1 |
 |
“...Obranan di prosa (novela i kwenta kortiku) tambe ta konsidera komo un sorto di poesia.
Nifikashon di e palabra poesia ta: hasi, traha, kompon.
Nifikashon di prosa ta: derechitu, koriendo. Pwes e frasenan ta sigi kore, sin ku nan ta depende di e kantidad di slaba.
Den arte di palabra obhetivo (poesia pika) un eskritor ta konta loke el a eksperimenta o mira. E ta trata di hasi su deskripshon mas ¡m-parsialmente posibel. Pero ta masha difisil i kasi imposibel di skonde su propio opinion. Pesei nos ta topa den tur obra piko algn parti chikitu o grandi ku ta lriko, pwes na e luganan kaminda e owtor no por domin su sintimentu. Un persona ku por domin su mes, esun ku tin ekilibrio den su bida lo tin preferensha pa e frma di poesa piko.
Den e obranan di Shon Wein Hoyer i Enrique Goilo nos ta mira e forma piko. Mientras Pablo Alex Jesurun, Henry Habibe i Frank Martinus ta mas lriko.
Ademas di lrika i pika tin un grupo mas, esta dramtika (teatro). Un drama tin elemento lriko i piko. Epiko pa loke e ta...”
|
|
2 |
 |
“...di pik, alegra di fe, speransa, gratitud pa un fabor risibi, resignashon, miedu di Kreador su hustisia, respet pa su mahestad.
5. Lrika di amor
Den esaki un poeta ta kanta tokante amistad i amor. Amor sa ta masha profundo i e ta buta ku esun persona no por eksisti sin e otro. Ta klaro ku amor pa tata i mama ta diferente for dl amor entre homber i muh.
Tratando pues di amor, un persona ta met den su totalidad, for di su eksistensha espiritwal te na su inklinashon natural.
Den literatura nos sa topa tambe ku amor platniko. Esaki ta e amor ku un owtor ta sinti pa un imagen ideal. Tambe e sa ta amor sin pensamentu riba kurpa.
Nos por papia di lrika popular i lrika kultural.
Lrika popular ta ora un individuo ekspresa den un poesia loke basta tempu kaba henter un pueblo ta sinti, pensa i desea.
4...”
|
|
3 |
 |
“...kla konstantemente pa kombati abuzu, den La Union i La Cruz, skibiendo na fabor di e obrero.
Despwes Guillermo Rosario den diferente di su obranan a sali na defensa di e "pober diabel, ku ta sufri sin haa un luf pa bai dilanti. Ke men anto ku den lrika sosial nos ta topa ku ekspreshon di kom-pashon, di amor pa prhimo i tambe gritu di alarma kontra opreshon. Pa e poeta su ekspreshon den lrika sosial ta bira su lucha pa husti-sia sosial, loke pe ta kasi un ideal divino.
Den "Obrero, lanta" (1969) di Rosario tin un ehempel kompletu di lrika sosial.
"Marcha miserabel" di Edw. de Jongh, publik den e tomo "Capricho (1955) tambe ta un ehempel.
7. Lrika di naturalesa
Den nos kwentanan ku ta pertenese na literatura oral apenas bo ta topa deskripshon di naturalesa. Kisas e hendenan di prom ay tabata asina kustumbr ku grandesa di naturalesa, bibando den dje kon-tinwamente, ku e no a hasi impreshon riba nan.
Pero den siglo 19, tempu di Romantisismo, lrika di naturalesa ta lanta kabes. E prome prueba di...”
|
|
4 |
 |
“...un fbula di origen afrikanu.
16. Parbola, idilio, kwenta poetiko
Meskos ku un fbula, un parbola tin karakter didktiko-piko. E tema di dje no ta sak for di bida di bestia, pero di hende. Intenchon di un parbola ta pa mustra hende riba su deber ku Dios i ku su prhimo. Pa medio di un ehempel konkreto nos ta haa instrukshon religioso
o moral. Biblia ta yen di parbola.
Idilio
Un idilio ta un kwenta den frma di poesia o prosa, deskribiendo akontesimentu i sitwashon simpel i agradabel, manera nos por topa den bida di hendenan trankil i satisfecho den kunuku.
E mesun ideanan nos ta haa den Arkadia i Pastoral.
Un Arkadia ta un novela pastoril. Un Pastoral ta un novela pastoril dramatis.
Arkadia ta un paisahe griego den Peloponeso. Su habitantenan tabata konosi pa nan bida puru. Poetanan a idealisa e parti ei i su habitantenan. Hopi eskritor a pone nan personahenan den e ambiente di Arkadia, e pais di inosensia i pas, pa hui realidad i biba den un natura-lesa virgen.
Kwenta poetiko
E poeta ta konta...”
|
|
5 |
 |
“...impreshonismo, sensitivismo
Naturalismo
Nos por topa ku e terminologa realismo den henter istoria di literatura. Naturalismo ta nifika mas o menos e ekspreshon eksakto di realidad.
Ta eksisti realismo for di Corsen te Oduber. Di Wolfschoon te Alette Beaujon. Aunke den final di siglo 19 nan no ta papia mas di "realismo, pero di "naturalismo. Naturalismo, un terminologa di Emile Zola, ta relashona ku realismo. E tambe ke duna un presentashon eksakto di realidad den arte. Pero naturalismo ta enser mas. E no ta nikamente un koriente den arte, pero ademas un vision di bida. Naturalismo tabata un reakshon riba e espritu di romantisismo. Romantisismo tabata laga hopi luga pa sintimentu ku imaginashon (lesa p.e. obranan di Chumaceiro). Mientras ku naturalismo ta materialista. Mester tuma nota si ku materialismo kompletu ku no konose ningn ideal espiritwal, no por apresia e diferente balornan di bida.
Impreshonismo
Huntu ku e terminologa "naturalismo nos ta topa esun di impreshonismo. Por sierto nan dos...”
|
|