Your search within this document for 'palabra' OR 'arkaiko' resulted in 32 matching pages.

You can restrict your results by searching for palabra AND arkaiko.
 
1

“...PIERRE LAUFFER arte di palabra...”
2

“...5tuo/Lf.zr ARTE DI PALABRA PIERRE LAUFFER 1973 AUGUSTINUS BOEKHANDEL CURAAO t 2735-^ V ....”
3

“...ARTE DI PALABRA PIERRE LAUFFER di : ku eksepshon dje fragmentonan literario, no tin nada netamente original aki den. Tur ta terminologa, idea i konsepto konosi den henter mundu. I te na ora kwalke persona yega na kere ku tin algu ku ami a deskubri, anto mi tin ku bisa ku esei tabata eksisti tempu kaba den nos idioma; solamente e no tabata but pretu riba blanku. Tampoko mi no ta riska pretende ku e trabow aki ta kompletu. Sin duda lo tin semper mas detaye pa agrega. Konsidera "Arte di palabra komo un pasatempu agradabel (i nesesario) ku mi tabatin na 1972, prom na Korsow, den komedor di mi kas dilanti di santana katliko na Seri Pitermai, despwes durante mi vakansi, den komedor di Ra do Pina No. 45, na Madeira, e patria paraiso di mi Belita. Tur esaki espesialmente pa e grupo di idealista ku a asist na e prom kurso di Papamentu LO. p.a.l. dedik na: Julian Coco, un artista te den su higra....”
4

“...Diferente sorto di poesia E produktonan di literatura di tur tempu por ta redus na dos grupo grandi, esta: 1. arte di palabra subhetivo. 2. arte di palabra obhetivo. Den esun subhetivo (lrika) un eskritor ta ekspresa su sintimentu. E ta komunika nos su manera di pensa tokante algu, sea ku e ta hubil o keha, sea ku e ta alab o kritik. Espesialmente e personanan masha suseptibel, pwes esnan ku mnimo kos ta tochi nan, lo ekspresa na forma di arte lrko. Si nos papia di diferente sorto di poesia, nos no ke men nikamente e ekspreshon na frma di verso (ku rima I ritmo) ku komunmente nos ta yama poesa*, Obranan di prosa (novela i kwenta kortiku) tambe ta konsidera komo un sorto di poesia. Nifikashon di e palabra poesia ta: hasi, traha, kompon. Nifikashon di prosa ta: derechitu, koriendo. Pwes e frasenan ta sigi kore, sin ku nan ta depende di e kantidad di slaba. Den arte di palabra obhetivo (poesia pika) un eskritor ta konta loke el a eksperimenta o mira. E ta trata di hasi su deskripshon mas ¡m...”
5

“...Dos o mas verso ku ta forma un total nos ta yama un estrofa o kuplet. Den muzik nan su uza e palabra kuplet. Den poesia tin preferensha pa e palabra estrofa. Estrofa di dos, tres o kwater verso, nos ta yama: dstiko, terseto, kwarteto. Originalmente ta solamente un estrofa di dos verso, konsistlendo di un hexmetro i un pentmetro, nan tabata yama dstiko. Awendia nos ta uza e nomber dstiko pa kwalke estrofa di dos verso. Un terseto ta un estrofa di tres verso. Hopi be un terseto sa rima aba. Un ehempel di terseto ta Luis Daal su Lagadlshi lastrad: Lagadishi, bo no por stop di lastra riba bo barika pidi tera pa bo kamna i baj dilanti?........ Un kwarteto ta un estrofa di kwater verso. Generalmente e ta rima aaba. Den Henry Habibe su "Aurora tin un poesia di tres kwarteto, ku asonansia: Ma drenta bentana; bulando, bo sanguer! Semper bo ta kanta sun den bo kamber? M'a sunchi bo frenta, bo lep, bo garganta. Semper bo ta tembla numa den bo kama? Bo rosa a kai drumi den anochi su plata. Semper bo...”
6

