Your search within this document for 'riba' resulted in 38 matching pages.
 
1

“...ARTE DI PALABRA PIERRE LAUFFER di : ku eksepshon dje fragmentonan literario, no tin nada netamente original aki den. Tur ta terminologa, idea i konsepto konosi den henter mundu. I te na ora kwalke persona yega na kere ku tin algu ku ami a deskubri, anto mi tin ku bisa ku esei tabata eksisti tempu kaba den nos idioma; solamente e no tabata but pretu riba blanku. Tampoko mi no ta riska pretende ku e trabow aki ta kompletu. Sin duda lo tin semper mas detaye pa agrega. Konsidera "Arte di palabra komo un pasatempu agradabel (i nesesario) ku mi tabatin na 1972, prom na Korsow, den komedor di mi kas dilanti di santana katliko na Seri Pitermai, despwes durante mi vakansi, den komedor di Ra do Pina No. 45, na Madeira, e patria paraiso di mi Belita. Tur esaki espesialmente pa e grupo di idealista ku a asist na e prom kurso di Papamentu LO. p.a.l. dedik na: Julian Coco, un artista te den su higra....”
2

“... un o mas estrofa di kwater verso (kwarteto). E formanan partikular di kansion ta: 1. soneto 2. rondel 3. akrstiko 4. refrn 5. poesia di kadena. 4. Lrika di fe Esaki no ta nikamente e poesia ku ta ekspresa un fe firme den Dios pero tambe tur arte poetiko ku ta dirig na kosnan sobrenatural. Asta flta di fe o atesmo un persona por ekspresa den tal frma; aunke esei lo bira lrika di fe negativo. Ata un ehempel positivo: Alt Tres tret pa subi, nada mas! Ma esta largu e kaminda ta di aja bow te aki riba, final dje gran trabow di bidal Prom tin un flur kwadr ku kwadro blanku i kwadro pretu, bon bras, i manera bela di granit, e dos pil, sosten di bida. Un mesa simpel, smbolo di sakrifisio i esfwerso. I mas ariba, mas ariba, te den laria aj, tin Lusl (Luis Daal) 3...”
3

“...abismo ku mi ta bent e wowo di mi alma no por mira ni baranka ni tronkon pa brasa den mi skuridad. (P. Lauffer) Den lrika di fe ku ta dirigi riba un Dios personal sa tin hopi variashon den obra di un poeta: Dwele di un maldad komet, peso di pik, alegra di fe, speransa, gratitud pa un fabor risibi, resignashon, miedu di Kreador su hustisia, respet pa su mahestad. 5. Lrika di amor Den esaki un poeta ta kanta tokante amistad i amor. Amor sa ta masha profundo i e ta buta ku esun persona no por eksisti sin e otro. Ta klaro ku amor pa tata i mama ta diferente for dl amor entre homber i muh. Tratando pues di amor, un persona ta met den su totalidad, for di su eksistensha espiritwal te na su inklinashon natural. Den literatura nos sa topa tambe ku amor platniko. Esaki ta e amor ku un owtor ta sinti pa un imagen ideal. Tambe e sa ta amor sin pensamentu riba kurpa. Nos por papia di lrika popular i lrika kultural. Lrika popular ta ora un individuo ekspresa den un poesia loke basta tempu kaba henter...”
4

“...industria ku inventonan moderno a owmenta e konflikto entre doo di trabow i obrero. Sindikalismo a organisa e obreronan, i esei a bin krea un ambiente di rbia entre doo di trabow i obrero. Den nos komunidad tin e tragedia ku e obrero tabata rank for di su bida trankil i bent di un dia pa otro den industria. Esei sin duda a kita su ekilibrio. Ademas di esei rasismo, kompleho, deskriminashon i despresio di un pa otro a hinka mas palu bow di kandela. Willem Kroon ta e prom persona ku a lucha ku su pen riba e terenu aki. Ya na 1926 el a publika su "Himno di Bond, na okashon di prom lustro di Curaaosche R.K. Volksbond; na 1930 su "Himno di motoristanan" (dedik na chofernan di Liga San Cristobal). Ademas di esei e tabata para kla konstantemente pa kombati abuzu, den La Union i La Cruz, skibiendo na fabor di e obrero. Despwes Guillermo Rosario den diferente di su obranan a sali na defensa di e "pober diabel, ku ta sufri sin haa un luf pa bai dilanti. Ke men anto ku den lrika sosial nos ta topa ku ekspreshon...”
5

