Your search within this document for 'hende' resulted in 24 matching pages.
 
1

“...ta mes biew ku mundu. Semper hende bibu a sinti nesesidad di ekspresa su sintimentu alegre o tristu. Moiss i su is-raelitanan a kanta despwes ku e farao i su sldanan a hoga den Laman Kr. Aki na Korsow e katibunan tabata ekspresa nan sintimentu den varios kantika di trabow. Emoshon ku beyesa okashona por surgi den tur tempu i tur kaminda. Pesei ta di kompronde ku maske kon simpel e kultura di un pueblo ta, e por krea arte den kwalke frma. Si hende no ekspresa loke ta den dje, su bida lo bira insoportabel. Asta pensamentu tristu por transforma na alegra, pa un hende haa alivio. Un ehempel ta Si nos alma skucha di L. Daal. Si nos alma skucha... kwantu kos le n komprende; kwantu pensamentu tristu, sin speransa i sin lus, lo no para bira fwente di legria, lus i fe ku ta konsola i duna bida. 3. Klasifikashon di lrika Pa distingi diferente grupo den lrika ta mas difisil ku den pika i dramtika. Pasobra lrika ta ekspreshon direkto di hende su sintimentu; i un hende su sintimentu tin tantu frma i...”
2

“...Adorashon di hende muh a bin para bira un homenahe religioso, un kulto di loke ta eternamente bunita, e bunitesa ku a bira smbolo di tur loke ta noble i bon. I e muh adora a bin bira un smbolo di sabidura, siensia, di beyesa. Un ehempel ta Dante ku su Beatris. Un ehempel di soneto ta: Kajanan na soo Den kaja ketu, tur anochi, bo ta kejru ku mi... Segun mi kamna skucha, mi taabo bandi mi. Bo stem ta bjenti ost, su karisja ta bo man, i bo kabej abr ta fini-fini i streanan. Den mi orea tin un zonidu ku ta mata kaja ketu i esej ta batimentu di bo hilchi altu ku ta kompa ku su muzik nos kamnamentu: muzik ta ekspresa tur loke un kurason ta sinti. Un ola di Amor ekilibr, jen i bida nobo, mes hundu ku laman di boka o di un bahia grandi ta kore aw den kajanan, mej-mej di anochi, mjentras ku, emoshona i muda, sin por papja maske mi sa ku bo ta mijanan foi djaki lo ami sigui dwalu ku bo den kajanan na soo. Di Luis Daal (na su ortografa original) Si den lrika di fe sa tin tambe e poesia lriko di ...”
3

“...ta karga riba nan ala hoya presioso di kristal chiki pero kostoso.............. "Kelki hel (Kosecha di maloa, 1963) di Luis Daal, tambe ta un: Den papureshi di un kelki hel bibitu, dorn ku perla di serena, Naturalesa, un mainta i solo, ta ofrese e emoshonante esena di un maribomba na trabow................ 8. Lrika di lamento Den su tristesa tambe un hende sa sinti nesesidad di ekspresa su sintimentu. Na momentu di un prdida, ora morto ranka un ser stim di dje. Ekspreshon primitivo di tristesa nos a tende antes den yoramentu eksager na morto. Un kantika di ocho dia Dum ve nos por kon-sidera lrika di lamento di prom ay: Dum ve gene yu deskansu skila prudentsima eh kalamita mizerikordia o la mara vale dum ve gene yu deskansu skilo prudentsima. Ku mi bai (kantika di pki) ta un otro: Ku mi bai foi mundu ken ta yora mundu o, si mi bai foi mundu awe ken lo yora mundu awe o, yoradonan bin yudami yora mundu awe o, si mi bai foi mundu ken lo yora mundu pa mi? Aseptashon di loke ta inevitabel a pone...”
4

“...ost konstante, kant'e ritmo bon mark, pa nos bai mire manpara ktu. 11. Lrika didktiko Lrika ku karakter instruktivo nos ta yama lrika didktiko. Esaki por ta: 1. epigrama 2. stira i parodia. Un epigrama ta un poema kortiku i ku sentido. Nan sa kontene wega di palabra. Hopi be nan sa kritik kwalke sitwashon malu den komunidad, eror di un persona o un falta general di publiko. Esaki ta nifika ku nos por klasifika un bon teksto di un banderita bow di lrika didktiko: L i 1. Den santana tin spiritu. Hende bibu ta malditu. 2. Si bo ta biba di redashi, ta paso ba saka nos selashi bai bente tur riba kaya. Ma bo dia tei, kanaya. Un bon ehempel di lrika didktiko ta "Lisinbein di Enrique Goilo. Stira Un poema satriko ta ekspresa mofa, indignashon o odio. E dos ek-stremonan ta irona (un pilmentu leve) i sarkasmo (indignashon fwerte). Un stira ta seala un eror, un sitwashon malu o un inhus-tisia. Lagadishi lastrad (Luis Daal) Lagadishi, bo n por stop di lastra riba bo barika pidi tera pa bo kamna i baj...”
5