“...korant i revista kada be tabata sali akrstiko. Ta di kompronde ku tal sorto di "poesia kasi semper ta resulta fors. Refrn Un refrn ta un poema ku estrofa di 10 te 20 verso. Kada estrofa ta kaba ku e mesun verso. Refrn ta sali di arte popular. E tin e balor prktiko ku den su ripitishon e ta krea un ambiente espesial. Kantika popular generalmente sa tin un refrn. Poesia di kadena Esaki no ta un stklo di poemal Pero kada verso ta "komunika ku esun sigiente, pasobra kada ultimo palabra di un verso ta rima ku e prom palabra di esun sigiente. Esei ta duna un efekto di eko. 13...”
7

“...I lo nos bai maan laman, pa mire mampara ktu brutu ku a mata tantu nabegante. Lante bela pa nos korta ola; bola bela, bienti ost konstante, kant'e ritmo bon mark, pa nos bai mire manpara ktu. 11. Lrika didktiko Lrika ku karakter instruktivo nos ta yama lrika didktiko. Esaki por ta: 1. epigrama 2. stira i parodia. Un epigrama ta un poema kortiku i ku sentido. Nan sa kontene wega di palabra. Hopi be nan sa kritik kwalke sitwashon malu den komunidad, eror di un persona o un falta general di publiko. Esaki ta nifika ku nos por klasifika un bon teksto di un banderita bow di lrika didktiko: L i 1. Den santana tin spiritu. Hende bibu ta malditu. 2. Si bo ta biba di redashi, ta paso ba saka nos selashi bai bente tur riba kaya. Ma bo dia tei, kanaya. Un bon ehempel di lrika didktiko ta "Lisinbein di Enrique Goilo. Stira Un poema satriko ta ekspresa mofa, indignashon o odio. E dos ek-stremonan ta irona (un pilmentu leve) i sarkasmo (indignashon fwerte). Un stira ta seala un eror, un sitwashon malu...”
8

“...ta nifika: un kantika den idioma romntiko; esaki ta idioma popular, "lingua romana. Esaki ta net kontrario di lingua Latina, idioma di sabionan. Balada ta deriva di un verbo italianu ku ta nifika balia. Ke men ku originalmente e tabata nifika un kantika pa balia. 13. Epika Un poeta ta sinti e nesesidad di ekspresa su sintimentu i ademas e tin e deseo di komunika na otro hende loke el a pasa aden. Prktikamente tur hende ta gusta konta kwenta. Ta pesei arte piko a nase. Epika ta nifika "kwenta, palabra. Den pika nos ta haa reprodukshon obhetivo di loke un persona a tende, mira o eksperimenta. Pero no ta esei ta tur kos. Huntu kune arte di ¡maginashon a desaroya. E personanan ku un fantasia grandi a traha, pa medio di nan fantasia, poko kwenta asina bon, ku eseinan ta duna impreshon ku nan a sosode realmente. Den nos tempu moderno nos ta weta, ku ademas di e arte di konta kwenta ,tin e faseto importante di pone siertu orden i areglo pa e material (tknika di komposishon). Mientras ku prom ay...”
9

“...atribu kwalidad, karakter i pashon humano na e "demoonan. Despwes el a pone nan huntu i laga nan produsi otro figura. A la largu e imaginashon di hende a forma henter un grupo grandi di dios grandi ku chiki. Saga Un saga tambe ta bas riba tradishon oral. Esaki ta un kwenta ku tin un fondo istriko. Rondo dje fondo aki fantasia a krea sobr detaye. Pero generalmente fantasia sa bira asina grandi ku no ta keda muchu kos dje base original. Aunke algu di istoria ta keda eksisti den e saga. Leyenda E palabra "leyenda ta deriv di esun na latin "legenda, ke men loke mester ta les. Esaki ta nifika ku un leyenda ta bas riba tradishon skib. Un leyenda ta un kwenta relashona ku religion kristian. Generalmente e ta kontene un milagro. 15. Kwenta, fbula Un kwenta ta un kreashon den kwa fantasia tin kampo liber. Su karakterstika ta su sensiyes sin lmite, konektando realidad ku ¡realidad, transportando nos di tal manera den un mundu maraviyoso. E kwentanan popular (p.e. di Nanzi) i esnan den "Echa kwenta)...”
10

