Your search within this document for 'hasi' resulted in 24 matching pages.
 
1

“...personanan masha suseptibel, pwes esnan ku mnimo kos ta tochi nan, lo ekspresa na forma di arte lrko. Si nos papia di diferente sorto di poesia, nos no ke men nikamente e ekspreshon na frma di verso (ku rima I ritmo) ku komunmente nos ta yama poesa*, Obranan di prosa (novela i kwenta kortiku) tambe ta konsidera komo un sorto di poesia. Nifikashon di e palabra poesia ta: hasi, traha, kompon. Nifikashon di prosa ta: derechitu, koriendo. Pwes e frasenan ta sigi kore, sin ku nan ta depende di e kantidad di slaba. Den arte di palabra obhetivo (poesia pika) un eskritor ta konta loke el a eksperimenta o mira. E ta trata di hasi su deskripshon mas ¡m-parsialmente posibel. Pero ta masha difisil i kasi imposibel di skonde su propio opinion. Pesei nos ta topa den tur obra piko algn parti chikitu o grandi ku ta lriko, pwes na e luganan kaminda e owtor no por domin su sintimentu. Un persona ku por domin su mes, esun ku tin ekilibrio den su bida lo tin preferensha pa e frma di poesa piko. Den e obranan...”
2

“...den lrika sosial ta bira su lucha pa husti-sia sosial, loke pe ta kasi un ideal divino. Den "Obrero, lanta" (1969) di Rosario tin un ehempel kompletu di lrika sosial. "Marcha miserabel" di Edw. de Jongh, publik den e tomo "Capricho (1955) tambe ta un ehempel. 7. Lrika di naturalesa Den nos kwentanan ku ta pertenese na literatura oral apenas bo ta topa deskripshon di naturalesa. Kisas e hendenan di prom ay tabata asina kustumbr ku grandesa di naturalesa, bibando den dje kon-tinwamente, ku e no a hasi impreshon riba nan. Pero den siglo 19, tempu di Romantisismo, lrika di naturalesa ta lanta kabes. E prome prueba di esei, na Papiamentu, ta "Atardi di Corsen. Por sierto "Ata nubia tambe. Den su Trenza Litteraria" (1916), pader S. v. d. Pavert a present den 7...”
3

“...14. Mito, saga, leyenda Mito Esaki ta un istoria tokante bida i relashon di diosnan. E ta bas riba tradishon oral. Ta nifika ku e pueblonan pagano tin mito. Komo nos literatura ta kuminsa den siglo 17, nos no tin mito. Papiando di mito, generalmente nos ta pensa riba Griegonan i Ger-manonan. Ta posibel, naturalmente, pa kompone kwenta ku base di mitologia griego o germniko, loke por siertu varios owtor a hasi. Origen di mito dje pueblonan pagano lo mester tabata mas o menos asina aki: E hendenan tabata buska algu personal den loke ta sosode den naturalesa, mientras nan tabata par impotente dilanti di e fenmenonan di naturalesa. I komo hende tabata konose nikamente su mes i bestia, el a imagin'e e "demoonan igual na hende o bestia. Despwes el a atribu kwalidad, karakter i pashon humano na e "demoonan. Despwes el a pone nan huntu i laga nan produsi otro figura. A la largu e imaginashon di hende a forma henter un grupo grandi di dios grandi ku chiki. Saga Un saga tambe ta bas riba tradishon...”
4

“...E tomonan konosi di kwenta ta esnan di Grimm, i esnan den "Mil i un anochi. Den e tomonan "Ora solo baha i "Djogod" tin tal sorto di kwenta. Fbula E palabra "fbula ta deriv di e verbo latin fari (papia). Ke men ku un fbula ta bas riba tradishon oral. Den un fbula nos ta mira bida di hende i di animal. E animalnan ta aktwa manera hende. Loke e bestianan ta hasi i papia ta un les pa hende, pa nan no komete mesun eror. Pesei nos por bisa ku un fbula tin su obheto didktiko. Por sierto na final di un fbula nos sa haa e moral den e ultimo frasenan. Ta posibel pa bisa ku varios Kwenta di Nanzi ta fbula. Pasobra den e kwentanan aki nos por sia por ehempel ku mester tee kwenta ku gai bibu" manera Nanzi, pa bo no sali perd. E fbulanan di e griego Aesopus (mas o menos 500 P.K.) a bira slebre den mundu. La Fontaine (siglo 17) tambe ta un kreador importante di fbula. Probablemente e figuranan Toro Manzinga ku Toro Mansebu (den se) ta resto di un fbula di origen afrikanu. 16. Parbola, idilio, kwenta...”
5