“...sinti e nesesidad di ekspresa su sintimentu i ademas e tin e deseo di komunika na otro hende loke el a pasa aden. Prktikamente tur hende ta gusta konta kwenta. Ta pesei arte piko a nase. Epika ta nifika "kwenta, palabra. Den pika nos ta haa reprodukshon obhetivo di loke un persona a tende, mira o eksperimenta. Pero no ta esei ta tur kos. Huntu kune arte di ¡maginashon a desaroya. E personanan ku un fantasia grandi a traha, pa medio di nan fantasia, poko kwenta asina bon, ku eseinan ta duna impreshon ku nan a sosode realmente. Den nos tempu moderno nos ta weta, ku ademas di e arte di konta kwenta ,tin e faseto importante di pone siertu orden i areglo pa e material (tknika di komposishon). Mientras ku prom ay nan tabata satisfecho ku ripitishon (mas o menos) dje kwenta original. Si nos bisa ku pika ta obhetivo, sinembargo mester observa ku kada kwenta o istoria ta sufri influensha di e kontad (eskritor). Hende bibu no ta un aparato ku ta reprodusi un kwenta eksaktamente manera el a tende. Pasobra...”
6

“...Griegonan i Ger-manonan. Ta posibel, naturalmente, pa kompone kwenta ku base di mitologia griego o germniko, loke por siertu varios owtor a hasi. Origen di mito dje pueblonan pagano lo mester tabata mas o menos asina aki: E hendenan tabata buska algu personal den loke ta sosode den naturalesa, mientras nan tabata par impotente dilanti di e fenmenonan di naturalesa. I komo hende tabata konose nikamente su mes i bestia, el a imagin'e e "demoonan igual na hende o bestia. Despwes el a atribu kwalidad, karakter i pashon humano na e "demoonan. Despwes el a pone nan huntu i laga nan produsi otro figura. A la largu e imaginashon di hende a forma henter un grupo grandi di dios grandi ku chiki. Saga Un saga tambe ta bas riba tradishon oral. Esaki ta un kwenta ku tin un fondo istriko. Rondo dje fondo aki fantasia a krea sobr detaye. Pero generalmente fantasia sa bira asina grandi ku no ta keda muchu kos dje base original. Aunke algu di istoria ta keda eksisti den e saga. Leyenda E palabra "leyenda ta deriv...”
7

“...bas riba tradishon oral. Den un fbula nos ta mira bida di hende i di animal. E animalnan ta aktwa manera hende. Loke e bestianan ta hasi i papia ta un les pa hende, pa nan no komete mesun eror. Pesei nos por bisa ku un fbula tin su obheto didktiko. Por sierto na final di un fbula nos sa haa e moral den e ultimo frasenan. Ta posibel pa bisa ku varios Kwenta di Nanzi ta fbula. Pasobra den e kwentanan aki nos por sia por ehempel ku mester tee kwenta ku gai bibu" manera Nanzi, pa bo no sali perd. E fbulanan di e griego Aesopus (mas o menos 500 P.K.) a bira slebre den mundu. La Fontaine (siglo 17) tambe ta un kreador importante di fbula. Probablemente e figuranan Toro Manzinga ku Toro Mansebu (den se) ta resto di un fbula di origen afrikanu. 16. Parbola, idilio, kwenta poetiko Meskos ku un fbula, un parbola tin karakter didktiko-piko. E tema di dje no ta sak for di bida di bestia, pero di hende. Intenchon di un parbola ta pa mustra hende riba su deber ku Dios i ku su prhimo. Pa medio di un ehempel...”
8