“...E tomonan konosi di kwenta ta esnan di Grimm, i esnan den "Mil i un anochi. Den e tomonan "Ora solo baha i "Djogod" tin tal sorto di kwenta. Fbula E palabra "fbula ta deriv di e verbo latin fari (papia). Ke men ku un fbula ta bas riba tradishon oral. Den un fbula nos ta mira bida di hende i di animal. E animalnan ta aktwa manera hende. Loke e bestianan ta hasi i papia ta un les pa hende, pa nan no komete mesun eror. Pesei nos por bisa ku un fbula tin su obheto didktiko. Por sierto na final di un fbula nos sa haa e moral den e ultimo frasenan. Ta posibel pa bisa ku varios Kwenta di Nanzi ta fbula. Pasobra den e kwentanan aki nos por sia por ehempel ku mester tee kwenta ku gai bibu" manera Nanzi, pa bo no sali perd. E fbulanan di e griego Aesopus (mas o menos 500 P.K.) a bira slebre den mundu. La Fontaine (siglo 17) tambe ta un kreador importante di fbula. Probablemente e figuranan Toro Manzinga ku Toro Mansebu (den se) ta resto di un fbula di origen afrikanu. 16. Parbola, idilio, kwenta...”
11

“...poetiko a bira di balor sekundario, di moda ku opera a bira menos drama. Mas adilanti e aria (ku en realidad tabata para e akshon dramtiko) no tin un papel tantu importante mas. Pesei nos por hasi un diferensha entre opera i drama musikal. Den drama musikal e ekspreshon ku palabra ta bolbe subi na su nivel original, mientras ku den opera ta muzik tin e papel prinsipal. Musical Despwes di 1930 musical ta lanta kabes. Awendia un "musical tin e karakterstika ku su intriga dramtiko i bon kompon ta bira mas bibu pa via dje variashon entre muzik, kanto, balia i hopi "show. West Side Story di Leonard Bernstein ta un bon ehempel di "musical". Kantata Esaki ta parse opera den e sentido ku e ta un kombinashon di muzik i palabra. Pero e no tin akshon. Un kantata espiritwal ta un oratorio. Den kaso ku un oratorio ta trata riba bida i sufrimentu di Kristu, nos ta yam'e un pashon. Bach su Matthaeus Passion ta un ehempel. Radiokomedia i telekomedia Teatro sin duda ta e antepasado di radiokomedia. Komo...”
12

“...espiritwal, no por apresia e diferente balornan di bida. Impreshonismo Huntu ku e terminologa "naturalismo nos ta topa esun di impreshonismo. Por sierto nan dos ta masha relashona. Impreshon di mundu, di bida, ta afekta e owtor. Esei ta dune su in-spirashon, i esei ta su guia ora e ta pone su impreshon den palabra. Ta nifika ku loke mas ta impreshone, ta haa e luga mas importante den su prosa o poesia. E no ta kibra kabes ku e reglanan konven-shonal di konstrukshon di frase, pero e ta pone e palabranan manera e kir. Ke men ku e no ta duna imagen di pensamentu, pero imagen di bista. Tin owtor ta bai asina lew ku nan obra ya no ta parse idioma lgiko. Nan ta bai asina lew ku nan ta evita tur palabra ku no ta demostra algu. Naturalmente esaki tin komo konsekwensha ku e arte ta bira difisil pa kompronde. 28...”
13

“...den palabra, ku ya nan no a paga tinu mas na balor di nan obra. Esaki a pone ku bo no por kompronde nan. E impreshonismo eksagera aki nos ta yama sensitivismo. A la largu e ta bira unikamente un wega di zonidu i palabra. 27. Ekspreshonismo, vitalismo, obhetivismo Nos ta mira naturalismo, impreshonismo i sensitivismo den literatura entre 1880 i 1900. Ma mester ta bis ku den e tempu ei romantisismo tabata na moda ainda na Korsow (lesa p.e. Wolfschoon, Cor-sen i Chumaceiro). Pero e tempu entre e dos geranan mundial nos por tipifika komo tempu di ekspreshonismo i vitalismo, mientras ku e dosnan aki a bin haa nan frma den obhetivismo. Ekspreshonismo Nos sa kaba ku impreshonismo a nase komo reakshon kontra romantisismo. Mientras ku ekspreshonismo na su turno tambe ta un reakshon riba impreshonismo i romantisismo. E oposishon kontra e mentalidad ku tabatin prom ku gera a hasi su efekto tambe riba arte. Bida duru i kruel a afekta e owtornan. Ya nan no tabata satisfecho ku un arte di palabra bunita...”
14