“...Alighieri. Parcival. Paradise lost. 17. Deskripshon di biaha, kwenta istriko biografa, owtobiografia Den pika skib na frma di prosa ta eksisti: Deskripshon di biaha Prome ku nos eskritor Manuel Fraai a bira selador e tabata nabe-gante. Sigun e tabata pasa kada porta, el a skibi su impreshon di loke el a mira i eksperimenta. E relatonan aki e tabata manda pa su ex-maestro frater Richardus. Riba un bon dia frater Richardus a propone Fraai pa publika su deskripshonnan di biaha den korant. Fraai a hasi esei den La Cruz, firmando ku su insialnan MAF. Publiko na Korsow a gusta su relatonan i nan tabata masha les. Por sierto ta esaki a proba Fraai ku e por skibi, di moda ku despwes el a bin publika su diferente novelanan. Ke men anto ku un deskripshon di biaha ta un relato di aventura i difikultad di un pasahero, nabegante o viahero. Odysseus in Itali ta un presiosidad den kwa Bertus Aafjes ta des-kribi su biaha den Italia, kontando di e luganan kaminda Odysseus a kana riba swela itallanu. Kwenta...”
6

“...deseo, nsha i lokura; kon e figura ta lucha, prd o gana. Tur esaki mester ta hasi di tal manera ku nos no por duda ni un momentu so ku ta hende ku realmente a eksisti. E desaroyo gradwal i lgiko di e kon-fliktonan ta eksigi hopi saber di hende su bida espiritwal, meskos ku e reakshon natural di e diferente figuranan riba loke un o mas ta hasi. Un eskritor di novela tin e obligashon di deskribi akshon, pensamentu i papiamentu di kada figura sigun e mentalidad di kada figura, pa esakinan ta aseptabel. E tin ku separa e partinan prinsipal for di e partinan menos importante, di tal manera ku e detayenan di su istoria ta sirbi nikamente pa kompleta su istoria; i esaki sin kita atenshon kompletu for di e figura prinsipal o e parti prinsipal. Ke men anto ku un bon eskritor di novela mester tin: 1. un bon konosementu di bida espiritwal; e mester ta un bon siklogo. 2. e kapasidad di pone orden den su tema. Novela istriko Un novela istriko ta un novela ku tin komo tema un parti di istoria. E ta eksigi...”
7

“...Novela di tesis o novela tendensioso Esakinan ta skibi ku e intenshon di hasi propaganda pa un idea. Masha konosi den e sorto aki ta E chosa di Tio Tom di H. Beecher-Stowe i "Max Havelaar di Multatuli. Novela di aventura Si un novela sikoigiko ta trata problema o komplikashon sikoigiko, e novela di aventura ta trata mas tantu riba loke ta sosode. E novela-nan aki ta atraktivo, pasobra nan ta trata di luga deskonosi. Novela di detektif Esaki tin algu di un novela di aventura. E owtor konosi riba e terenu aki ta Edgar Alian Poe. Un otro ta Arthur Conan Doyle. George Simenon ta un mas. Un novela di detektif ta trata e investigashon eksakto i sutil, kom-binando i sakando konklushon, pa haa klaridad den un kaso skur. Novela di klave (roman clef) Si e owtor trata un persona ku realmente a eksisti, pero ku otro nomber, nos ta yama esei Novela di klave. Ta eksisti tambe loke nos ta yama "vie romance, den kwa e owtor ta deskribi bida di un persona slebre. Siklo di novela Si un owtor haa ku un novela...”
8

“...20. Dramtika Bon mir drama ta e frma mas elev di arte literario. Den dje nos ta haa elemento lriko i piko huntu. E akontesimentunan konseku-tivo ta forma huntu e elementonan piko, mientras ku e kontempla-shon di e personahenan (loke ta buta nan hasi siertu akshon), ta forma e elementonan lriko. E owtor mes tin ku keda kompletamente tras di kortina. Ta e aktornan mester haa atenshon kompletu. Dramtika ta eksigi masha dje owtor, pasobra e mester por kom-pronde e estruktura espiritwal infinitamente vari di su figuranan, i hasi tur akshon di e figuranan aseptabel, komo konsekwensha dje estruktura espiritwal tantu vari. Tin masha poko bon dramaturgo den literatura mundial. Algn ta Shakespeare, Lope de Vega i Goethe. E medionan ku un dramaturgo tin na su disposishon pa logra su obra ta: dialogo, mmka i idioma di gesto. Nos por yama un drama un serie di akshon konsekutivo, presenta pa medio di monlogo, dialogo, gesto i mmika. 21. Origen di drama Drama ta masha biew. Den tempu di griegonan el a...”
9