“...Goslinga a tradusi e 18 stansanan na ulandes, I nan ta publika den e obra "Curaao di Dr. Johan Hartog. Biografa Esaki ta ekspreshon di interes pa bida i e echonan di un hende individual. Den un owtobiografia un owtor ta deskribi su mes bida. Sa sosode hopi be ku un owtor ta skonde su kurpa tras di un figura fiktisio. Den e kaso aki nos por bisa ku un "ami ta bira un e, espesialmente den un komunidad chikitu manera Korsow te ainda tin owtor ku tin miedu di krtika. Pesei nan ta pone nan eksperenshanan den figura di otro persona. Un "Memoires ta mesun idea. Masha konosi ta esun di Winston Churchill. 18. Kwenta kortiku i novela Awendia kwenta kortiku i novela ta e dos frmanan mas konosi di pika. Un kwenta kortiku ta un istoria un poko kondens na prosa. Un kwenta kortiku ta kana parew ku mito, pasobra e ta un istoria pa entretene hende. E no ta trata problema grandi o difisil. Den un kwenta kortiku no tin hopi personahe. I tampoko no tin un desaroyo kompletu di e figuranan manera den un novela. Aunke...”
9

“...deseo, nsha i lokura; kon e figura ta lucha, prd o gana. Tur esaki mester ta hasi di tal manera ku nos no por duda ni un momentu so ku ta hende ku realmente a eksisti. E desaroyo gradwal i lgiko di e kon-fliktonan ta eksigi hopi saber di hende su bida espiritwal, meskos ku e reakshon natural di e diferente figuranan riba loke un o mas ta hasi. Un eskritor di novela tin e obligashon di deskribi akshon, pensamentu i papiamentu di kada figura sigun e mentalidad di kada figura, pa esakinan ta aseptabel. E tin ku separa e partinan prinsipal for di e partinan menos importante, di tal manera ku e detayenan di su istoria ta sirbi nikamente pa kompleta su istoria; i esaki sin kita atenshon kompletu for di e figura prinsipal o e parti prinsipal. Ke men anto ku un bon eskritor di novela mester tin: 1. un bon konosementu di bida espiritwal; e mester ta un bon siklogo. 2. e kapasidad di pone orden den su tema. Novela istriko Un novela istriko ta un novela ku tin komo tema un parti di istoria. E ta eksigi...”
10

“...drama klsiko tabata atene estriktamente na tres unidad: a. unidad di tempu b. unidad di lug c. unidad di akshon. E unidad di tempu tabata eksigi ku e akshon mester a finalisa den 24 ora. E unidad di lug tabata eksigi ku e drama mester a tuma lug na un sitio so. E unidad di akshon tabata eksigi agrupashon di tur echo rond di un idea prinsipal. Ku transkurso di tempo nos ta mira ku e drama burgus ta drenta na luga di e drama klsiko. E ora ei no ta unikamente persona di kargo elev ta tuma parti pero hende komun tambe. Drama romantiko Esaki ta muchu mas liber ku e drama klsiko. E no ta mar na e tres unidadnan; e no ta moder den su material eseniko; e ta dirigi riba e miradnan i su kantidad di akto por varia, mientras e no tin koro. 24...”
11

“...Tambe pasobra e no ta komete eror pasobra e ta malu ni degener, pero simplemente pa via di un kibukashon ku e no por drecha mas. Pesei nunka un bandidu por ta un figura trgiko. Solamente esun ku nos por sinti pe den su lucha humano. E momentu mas trgiko den tragedia ta den su agnitio (rekonose-mentu), na momentu ku e heroe realisa ku e mes ta kowsa di su prdida. Komedia Un komedia ta munstra nos kon hende ta den su lokura i tambe kon chikitu e ta. Idea di un komedia no ta pa krea kompashon, pero mas tantu pa nos hari e soketada di hende bibu. Tantu mal sitwashon den sociedad komo fayo di hende ta keda ridikulis riba esenario. Pastoral Si den un Arkadia e bida di kunukeru ta present na un manera piko, anto esei ta presenta dramtikamente den un pastoral. E ta un reakshon kontra e etiketa eksagera na korte. Traglkomedia Si den e obra tin un mskla di komedia i tragedia esei ta un tragi-komedia. Un ehempel ta Pygmalion" di G. B. Shaw. Melodrama Den siglo 18 nan a uza e nomber aki pa un obra den...”
12

“...mester logra tur efekto pa medio di odo, radiokomedia a tuma su kurso partikular. Zonidu espesial i sugestivo, huntu ku muzik tin ku yuda pa logra hopi efekto. Telekomedia ku su ventaha di bista, oido, varios kamera pa meskla, close up, sin duda lo konkist hopi publiko. Aki na Korsow ya nos a haa algn presentashon ku tabatin basta ksito. 24. Teatro Nos a bisa kaba ku gradwalmente tragedia klsiko mester a sede pa e drama burgus. Dramaturgonan a kuminsa haa interes pa hende komun na luga di persona di kargo elev. Por sierto bida di hende komun ta duna sufisiente tema pa drama. Di tal manera drama a bin igwala bida muchu mas. Nos tur sa ku bida tin un variashon sin lmite 26...”
13

