshon di e poeta mester a domina den poesia. I asina nos ta mira ku e poeta no tabata kibra kabes mas ku buska-mentu di palabra bunita. Asta e no tabata preokupa mas ku e frase limpi i perfekto. E tabata benta su poemanan den kara di mundu ku frase kortiko, kondens. Tur e idea tabata pa un poema evoka sugestin den pensamentu di e lektor. Pesei a bin sosode ku a nase hopi poema pa kwa no tabatin splikashon intelektwal. Pesei nos por bisa, ku si impreshonismo tabata traha di paf bai paden, ekspreshonismo en kambio tabata di paden bai paf. Varios poesia di Dr. C. Engels i tambe hopi ku a sali publik den e revista literario De Stoep ta prueba di esaki. Vitalismo Kasi no por distingi vitalismo for di ekspreshonismo. E ta un palabra manera tantu otro trmino den arte...”
20

“...no ta bisa nada. E palabra bsiko vita ta demostra ku e owtornan ker a pone nfasis riba nan deseo fwerte di bida. No ta riba sinti ni riba sintimentu e owtor ke hasi efekto, pero riba boluntad, e boluntad di gosa bida i domina bida. Den vitalismo nos ta mira ku e owtor ta kibra tur loke ta strobe di gosa su bida. E ta elimina tur barera, di moda ku su instinto tin libertad kompletu. E ta biba manera un hende ku ta burachi di plaser. Un ehempel ta un poema di Henry Habibe: Atardi a brasa nos dos na lam; matami! ba sklama den santu tir. Mi sanger a kwaha, ma bira un sekat, mi mannan a balia te keda hankr. Atardi a morde bo gritu hog i santu a kome, golos, mi pik. Un otro ehempel di Elis Juliana: Pasami e butishi di rom pica ku shinishi pa mi sanger herebe; lo mi tapa decencia den bar di porkeria, hisa brasa coba zoja benta pa enemigunan, lanta bula manera jeje sak abau mane sambchi hisa benta manda golpi te ora curpa protesta, cu mi dal abau na suela scup morto den su cara, lastra tee na muraja...”