“...ta karga riba nan ala hoya presioso di kristal chiki pero kostoso.............. "Kelki hel (Kosecha di maloa, 1963) di Luis Daal, tambe ta un: Den papureshi di un kelki hel bibitu, dorn ku perla di serena, Naturalesa, un mainta i solo, ta ofrese e emoshonante esena di un maribomba na trabow................ 8. Lrika di lamento Den su tristesa tambe un hende sa sinti nesesidad di ekspresa su sintimentu. Na momentu di un prdida, ora morto ranka un ser stim di dje. Ekspreshon primitivo di tristesa nos a tende antes den yoramentu eksager na morto. Un kantika di ocho dia Dum ve nos por kon-sidera lrika di lamento di prom ay: Dum ve gene yu deskansu skila prudentsima eh kalamita mizerikordia o la mara vale dum ve gene yu deskansu skilo prudentsima. Ku mi bai (kantika di pki) ta un otro: Ku mi bai foi mundu ken ta yora mundu o, si mi bai foi mundu awe ken lo yora mundu awe o, yoradonan bin yudami yora mundu awe o, si mi bai foi mundu ken lo yora mundu pa mi? Aseptashon di loke ta inevitabel a pone...”
6

“...ta Radio Hoyer na Julianaplein. Nan a kompone tantu teksto komo muzik. Si un kansion ta skib na idioma elev, i si e poeta tin entusiasmo pa grandesa di su tema, nos ta yame un oda o un himno. Un himno ta un kansion religioso ku ta kanta di Kreador o tema divino. Un oda ta un himno di alabansa ku por trata di kwalke otro tema elev (sea kos o persona). 10. Formanan di estrofa Ta eksisti hopi frma di poema kaminda e poeta ta atene na un kantidad fiho di verso. Un kombinashon fiho asina ei ta forma riba su mes o huntu ku otro un poema kompletu. 10...”
7

“...uza e palabra kuplet. Den poesia tin preferensha pa e palabra estrofa. Estrofa di dos, tres o kwater verso, nos ta yama: dstiko, terseto, kwarteto. Originalmente ta solamente un estrofa di dos verso, konsistlendo di un hexmetro i un pentmetro, nan tabata yama dstiko. Awendia nos ta uza e nomber dstiko pa kwalke estrofa di dos verso. Un terseto ta un estrofa di tres verso. Hopi be un terseto sa rima aba. Un ehempel di terseto ta Luis Daal su Lagadlshi lastrad: Lagadishi, bo no por stop di lastra riba bo barika pidi tera pa bo kamna i baj dilanti?........ Un kwarteto ta un estrofa di kwater verso. Generalmente e ta rima aaba. Den Henry Habibe su "Aurora tin un poesia di tres kwarteto, ku asonansia: Ma drenta bentana; bulando, bo sanguer! Semper bo ta kanta sun den bo kamber? M'a sunchi bo frenta, bo lep, bo garganta. Semper bo ta tembla numa den bo kama? Bo rosa a kai drumi den anochi su plata. Semper bo ta muri ku un skochi flam? Soneto Un kombinashon di dos kwarteto (oktavo) i dos terseto...”
8

“...nan sa kritik kwalke sitwashon malu den komunidad, eror di un persona o un falta general di publiko. Esaki ta nifika ku nos por klasifika un bon teksto di un banderita bow di lrika didktiko: L i 1. Den santana tin spiritu. Hende bibu ta malditu. 2. Si bo ta biba di redashi, ta paso ba saka nos selashi bai bente tur riba kaya. Ma bo dia tei, kanaya. Un bon ehempel di lrika didktiko ta "Lisinbein di Enrique Goilo. Stira Un poema satriko ta ekspresa mofa, indignashon o odio. E dos ek-stremonan ta irona (un pilmentu leve) i sarkasmo (indignashon fwerte). Un stira ta seala un eror, un sitwashon malu o un inhus-tisia. Lagadishi lastrad (Luis Daal) Lagadishi, bo n por stop di lastra riba bo barika pidi tera pa bo kamna i baj dilanti? Bo n por wejta pa e krga intil 14...”
9