“...no ta bisa nada. E palabra bsiko vita ta demostra ku e owtornan ker a pone nfasis riba nan deseo fwerte di bida. No ta riba sinti ni riba sintimentu e owtor ke hasi efekto, pero riba boluntad, e boluntad di gosa bida i domina bida. Den vitalismo nos ta mira ku e owtor ta kibra tur loke ta strobe di gosa su bida. E ta elimina tur barera, di moda ku su instinto tin libertad kompletu. E ta biba manera un hende ku ta burachi di plaser. Un ehempel ta un poema di Henry Habibe: Atardi a brasa nos dos na lam; matami! ba sklama den santu tir. Mi sanger a kwaha, ma bira un sekat, mi mannan a balia te keda hankr. Atardi a morde bo gritu hog i santu a kome, golos, mi pik. Un otro ehempel di Elis Juliana: Pasami e butishi di rom pica ku shinishi pa mi sanger herebe; lo mi tapa decencia den bar di porkeria, hisa brasa coba zoja benta pa enemigunan, lanta bula manera jeje sak abau mane sambchi hisa benta manda golpi te ora curpa protesta, cu mi dal abau na suela scup morto den su cara, lastra tee na muraja...”
14

“...ku nan sinku sentidonan. I komo bida no ta un paraso, hopi be sa tin den nan poesia algu kaotiko, ku gera, odio, morto. Pa tal motibu nan ta rechasa verso tradishonal ku su rima. Eksperimentistanan ta buska e realidad direkto di mucha i di hende primitivo. Tip Marugg i Charles Corsen ta dos poeta ku a yega di ekspresa nan di tal manera. 29. Sinnimo Homnimo ta palabra ku e mesun zonidu pero ku nifikashon diferente. P.e. rndu = aparato pa sera porta rndu = e verbo igwal na parandi. Pero sinnimo ta palabra ku tin mas o menos e mesun nifikashon. P.e.: loko, kens, chocho, pas. Eksistensha di sinnimo ta un ventaha grandi den idioma. Esun ku mester tee un diskurso o lektura sa ki balor nan tin. Den komber-sashon di tur dia nan no ta tantu nesesario. Si un hende papia kla, ta basta. Pero ora nos ta buta nos pensamentu riba papel, nos ta ripara e balor di sinnimo. Pasobra sinnimo ta trese variashon den 31...”
15

“...komparashon. Ku frekwensha nos por tende hende simpel traha komparashon masha eksakto. P.e.: Elenita ta manera skarpion dek. Aunke nos por konsidera "skarpion dek un ekspreshon konsagr ku nos a lanta tende. 36. Purismo Esaki ta e esfwerso pa elimina tur palabra strao for di un idioma. Aki tin purista ku a bai asina lew ku nan a yama un teenager un diesaeru Esei ta di mas. Pero bon bis o bon mir na luga di eigenlijk ta korekto. Meskos ku di pursi pa "toch. Nos mester tee kwidow i uza nos sinti ora nos ke uza un palabra ku no tin den nos idioma. Tin hende tin preferensha pa spa, bisando ku base di nos idioma ta ibriko. Ma tin kaso kaminda un palabra di otro idioma a haa derecho di eksistensha. Den siensia i teknika sa uza palabra di origen griego o latn. Tin be estimashon afektivo di un palabra lokal ta buta nos uza un palabra di otro idioma. P.e. malu di pechu = t.b.c. o tuberkulosis, malu di muh = enfermedad venreo. 37. Dunamentu di nomber Tur hende, bestia, mta i kos tin nan nomber. No ta...”
16

“...genriko, di manera ku nifikashon dje nomber ta span un poko mas. Un nomber genriko ku originalmente tabata un nomber propio, nos ta yama apelativo. Di esaki tin diferente kaso: a. un fabrikante o un inventor ta duna su produkto su mes nomber: Ford, Kodak. Un estranhero ta pidi trankil: One Curaao; e ke men nos bibida tipiko trah ku kska di laraha. b. pisk ta haa nomber di hende: yakupeper = Jacob Evertsz. c. tin be tin un tiki relashon entre e obheto i un persona: sandwich = di conde Sandwich di Inglatera. d. kwalidad di un persona ta bin forma un nomber propio pa hende: Un Wan Saya (un tipo ferfelu), achi ku Bwena (dos hende ku semper ta kamna huntu), Zjil (un persona ku a bai largu). 39. Idioma figurativo Den dunamentu di nomber nos a ripara ku kada obheto tin su mes nomber. Esei ta pone ku nos por kombersa riba e obheto, tee un interkambio di pensamentu ku otro persona. Pero nos no ta mira kada 35...”
17