“...no ta bisa nada. E palabra bsiko vita ta demostra ku e owtornan ker a pone nfasis riba nan deseo fwerte di bida. No ta riba sinti ni riba sintimentu e owtor ke hasi efekto, pero riba boluntad, e boluntad di gosa bida i domina bida. Den vitalismo nos ta mira ku e owtor ta kibra tur loke ta strobe di gosa su bida. E ta elimina tur barera, di moda ku su instinto tin libertad kompletu. E ta biba manera un hende ku ta burachi di plaser. Un ehempel ta un poema di Henry Habibe: Atardi a brasa nos dos na lam; matami! ba sklama den santu tir. Mi sanger a kwaha, ma bira un sekat, mi mannan a balia te keda hankr. Atardi a morde bo gritu hog i santu a kome, golos, mi pik. Un otro ehempel di Elis Juliana: Pasami e butishi di rom pica ku shinishi pa mi sanger herebe; lo mi tapa decencia den bar di porkeria, hisa brasa coba zoja benta pa enemigunan, lanta bula manera jeje sak abau mane sambchi hisa benta manda golpi te ora curpa protesta, cu mi dal abau na suela scup morto den su cara, lastra tee na muraja...”
15

“...ankr den bida. Nan ke deskubri mundu den nan poesia, espesialmente ku nan sinku sentidonan. I komo bida no ta un paraso, hopi be sa tin den nan poesia algu kaotiko, ku gera, odio, morto. Pa tal motibu nan ta rechasa verso tradishonal ku su rima. Eksperimentistanan ta buska e realidad direkto di mucha i di hende primitivo. Tip Marugg i Charles Corsen ta dos poeta ku a yega di ekspresa nan di tal manera. 29. Sinnimo Homnimo ta palabra ku e mesun zonidu pero ku nifikashon diferente. P.e. rndu = aparato pa sera porta rndu = e verbo igwal na parandi. Pero sinnimo ta palabra ku tin mas o menos e mesun nifikashon. P.e.: loko, kens, chocho, pas. Eksistensha di sinnimo ta un ventaha grandi den idioma. Esun ku mester tee un diskurso o lektura sa ki balor nan tin. Den komber-sashon di tur dia nan no ta tantu nesesario. Si un hende papia kla, ta basta. Pero ora nos ta buta nos pensamentu riba papel, nos ta ripara e balor di sinnimo. Pasobra sinnimo ta trese variashon den 31...”
16

“...importansha si e uza sinnimo. Tuma nota, por ehempel, kon un persona ta ripiti e mesun palabra kos mil i un be den loke e ta bisa. Bo ta fada di tende e mesun zonidu, e mesun palabra. Mira ki agradabel ta ora bo uza: hopi be.. konstantemente pronto.. djis aki nunka.. hamas. Esakinan ta sinnimo ku ta nifika prktikamente meskos. Ma nos mester tee kwidow ora dos sinnimo su nifikashon ta un poko mas leuw for di otro. Si un persona bisa: Awe m'a kumpra masbangu bibitu, nos sa mesora ku e no sa e diferensha entre "bibu i bibitu". Bon uzo di sinnimo ta sia nos distingi balor di palabra i papia korektamente. 30. Tautologa, pleonasmo, kiimaks Nos ta papia di tautologa (e mesun palabra) si den un komunikashon di palabra nos tin e mesun nifkashon dos be, pa medio di palabra sinnimo. P.e. kach-bulldog pan-rombro Un palabra kompwesto ta konsisti di dos parti ku tin e mesun nifikashon. Tin tambe kombinashon fiho di palabra ku tin e mesun nifikashon: franko i snsero, e no tin ni pas ni sosegu, biba ku sustu...”
17