“...di moralidad, ku tin aspekto didktiko, tratando tema religioso o moral. 22. Drama durante Renasementu Influensha di Renasementu a bin kambia e drama medieval. E ora ei nos ta bin haa e klasifikashon, sigun e tema trat: 1. tragedia 2. komedia 3. pastoral. I sigun e frma: 1. drama klasiko 2. drama romantiko. Drama klsiko 1. Semper drama klsiko tabata part den sinku akto. Na final di kada akto (ku eksepshon di esun di sinku) tabatin un koro. (E koro aki tabata kanta e impreshon ku e presentashon a hasi riba e mirad ideal). 2. Generalmente e material esniko tabata mash moder. 3. Unikamente persona di kargo elev (rei, pader ets) tabata hunga aden. 4. E drama klsiko tabata atene estriktamente na tres unidad: a. unidad di tempu b. unidad di lug c. unidad di akshon. E unidad di tempu tabata eksigi ku e akshon mester a finalisa den 24 ora. E unidad di lug tabata eksigi ku e drama mester a tuma lug na un sitio so. E unidad di akshon tabata eksigi agrupashon di tur echo rond di un idea prinsipal. Ku...”
10

“...Opera Na final di siglo 16 tabatin na Florencia (Italia) un grupo di artista ku tabatin e ideal renasentista pa rebiba tragedia antigwo. Komo den tempu antigwo muzik tabatin un papel importante den tragedia, e florensianonan ei a bolbe pone muzik den drama. Pero gradwalmente nos ta mira kon ekspreshon poetiko a bira di balor sekundario, di moda ku opera a bira menos drama. Mas adilanti e aria (ku en realidad tabata para e akshon dramtiko) no tin un papel tantu importante mas. Pesei nos por hasi un diferensha entre opera i drama musikal. Den drama musikal e ekspreshon ku palabra ta bolbe subi na su nivel original, mientras ku den opera ta muzik tin e papel prinsipal. Musical Despwes di 1930 musical ta lanta kabes. Awendia un "musical tin e karakterstika ku su intriga dramtiko i bon kompon ta bira mas bibu pa via dje variashon entre muzik, kanto, balia i hopi "show. West Side Story di Leonard Bernstein ta un bon ehempel di "musical". Kantata Esaki ta parse opera den e sentido ku e ta un ...”
11

“...tempu ei romantisismo tabata na moda ainda na Korsow (lesa p.e. Wolfschoon, Cor-sen i Chumaceiro). Pero e tempu entre e dos geranan mundial nos por tipifika komo tempu di ekspreshonismo i vitalismo, mientras ku e dosnan aki a bin haa nan frma den obhetivismo. Ekspreshonismo Nos sa kaba ku impreshonismo a nase komo reakshon kontra romantisismo. Mientras ku ekspreshonismo na su turno tambe ta un reakshon riba impreshonismo i romantisismo. E oposishon kontra e mentalidad ku tabatin prom ku gera a hasi su efekto tambe riba arte. Bida duru i kruel a afekta e owtornan. Ya nan no tabata satisfecho ku un arte di palabra bunita. Nan a sinti e obli-gashon di ekspresa nan sintimentu den un idioma direkto. Ke men ku ya no tabata mas e impreshon di paf ku tabata fiha arte, pero ekspreshon i konvikshon di e poeta mester a domina den poesia. I asina nos ta mira ku e poeta no tabata kibra kabes mas ku buska-mentu di palabra bunita. Asta e no tabata preokupa mas ku e frase limpi i perfekto. E tabata benta...”
12

“...no ta bisa nada. E palabra bsiko vita ta demostra ku e owtornan ker a pone nfasis riba nan deseo fwerte di bida. No ta riba sinti ni riba sintimentu e owtor ke hasi efekto, pero riba boluntad, e boluntad di gosa bida i domina bida. Den vitalismo nos ta mira ku e owtor ta kibra tur loke ta strobe di gosa su bida. E ta elimina tur barera, di moda ku su instinto tin libertad kompletu. E ta biba manera un hende ku ta burachi di plaser. Un ehempel ta un poema di Henry Habibe: Atardi a brasa nos dos na lam; matami! ba sklama den santu tir. Mi sanger a kwaha, ma bira un sekat, mi mannan a balia te keda hankr. Atardi a morde bo gritu hog i santu a kome, golos, mi pik. Un otro ehempel di Elis Juliana: Pasami e butishi di rom pica ku shinishi pa mi sanger herebe; lo mi tapa decencia den bar di porkeria, hisa brasa coba zoja benta pa enemigunan, lanta bula manera jeje sak abau mane sambchi hisa benta manda golpi te ora curpa protesta, cu mi dal abau na suela scup morto den su cara, lastra tee na muraja...”
13

