|
|
Your search within this document for 'lolo,awa,pretu' resulted in eight matching pages.
|
1 |
 |
“...ARTE DI PALABRA
PIERRE LAUFFER
di :
ku eksepshon dje fragmentonan literario, no tin nada netamente original aki den.
Tur ta terminologa, idea i konsepto konosi den henter mundu.
I te na ora kwalke persona yega na kere ku tin algu ku ami a deskubri, anto mi tin ku bisa ku esei tabata eksisti tempu kaba den nos idioma; solamente e no tabata but pretu riba blanku.
Tampoko mi no ta riska pretende ku e trabow aki ta kompletu. Sin duda lo tin semper mas detaye pa agrega.
Konsidera "Arte di palabra komo un pasatempu agradabel (i nesesario) ku mi tabatin na 1972, prom na Korsow, den komedor di mi kas dilanti di santana katliko na Seri Pitermai, despwes durante mi vakansi, den komedor di Ra do Pina No. 45, na Madeira, e patria paraiso di mi Belita.
Tur esaki espesialmente pa e grupo di idealista ku a asist na e prom kurso di Papamentu LO.
p.a.l.
dedik na:
Julian Coco, un artista te den su higra....”
|
|
2 |
 |
“...soneto
2. rondel
3. akrstiko
4. refrn
5. poesia di kadena.
4. Lrika di fe
Esaki no ta nikamente e poesia ku ta ekspresa un fe firme den Dios pero tambe tur arte poetiko ku ta dirig na kosnan sobrenatural. Asta flta di fe o atesmo un persona por ekspresa den tal frma; aunke esei lo bira lrika di fe negativo.
Ata un ehempel positivo:
Alt
Tres tret pa subi, nada mas!
Ma esta largu e kaminda ta di aja bow te aki riba, final dje gran trabow di bidal
Prom tin un flur kwadr ku kwadro blanku i kwadro pretu, bon bras,
i manera bela di granit, e dos pil, sosten di bida.
Un mesa simpel, smbolo di sakrifisio i esfwerso.
I mas ariba, mas ariba, te den laria aj, tin Lusl
(Luis Daal)
3...”
|
|
3 |
 |
“...diferente for di e novela istriko. Pasobra e eskritor no ta skohe su tema for di un tempu den pasado, pero for di bida di awendia. E ta presenta un fragmento di un hende su bida manera e ta mire. Den e kaso aki e eskritor por enfoka riba un persona so. Tambe e por pinta realidad krudo i bida duru manera su bista a mira esei. Emile Zola, Flaubert i Maupassant ta algn representante di novela naturalstiko.
Algn ehemplo den nos literatura, aunke mas kortiku, ta "Morto di Enid Lacruz (Edw. de Jongh), Ju pretu (Lauffer), "Kwater as (Rosario).
Novela sikoigiko
Si den un novela reaiistiko tin un desaroyo i anlisis eksakto di un bida espiritwal, nos ta papia di un novela sikoigiko.
Ta eksisti tambe novela di kustumber. Esaki ta trata kustumber di siertu ambiente den siertu tempu. Ademas tin novela di tamia i novela regional. Ma loke tur esakinan tin komun ta ku nan ta trata komo tema loke ta sosode den un tempu aktwal; i den esaki nan ta diferente for di novela istriko.
Elias Moreno Brandao a skibi un...”
|
|
4 |
 |
“...Un palabra kompwesto ta konsisti di dos parti ku tin e mesun nifikashon.
Tin tambe kombinashon fiho di palabra ku tin e mesun nifikashon: franko i snsero, e no tin ni pas ni sosegu, biba ku sustu i nsha (miedu).
Pleonasmo (abundansha) ta ora un adhetivo ekspresa un be mas e kwalidad di un sustantivo, siendo ku kwalidad di e sustantivo ta parti dje sustantivo. P.e. Homber machu (tur homber ta machu). Aunke e kombinashon aki por nifika "homber ku brio i kurashi, sanger kr, neger stabachi, djuku pretu, pushi falsu.
Den e kaso aki e adhetivo ta bira un adrno (epitheton ornans).
Un kiimaks (eskala) ta ora nos uza varios sinnimo tras di otro, mientras nan nifikashon ta owmenta: nervioso, loko, razu,
bon, mansu, pan di dios, fresku, brutu, nbeskp.
31. Diferente ambiente di idioma
Tin be ta parse ku tur nos hendenan ta papia e mesun idioma. Esen-sialmente esei ta berdad. Pero si nos paga tinu bon, nos lo ripara ku tin diferensha den loke hendenan di diferente rango, pwesto, fishi, edad o lug ta...”
|
|
5 |
 |
“...barbarismo. Pero asina nos uza un palabra strao, sea pa pikete o pa makakeria, esei ta netamente barbarismo.