“...barbarismo. Ta klaro ku tin palabra di otro idioma ku a bira di nos. Pa mas detaye riba e punto aki, mira den Di nos (antologa di nos literatura). Si nos uza un palabra strao, sea pasobra nos no tin e, o pasobra esun dje idioma strao ta duna un konsepto mas kla o tin be asept den varios otro idioma, anto nos no por yama esei barbarismo. Pero asina nos uza un palabra strao, sea pa pikete o pa makakeria, esei ta netamente barbarismo. Chistosamente Antoine Maduro a yega di papia di "Spapap, pa esnan ku ta forsa palabra spa den nos idioma. Ademas di esei nos por menshona Hulpap, p.e. E kos aki ta leuk. "Inglepap tambe ta un poko na moda. P.e. Am¡ ta fine. 33. Arkaismo Palabra arkaiko ta esnan ku antes tabata hopi uz, pero ku awendia kasi bo no ta tende. Prom ay un "stelchi tabata algu komun; meskos nos por bisa di un "mesa di awa, "potobank i tabla di mua kuch. Tin palabra semi-arkaiko ku anda no a muri kompletu. Por ehempel "bodogo, lantera i "sanbarku. Nos no por yama arkaiko e palabranan ku bo no...”
18

“...masha eksakto. P.e.: Elenita ta manera skarpion dek. Aunke nos por konsidera "skarpion dek un ekspreshon konsagr ku nos a lanta tende. 36. Purismo Esaki ta e esfwerso pa elimina tur palabra strao for di un idioma. Aki tin purista ku a bai asina lew ku nan a yama un teenager un diesaeru Esei ta di mas. Pero bon bis o bon mir na luga di eigenlijk ta korekto. Meskos ku di pursi pa "toch. Nos mester tee kwidow i uza nos sinti ora nos ke uza un palabra ku no tin den nos idioma. Tin hende tin preferensha pa spa, bisando ku base di nos idioma ta ibriko. Ma tin kaso kaminda un palabra di otro idioma a haa derecho di eksistensha. Den siensia i teknika sa uza palabra di origen griego o latn. Tin be estimashon afektivo di un palabra lokal ta buta nos uza un palabra di otro idioma. P.e. malu di pechu = t.b.c. o tuberkulosis, malu di muh = enfermedad venreo. 37. Dunamentu di nomber Tur hende, bestia, mta i kos tin nan nomber. No ta posibel pa trata riba algu sin ku nos sa kon yame. Semper lo tabatin...”
19

“...Aunke ta posibel pa nos bisa algu tokante dunamentu di nomber. Tin algun faktor ku semper a influensha nomber di un kos: a. e material ta yuda pa duna nomber. P.e. un heru di strika; un glas di awa, un bleki di kumnda. Pero ku tempu nos ta perde noshon dje material. Di moda ku nos ta papia di un glas di plastik, un bleki di koper. b. zonidu tambe por ta origen di un nomber: Un owto biew I man-karon a bira un rktko; hopi boroto di papiamentu a bira bulul. Sorto di palabra asina ei nos ta yama onomatopeia (imi-tashon di zonidu). c. kol tambe por bira un nomber: berdura, kr (uza komo sus- tantivo pa un persona kabei di ruku o poko run). d. kwalidad ta bira nomber: Un gordo, un loko. e. fabrikante ta duna su artikulo un nomber: un kamera di saka portret ta kodak; un refrigeradora ta un frizjidr. f. ta sobra nos e humorismo di nos pweblo den dunamentu di nomber: un slof hapones di alestik ta un start-sali, un kadena largu i pis di oro ta un kadena di ankra barku, un sombr di aros ku nan tabata...”
20

“...poeta i prosaista tambe tin tal sorto di rikesa di imagen. Idioma figurativo ku ta bas riba similitud entre persona o kos, nos ta yama un metfora (e palabra ta nifika transferensha o pasa di un pa otro). Tin diferente sorto di metfora ku nos lo bai trata. Algn ehempel di metfora ku nos poetanan a uza: Cadushi secu na costa di laman di mi tristesa den hardin di mi memoria un rosa blancu marchit. (Elis Juliana) Si bo tabat'aki si bo por a supla den butishi di mi kurason tur tap ku kas di haraa______ (Henry Habibe) Barankanan ta tristu i Awa i wowo di laman ta baa e mil poncheranan di nan kara-di bruwera-loko. (Luis Daal) Nos por bisa anto ku idioma figurativo ta e arte di papia o skibi na un manera impreshonante o persuasivo, aunke hopi be implikando in-sinseridad i eksagerashon. Un figura di idioma ta un desviashon for di e uso komun di palabra, ku intenshon di owmenta nan efekto. 36...”