“...di bo rabu bira ala pa bo lanta for di swela? Ta tur sempr lo bo keda janga bobo riba tera i kome bonchi ku bo n' planta? Mi tin dwele di mirabo aspira un luga den solo ku bo kara i sinbergwensa... Ma, t' intil, ja mi sa: maske ki mi pensa, ki mi papja, lagadishi ta un bestja lastradl Konosiendo Luis Daal, nos por kompronde pakiko el a skibi e stira aki riba un politiko sinbergwensa. Parodia Ora un poesia ta un imitashon chistoso di un otro poema serio, pero manteniendo e mesun frma di e poema original, nos ta yama esei un parodia. E kontenido, naturalmente, ta na un nivel muchu mas abow ku esun original. Hopi tempu pas ma yega di tende un parodia riba "Atardi di Corsen: Ta pakiko, mi no sa ma bon hodidu mi ta bira tur atardi ku mi mira bo figura bon ankr. Talbes ta un remordementu o ta mi guayabo kisas podise n ta nada mas ku un bon kishikimentu. 12. Poesia lriko-piko Ta imposibel klasifika pika i lrika den dos grupo determina. Tin tantu poesia ku ta lriko i piko na mes momentu. Nan ta...”
10

“...komposishon). Mientras ku prom ay nan tabata satisfecho ku ripitishon (mas o menos) dje kwenta original. Si nos bisa ku pika ta obhetivo, sinembargo mester observa ku kada kwenta o istoria ta sufri influensha di e kontad (eskritor). Hende bibu no ta un aparato ku ta reprodusi un kwenta eksaktamente manera el a tende. Pasobra e tin su sintimentu, su opinion, su desaroyo. Pesei semper e istoria lo tin algu personal dje eskritor. Ademas di esei kada persona ta reakshona, sigun su karakter i mentalidad riba loke e eksperimenta. Tuma por ehempel un desgrasia di owto. Si dies hende a mire, lo tin dies vershon diferente. Esaki ta nifika ku obhetividad absoluto no ta eksisti den pika, maske e owtor lo trata di elimin su sintimentu tantu ku ta posibel. Den pika nos tin, banda di poesia, prosa tambe. Pesei nos ke duna e klasifikashon ku ta sigi: 1. Mito, saga, leyenda. 2. Kwenta, fbula 3. Parbola 4. Idilio. 5. Kwenta potiko 6. Epopeya (poema piko) 7. Deskripshon di biaha 8. Relato istriko. 9. Biografa...”
11

“...istoria tokante bida i relashon di diosnan. E ta bas riba tradishon oral. Ta nifika ku e pueblonan pagano tin mito. Komo nos literatura ta kuminsa den siglo 17, nos no tin mito. Papiando di mito, generalmente nos ta pensa riba Griegonan i Ger-manonan. Ta posibel, naturalmente, pa kompone kwenta ku base di mitologia griego o germniko, loke por siertu varios owtor a hasi. Origen di mito dje pueblonan pagano lo mester tabata mas o menos asina aki: E hendenan tabata buska algu personal den loke ta sosode den naturalesa, mientras nan tabata par impotente dilanti di e fenmenonan di naturalesa. I komo hende tabata konose nikamente su mes i bestia, el a imagin'e e "demoonan igual na hende o bestia. Despwes el a atribu kwalidad, karakter i pashon humano na e "demoonan. Despwes el a pone nan huntu i laga nan produsi otro figura. A la largu e imaginashon di hende a forma henter un grupo grandi di dios grandi ku chiki. Saga Un saga tambe ta bas riba tradishon oral. Esaki ta un kwenta ku tin un fondo...”
12

“...Ke men ku un fbula ta bas riba tradishon oral. Den un fbula nos ta mira bida di hende i di animal. E animalnan ta aktwa manera hende. Loke e bestianan ta hasi i papia ta un les pa hende, pa nan no komete mesun eror. Pesei nos por bisa ku un fbula tin su obheto didktiko. Por sierto na final di un fbula nos sa haa e moral den e ultimo frasenan. Ta posibel pa bisa ku varios Kwenta di Nanzi ta fbula. Pasobra den e kwentanan aki nos por sia por ehempel ku mester tee kwenta ku gai bibu" manera Nanzi, pa bo no sali perd. E fbulanan di e griego Aesopus (mas o menos 500 P.K.) a bira slebre den mundu. La Fontaine (siglo 17) tambe ta un kreador importante di fbula. Probablemente e figuranan Toro Manzinga ku Toro Mansebu (den se) ta resto di un fbula di origen afrikanu. 16. Parbola, idilio, kwenta poetiko Meskos ku un fbula, un parbola tin karakter didktiko-piko. E tema di dje no ta sak for di bida di bestia, pero di hende. Intenchon di un parbola ta pa mustra hende riba su deber ku Dios i ku su prhimo...”
13