“...asepta komo di nan. Mucha chikitu ta bisa nana pa drumi, am-am pa kome. Tin be e mesun palabra tin nifikashon diferente den boka di diferente persona. Pa un sapat "swela ta kweru pa traha sle; pa un mama di kas ta e flur ku e tin ku bari. Un mesla ta uza "pnchi pa marka terenu; un labadera ta uza "pnchi" pa kologa paa na kabuya. 32. Barbarismo Nos idioma, meskos ku tur otro idioma, no ta par riba su mes, pero e tabatin influensha di otro lenga. Trfiko, komersio i okupashon di diferente nashon a hasi nan efekto. Tal influensha ta sigi tuma luga, meskos ku ta sosode na otro pais. Palabra di un idioma ta drenta otro konstantemente. Tur elemento strao den nos idioma nos por yama barbarismo. Ta klaro ku tin palabra di otro idioma ku a bira di nos. Pa mas detaye riba e punto aki, mira den Di nos (antologa di nos literatura). Si nos uza un palabra strao, sea pasobra nos no tin e, o pasobra esun dje idioma strao ta duna un konsepto mas kla o tin be asept den varios otro idioma, anto nos no por yama...”
14

“...Un metfora, en kambio, ta aplikashon di un nomber o deskripshon di un obheto kaminda no por aplik'e literalmente. P.e.: Solo razu, sapatiando riba awa mansu. Persontikashon (atribushon di sinti i boluntad na kosnan sin bida). P.e.: Ola kans den un bientu muriendo, yora i keha den kustia di ksta. Uzando personifikashon loke nos ta papia ta haa mas bida. Ripara, por ehempel, den loke nos ta bisa den idioma di tur dia: kaya ta ketu, marshe ta rebultia, wer ta sin grasia. Hiprbole (eksagerashon) Pa hasi mas impreshon den loke nos ta bisa nos sa eksagera: Nos a para warda te blikia. Nan a hala bo atenshon mil i un be. Litote (disminushon) Hasiendo algu mas chikitu na un manera eksagera, nos ta logra e mesun efekto ku hiprbole: Awe mainta mi no a bebe ni un bok'e kfi. Ayera nos pakus no a bende ni un sen chiki. Eufemismo Esaki ta deskripshon di algu mahos o desgradabel na un manera suavis o menos chokante. Nos sa evita di bisa ku un persona a muri. Na luga di esei nos ta ekspresa ku el a pasa pa...”
15

“...Mi ke drumi den laman i blow...., na luga di "laman blow. Preterishon E eskritor ta hasi komo si fwera e no ta haa siertu kos importante, pero ku tur esei e ta fiha nos atenshon riba dje. E ta kuminsa ku un introdukshon negativo, i despwes, komo si fwera pasando, e ta duna e informashon ku e ke. Un ehempel: Mi no ke pretende ku Manuel ta loko, ku tur su fan-tochi, makakeria, payasera i pretenshon. Alushon Den loke e ta konta e persona ta hnka un frase konosi, o un variashon di un frase konosi. P.e.: Ki mi ke hasi. M lug ta seku, sin muchu yobida. Ta baranka bo ta mira te kaminda bista tira. Korekshon Nos lo por a bisa ku Katrin ta delega, aunke bon mir, un saki wesu ta mas eksakto. Den e ehempel aki riba e owtor ta hasi komo si fwera e ta rechasa un palabra, butando un otro na su luga. E korekshon, en kambio, ta enfoka e palabranan muchu mas. Asndeton ( = sin konhunshon) Intenshon di e figura aki ta pa hasi impreshon pa medio di e kantidad. Un ehempel: Anglo, kadushi, infrow, pegasaya, yerba...”
16

“... hopi palabra tin un balor afektivo. Ora nos tende tal palabra, nan ta buta nos sinti sea simpata o antipata. Pero e dos ¡ndikashonnan aki no ta duna kompletamente e diferensha di balor afektivo. Tin hopi variashon. Pa haa balor afektivo eksakto di un palabra, nos mester buska esei den konteksto. Tin diferente faktor ku ta fiha balor afektivo di un palabra. Pesei mester tee kwenta ku un persona su nivel di edukashon, su konsepto di bida, su beis i tambe su tono (entonashon) di papia. Tambe ta hasi influensha e ambiente i e tempu ku un persona ta biba den. Konsepto di bida Morto di seis miyon hudiw den di dos gera mundial no a kita ku te 41...”
17