“...relashon ku otro kos. Den e relashon entre e diferente kosnan (esaki ta asosiashon) nos ta ripara similitud i diferensha. Tal asosiashon ta kowsa di tur idioma figurativo. Pesei por sosode ku nos ta uza nomber di un siertu persona o kos pa un otro persona o kos ku ta buta nos korda riba un persona o kos ku antes nos a mira. Ta netamente idioma di tur dia i di hende simpel ta esun ku ta bira atraktivo, pa via di tantu komparashon original i espontneo. E mesun kaso ta tuma luga den idioma figurativo. Similitud ta pone nos asosia kos i hende konstantemente. Un persona ku ta papia hopi nos ta yama: un lora, un hende largu: un pali koko, un hende ku ta bula kaya ku su pianan seku: un dalakochi. Idioma di poeta i prosaista tambe tin tal sorto di rikesa di imagen. Idioma figurativo ku ta bas riba similitud entre persona o kos, nos ta yama un metfora (e palabra ta nifika transferensha o pasa di un pa otro). Tin diferente sorto di metfora ku nos lo bai trata. Algn ehempel di metfora ku nos poetanan a...”
18

“...desgradabel na un manera suavis o menos chokante. Nos sa evita di bisa ku un persona a muri. Na luga di esei nos ta ekspresa ku el a pasa pa mih bida, o el a bai den su mund'i brd. Un mintira sep nos por yama: un gran esfwerso di imaginashon. Irona (mofa kamufl) Esaki tin efekto pa medio di su kontraste. Di un hende floho nos por bisa ku e ta rement di energa. Ke men ku papiando irnikamente nos ta bisa net kontrario di loke nos ke ekspresa. Irona ta un rma fwerte pa bisa berdad na un manera fini. Nos por yama irona tambe elogio ku intenshon di kritik: Mi swegu ta adorami muchu mas ku mi propio muhe. E mofa mester keda chistoso, sino e ta bira sarkasmo. Si nos bisa un persona brutu: Esta hende bo ta (mientras nos ke men esta animal), esaki ta sarkasmo. Metonimia (otro nomber) Metonimia ta bas riba e relashon ku sa tin entre dos obheto. Por ehempel den bebementu di kfi o te ku nos ta sirbi den un konchi. Si un persona a kaba di bebe, nos ta puntre: Bo ke un konchi mas? Un dia un homber a bai kumpra...”
19

“...tin ku konta kabes (su yu-nan). Antonomasia Esaki ta sigi desaroya den un aposishon. Por ehempel: Pablo Alex Jesurun, e poeta eternamente enamora. Luis Daal, rei di metfora. Joseph Sickman Corsen, prekursor di literatura papiamentu. Ta masha posibel ku aki poko tempu e aposishon ta sufisiente pa ekspresa ken nos ke men. Napoleon, le petit caporal, ta un antonomasia masha konosi. Kiimaks Un serie di representashon ku ta sigi tras di otro, owmentando e impreshon. P.e.: Ta un lokura si abuza di un hende; un bestialidad si sute; i si mat'e ta un krimen sin pordon. Antiklimaks Bahando for di un nivel impreshonante pa un nivel menos impresho-nante o ridikulo, nos ta papia di antiklimaks: Don Manolo sa traha poesia i de bes en kwando kara mahos. Anttesis Ponementu di palabra den kontraste ku otro. P.e.: Bo amigu ta eksagera bo bondad; bo enemigu bo maldad. Epigrama Esaki por ta: 1. un poema kortiku ku ta finalisa den un kambio di pensamentu ku ta duna un plaser intelektwal. 2. Un kombinashon di idea...”
20

“...su bobedad den su kara. ( = buriku). Riptshon Intenshonalmente, e owtor ta ripiti algn palabra, pa logra un efekto oratriko o kmiko: No tumami na malu si mi bisa ku Perul no ta gusta baa. No tumami na malu si m'a ripar ku e tin koklo di sushi riba su kurpa. No tumami na malu si mi konta kon nan mester a frega Perul su kweru ku skeiru i habn blow na hospital, pa haa un pida limpi pa pas'e angua. Paradoha Un kontradikshon aparente ta buta nos pensa profundamente. Un ehempel: Den mundu ta yen di hende loko bon na sinti. Pregunta oratriko o retriko Den frma di un pregunta un persona ta komunika algu. Di tal manera 39...”