“...Manuel Fraai a bira selador e tabata nabe-gante. Sigun e tabata pasa kada porta, el a skibi su impreshon di loke el a mira i eksperimenta. E relatonan aki e tabata manda pa su ex-maestro frater Richardus. Riba un bon dia frater Richardus a propone Fraai pa publika su deskripshonnan di biaha den korant. Fraai a hasi esei den La Cruz, firmando ku su insialnan MAF. Publiko na Korsow a gusta su relatonan i nan tabata masha les. Por sierto ta esaki a proba Fraai ku e por skibi, di moda ku despwes el a bin publika su diferente novelanan. Ke men anto ku un deskripshon di biaha ta un relato di aventura i difikultad di un pasahero, nabegante o viahero. Odysseus in Itali ta un presiosidad den kwa Bertus Aafjes ta des-kribi su biaha den Italia, kontando di e luganan kaminda Odysseus a kana riba swela itallanu. Kwenta istriko Den su "Elegas de Varones Ilustres de Indias Juan de Castellanos 19...”
14

“...deseo, nsha i lokura; kon e figura ta lucha, prd o gana. Tur esaki mester ta hasi di tal manera ku nos no por duda ni un momentu so ku ta hende ku realmente a eksisti. E desaroyo gradwal i lgiko di e kon-fliktonan ta eksigi hopi saber di hende su bida espiritwal, meskos ku e reakshon natural di e diferente figuranan riba loke un o mas ta hasi. Un eskritor di novela tin e obligashon di deskribi akshon, pensamentu i papiamentu di kada figura sigun e mentalidad di kada figura, pa esakinan ta aseptabel. E tin ku separa e partinan prinsipal for di e partinan menos importante, di tal manera ku e detayenan di su istoria ta sirbi nikamente pa kompleta su istoria; i esaki sin kita atenshon kompletu for di e figura prinsipal o e parti prinsipal. Ke men anto ku un bon eskritor di novela mester tin: 1. un bon konosementu di bida espiritwal; e mester ta un bon siklogo. 2. e kapasidad di pone orden den su tema. Novela istriko Un novela istriko ta un novela ku tin komo tema un parti di istoria. E ta eksigi...”
15

“...Novela di tesis o novela tendensioso Esakinan ta skibi ku e intenshon di hasi propaganda pa un idea. Masha konosi den e sorto aki ta E chosa di Tio Tom di H. Beecher-Stowe i "Max Havelaar di Multatuli. Novela di aventura Si un novela sikoigiko ta trata problema o komplikashon sikoigiko, e novela di aventura ta trata mas tantu riba loke ta sosode. E novela-nan aki ta atraktivo, pasobra nan ta trata di luga deskonosi. Novela di detektif Esaki tin algu di un novela di aventura. E owtor konosi riba e terenu aki ta Edgar Alian Poe. Un otro ta Arthur Conan Doyle. George Simenon ta un mas. Un novela di detektif ta trata e investigashon eksakto i sutil, kom-binando i sakando konklushon, pa haa klaridad den un kaso skur. Novela di klave (roman clef) Si e owtor trata un persona ku realmente a eksisti, pero ku otro nomber, nos ta yama esei Novela di klave. Ta eksisti tambe loke nos ta yama "vie romance, den kwa e owtor ta deskribi bida di un persona slebre. Siklo di novela Si un owtor haa ku un novela...”
16

“...griegonan el a forma for di ditirambo (kansion di honor na Dioniso, dios di bia). Gradwal-mente e ditirambo a desaroya i bira un dialogo entre e kantor i e koro. Despwes nan a agrega un kantor mas; ku tempu nan a owmenta e kantidad di kantor. Trabow di e koro a bin para los di e dialogo. Den lrika elev e koro tabata kanta e impreshon ku e drama a hasi riba e mirad ideal. Despwes di a muri den edat media, drama a nase di nobo. I mes-kos ku den tempu di griego i romanonan e tabata kana parew ku solemnidad religioso. Su desaroyo a sigi for di liturgia katliko. Pesei el a haa nomber di drama iltrgiko. Nan tabata presenta istoria di evangelio, den misa, riba Biern Santu, Pasku di Resurekshon i Pasku di Nasementu. Gradwalmente nan a sinti deseo di ekstende e presentashon. Ma komo a la largu e kome-dla" a bira demasiadu grandi pa presente den misa, nan a bin hunga e drama den santana o na marshe. Un resto di tal sorto di drama ekiesistiko a keda eksisti na Oberammergau. Nos por klasifika e drama dje tempu...”
17