“...ta depende ken bise. Neger tambe ta un palabra asina. E verbo "frega ta mesun kos. Aunke aki nos ta riparando ku e balor rudo ta kltando den kaso ku nos yama un persona un "fregatres (un nekd di mrka may). Den e kaso aki "fregatres ta haa un kol chistoso. Nivel di edukashon Pweblo komun sa uza siertu palabra sin preokupa, mientras ku den un ambiente eduka tal sorto di palabra ta "pik mortal. Tuma nota, por ehempel, kon sa yama e diferente partinan di nos kurpa. Hende ku no sa e diferensha, ta hasi mal papel ora nan ta den un kompania diferente. Ta interesante pa observa ku e palabranan "sanka i patin su origen no ta mahos ni rudo. Beis I tono Generalmente e palabranan "tersio, "shouru", "bandidu tin un nifikashon desfavorabel. Sinembargo e mesun palabranan aki por zona simpatiko i grasioso. Uu persona por bisa ku su hefe ta un bon tersio. Un tata, hungando ku su yu, por yama e kriatura "papa su shouru i bandidu dushi. Meskos ta turnando luga ku e palabranan teribel i "hororoso. Si antes...”
18

“...en general no ta preokupa ku origen di palabra. Sinembargo nos ta uza e palabra etimologa popular" pa un fenmeno strao di asosiashon ku sa tuma luga den pweblo. I nos ta mira ku un palabra strao ta haa zonidu di nos idioma. Mas o menos trinta aa pas un muhe biew tabata skuchando na radio kon nan ta yama number di briyechi di Caracas. I e ripitishon di ----bolvares a bute bisa ku tin algu "riba Rif. Djamars tin drel----pa Je maintiendrai ta konosi kaba. Pi e kaso ta bira ora un persona simpel ke hasi formalidad ku palabra strao. E ora ei bo ta tende "ursulutamente pa "absolutamente, "fasio" pa "fasil", "edifisio pa difisil. "Kolosenshi pa com licena ya ta semi-arkaiko. 42. Diferenshashon, doblete, homnimo Unikamente den un konteksto un palabra ta haa su nifikashon eksakto. Si nos uza e mesun palabra den algn relashon diferente, nos lo ripara ku den un konsepto di palabra tin basta variashon. Tuma, por ehempel, e palabra mara: a. Feli ta mara hende. (fukia) b. Un homber ta mara su dashi. (konop)...”
19

“...koriente, moveshon. E ta un kambio agradabel entre haltu i abow, fwerte i dbil, pis i lih. Ke men anto e moveshon regular ku ta nase pa medio di kontraste konsekutivo. Henter bida i naturalesa ta yen di ritmo. Den idioma ritmo ta un koriente musikal. No ta solamente den poesia tin ritmo. Sin ritmo idioma ta kasi imposbel. S un hende papia sn ritmo, sin variashon, lo e ta papia sin grasia. Algu paresido ta buki-nan di lei, kaminda inteligensia ta domin, sin aga luga pa sintimentu. Tempu i meloda ta hasi ritmo di un poema mas riku. Tempu ta e moveshon rpido o pokopoko ku tin tantu relashon ku nos emoshon. Alegra ta duna un ritmo pur; tristesa tin moveshon mengw. Meloda ta e altura na kwa nos ta pronunsa un zonidu o un palabra. Den esaki e zonidu natural di vokal i konsonante ta hunga un papel grandi. 45...”
20

“...pa fa bor / tur bon dad / gra ti tud / tin ba lor / li mi ta / ^ v-' w V/------ Dktilo: dndula, rbusak, Lngule, hendenan Nun ka ba / ke re ku / nan tin ra / son ---- o s/ ------ t/ Anfbrako: bisia, kompader, se^ashi, bochincha Bi sa mi / ta kwan tu / m al ma / por bal w sy Espondeo: bistek, potlot. Tuma nota! Kasi tur nos verbonan di dos slaba (kome, mira, tende, kere ets.) nos por klasifika komo espondeo, aunke tur dos slaba no tin eksakta- mente mesun aksento. Tin kaminda ku asta nan por hasi trabow di anapesto, komo tin apenas un powsa chikitu entre kada slaba, di moda ku nan ta parse un triol pero ku un powsa meimei di dos sla. 47...”