Chistosamente Antoine Maduro a yega di papia di "Spapap, pa esnan ku ta forsa palabra spa den nos idioma. Ademas di esei nos
por menshona Hulpap, p.e. E kos aki ta leuk. "Inglepap tambe ta
un poko na moda. P.e. AmĀ” ta fine.
33. Arkaismo
Palabra arkaiko ta esnan ku antes tabata hopi uz, pero ku awendia kasi bo no ta tende.
Prom ay un "stelchi tabata algu komun; meskos nos por bisa di un "mesa di awa, "potobank i tabla di mua kuch.
Tin palabra semi-arkaiko ku anda no a muri kompletu. Por ehempel "bodogo, lantera i "sanbarku.
Nos no por yama arkaiko e palabranan ku bo no ta tende na Punda,
pero ku den siertu bario nan ta uza.
Un owtor sa uza palabra arkaiko pa duna su kwenta un kol lokal.
33...”
|
|
6 |
 |
“...Aunke ta posibel pa nos bisa algu tokante dunamentu di nomber. Tin algun faktor ku semper a influensha nomber di un kos:
a. e material ta yuda pa duna nomber. P.e. un heru di strika; un
glas di awa, un bleki di kumnda. Pero ku tempu nos ta perde noshon dje material. Di moda ku nos ta papia di un glas di plastik, un bleki di koper.
b. zonidu tambe por ta origen di un nomber: Un owto biew I man-karon a bira un rktko; hopi boroto di papiamentu a bira bulul. Sorto di palabra asina ei nos ta yama onomatopeia (imi-tashon di zonidu).
c. kol tambe por bira un nomber: berdura, kr (uza komo sus-
tantivo pa un persona kabei di ruku o poko run).
d. kwalidad ta bira nomber: Un gordo, un loko.
e. fabrikante ta duna su artikulo un nomber: un kamera di saka portret ta kodak; un refrigeradora ta un frizjidr.
f. ta sobra nos e humorismo di nos pweblo den dunamentu di nomber: un slof hapones di alestik ta un start-sali, un kadena largu i pis di oro ta un kadena di ankra barku, un sombr di aros ku nan tabata...”
|
|
7 |
 |
“...rikesa di imagen.
Idioma figurativo ku ta bas riba similitud entre persona o kos, nos ta yama un metfora (e palabra ta nifika transferensha o pasa di un pa otro).
Tin diferente sorto di metfora ku nos lo bai trata.
Algn ehempel di metfora ku nos poetanan a uza:
Cadushi secu na costa di laman di mi tristesa den hardin di mi memoria un rosa blancu marchit.
(Elis Juliana)
Si bo tabat'aki
si bo por a supla den butishi di mi kurason tur tap ku kas di haraa______
(Henry Habibe)
Barankanan ta tristu i Awa i wowo di laman ta baa e mil poncheranan di nan kara-di bruwera-loko.
(Luis Daal)
Nos por bisa anto ku idioma figurativo ta e arte di papia o skibi na un manera impreshonante o persuasivo, aunke hopi be implikando in-sinseridad i eksagerashon. Un figura di idioma ta un desviashon for di e uso komun di palabra, ku intenshon di owmenta nan efekto.
36...”
|
|
8 |
 |
“...Un komparashon nos por yama tambe un smil, loke ta ekspreshon di e apariensha ku tin entre dos obheto. P.e.: Eror, manera tabla biew den pechu di laman.
Un metfora, en kambio, ta aplikashon di un nomber o deskripshon di un obheto kaminda no por aplik'e literalmente. P.e.: Solo razu, sapatiando riba awa mansu.
Persontikashon (atribushon di sinti i boluntad na kosnan sin bida). P.e.: Ola kans den un bientu muriendo, yora i keha den kustia di ksta.
Uzando personifikashon loke nos ta papia ta haa mas bida. Ripara, por ehempel, den loke nos ta bisa den idioma di tur dia: kaya ta ketu, marshe ta rebultia, wer ta sin grasia.
Hiprbole (eksagerashon)
Pa hasi mas impreshon den loke nos ta bisa nos sa eksagera: Nos a para warda te blikia. Nan a hala bo atenshon mil i un be.
Litote (disminushon)
Hasiendo algu mas chikitu na un manera eksagera, nos ta logra e mesun efekto ku hiprbole: Awe mainta mi no a bebe ni un bok'e kfi. Ayera nos pakus no a bende ni un sen chiki.
Eufemismo
Esaki ta deskripshon...”
|
|
|