“...esun di sinku) tabatin un koro. (E koro aki tabata kanta e impreshon ku e presentashon a hasi riba e mirad ideal). 2. Generalmente e material esniko tabata mash moder. 3. Unikamente persona di kargo elev (rei, pader ets) tabata hunga aden. 4. E drama klsiko tabata atene estriktamente na tres unidad: a. unidad di tempu b. unidad di lug c. unidad di akshon. E unidad di tempu tabata eksigi ku e akshon mester a finalisa den 24 ora. E unidad di lug tabata eksigi ku e drama mester a tuma lug na un sitio so. E unidad di akshon tabata eksigi agrupashon di tur echo rond di un idea prinsipal. Ku transkurso di tempo nos ta mira ku e drama burgus ta drenta na luga di e drama klsiko. E ora ei no ta unikamente persona di kargo elev ta tuma parti pero hende komun tambe. Drama romantiko Esaki ta muchu mas liber ku e drama klsiko. E no ta mar na e tres unidadnan; e no ta moder den su material eseniko; e ta dirigi riba e miradnan i su kantidad di akto por varia, mientras e no tin koro. 24...”
18

“...pero mas tantu pa nos hari e soketada di hende bibu. Tantu mal sitwashon den sociedad komo fayo di hende ta keda ridikulis riba esenario. Pastoral Si den un Arkadia e bida di kunukeru ta present na un manera piko, anto esei ta presenta dramtikamente den un pastoral. E ta un reakshon kontra e etiketa eksagera na korte. Traglkomedia Si den e obra tin un mskla di komedia i tragedia esei ta un tragi-komedia. Un ehempel ta Pygmalion" di G. B. Shaw. Melodrama Den siglo 18 nan a uza e nomber aki pa un obra den kwa e sintimen-tunan ekspresa tabata kompa i owment pa medio di muzik. Despwes e parti musikal a disparse. Awendia e nomber ta zona un poko barata, pasobra e tin un krenchi nifikashon di komedia popular i demasiadu sentimental, i tambe pasobra ta enfok di mas riba e "pober diabel su birtud. Commedia all improviso (commedia dell arte) Den esaki tin improvisashon riba un intriga bsiko ku ta prepara di antemano. 25...”
19

“...mientras ku den opera ta muzik tin e papel prinsipal. Musical Despwes di 1930 musical ta lanta kabes. Awendia un "musical tin e karakterstika ku su intriga dramtiko i bon kompon ta bira mas bibu pa via dje variashon entre muzik, kanto, balia i hopi "show. West Side Story di Leonard Bernstein ta un bon ehempel di "musical". Kantata Esaki ta parse opera den e sentido ku e ta un kombinashon di muzik i palabra. Pero e no tin akshon. Un kantata espiritwal ta un oratorio. Den kaso ku un oratorio ta trata riba bida i sufrimentu di Kristu, nos ta yam'e un pashon. Bach su Matthaeus Passion ta un ehempel. Radiokomedia i telekomedia Teatro sin duda ta e antepasado di radiokomedia. Komo den esaki bista a keda elimina i mester logra tur efekto pa medio di odo, radiokomedia a tuma su kurso partikular. Zonidu espesial i sugestivo, huntu ku muzik tin ku yuda pa logra hopi efekto. Telekomedia ku su ventaha di bista, oido, varios kamera pa meskla, close up, sin duda lo konkist hopi publiko. Aki na Korsow ya nos...”
20

“...di tristesa i alegra i no kontratiempo so (manera den tragedia) Tambe tin un variashon enorme di lokura. Awendia teatro ke duna un presentashon mas eksakto posibel di bida ku su kambionan konstante di tristesa i alegra. Pesei hopi be nos ta mira tema sosial riba esenario. Prosa a elimina verso. E idioma a bira e idioma komun. 25. Komposishon di drama E materia pa un drama por ta hopi o tiki. Pero tin un iimitashon, den e sentido ku ekstenshon dje materia no mester stroba e presentashon. Pasobra un drama ta skib pa ta presenta i no les. Pesei un dramaturgo mester perkura pa su presentashon no ta bira asina ekstenso ku esei ta eksigi demasiado di su miradnan. Ta bon i permit pa tee algn pausa den e presentashon. Pero esei tin ku sosode kaminda tin un interupshon natural. Di tal manera e drama lo ta part den varios akto. E kantidad di akto por varia. Esaki ta depende di grandura dje materia. Ademas di esei por parti un akto na varios esena. Divishon den esena ta tuma luga kaminda un aktor...”