Your search within this document for 'aunke' resulted in 18 matching pages.
1

“...poesa piko. Den e obranan di Shon Wein Hoyer i Enrique Goilo nos ta mira e forma piko. Mientras Pablo Alex Jesurun, Henry Habibe i Frank Martinus ta mas lriko. Ademas di lrika i pika tin un grupo mas, esta dramtika (teatro). Un drama tin elemento lriko i piko. Epiko pa loke e ta presenta na akshon i lriko ora e ta demonstra ki konsiderashon ta kondusi na siertu akshon. Den poetika e palabra drama ta refer na un desaroyo tristu o alegre. Pwes tantu tragedia komo komedia ta den e konsepto di drama. Aunke den boka di pueblo e palabra drama ta uz pa un kaso tristu. Didktika ta e sorto di poesia ku tin komo intenshon dunamentu di sabidura til na un frma poetiko. 1...”
2

“...frma nos por distingi den lrika e kansion ku ta form di: 1. un o mas estrofa di dos verso (dstiko) 2. un o mas estrofa di tres verso (terseto) 3. un o mas estrofa di kwater verso (kwarteto). E formanan partikular di kansion ta: 1. soneto 2. rondel 3. akrstiko 4. refrn 5. poesia di kadena. 4. Lrika di fe Esaki no ta nikamente e poesia ku ta ekspresa un fe firme den Dios pero tambe tur arte poetiko ku ta dirig na kosnan sobrenatural. Asta flta di fe o atesmo un persona por ekspresa den tal frma; aunke esei lo bira lrika di fe negativo. Ata un ehempel positivo: Alt Tres tret pa subi, nada mas! Ma esta largu e kaminda ta di aja bow te aki riba, final dje gran trabow di bidal Prom tin un flur kwadr ku kwadro blanku i kwadro pretu, bon bras, i manera bela di granit, e dos pil, sosten di bida. Un mesa simpel, smbolo di sakrifisio i esfwerso. I mas ariba, mas ariba, te den laria aj, tin Lusl (Luis Daal) 3...”
3

“..."Flornan ta di fiesta algu ku nos por yama lrika di naturalesa. Aunke e ta na un papiamentu poko mankaron, nos ke menshona tres estrofa: Manita tuturutu unbez Ta spierta su ruman, Ta toca su trompeta, pues Tur lamanta tempran. Shoshoro unbez ta percura DI tinji su bisti I tee hilo tur pur Pa clar, sapristi. Anglo ta rek su man chiki, Ta lamanta cabez; Su boca dl oro tur habr Di: Kico tin cunes? Henri Habibe su "Soledat (Watapana, Aa III, number 2, januari 1971) tambe nos por konsidera lrika di naturalesa, aunke por klasi-fike otro manera tambe: soledat ta manera un extenshon di kunuku peln, ku a bebe bruha di solo i ta kabisha treimerdia, pensando kon su paisahe a pega soo den hamaka di bientu ... den santana di kandela un wantomba ta para brasa shelu i su alma ta herbe bai laria for dje fiernu bandona... Amnese (D¡ nos 1971) di Philomena Wong ta puru lirika di naturalesa: Naturalesa ta lusi den su mes beyesa di amanese. Blachi di mtanan 8...”
4

“...imagin'e e "demoonan igual na hende o bestia. Despwes el a atribu kwalidad, karakter i pashon humano na e "demoonan. Despwes el a pone nan huntu i laga nan produsi otro figura. A la largu e imaginashon di hende a forma henter un grupo grandi di dios grandi ku chiki. Saga Un saga tambe ta bas riba tradishon oral. Esaki ta un kwenta ku tin un fondo istriko. Rondo dje fondo aki fantasia a krea sobr detaye. Pero generalmente fantasia sa bira asina grandi ku no ta keda muchu kos dje base original. Aunke algu di istoria ta keda eksisti den e saga. Leyenda E palabra "leyenda ta deriv di esun na latin "legenda, ke men loke mester ta les. Esaki ta nifika ku un leyenda ta bas riba tradishon skib. Un leyenda ta un kwenta relashona ku religion kristian. Generalmente e ta kontene un milagro. 15. Kwenta, fbula Un kwenta ta un kreashon den kwa fantasia tin kampo liber. Su karakterstika ta su sensiyes sin lmite, konektando realidad ku ¡realidad, transportando nos di tal manera den un mundu maraviyoso. E...”
5

“...epopeya e frma prinsipal. Den un epopeya nan tabata duna alabansa na nan heroenan di antes. Tin dos sorto di epopeya, esta epopeya popular i epopeya kultural. Un epopeya popular ta un poesia piko ku a nase i krese den pueblo, kontando un echo grandioso di istoria nashonal. Algn ehempel ta: Beowulf, Ilias i Odisea. Un epopeya kultural ta kreashon di un poeta konosi. Den e kaso aki e poeta ta proyekta i aregla e tema, hinkando su mes opinion aden. Un epopeya kultural por trata un tema nashonal, aunke no ta nesesario. Kwalke gran akontesimentu por ta tema pa un epopeya kultural. Algn ehempel ta: La divina Commedia di Dante Alighieri. Parcival. Paradise lost. 17. Deskripshon di biaha, kwenta istriko biografa, owtobiografia Den pika skib na frma di prosa ta eksisti: Deskripshon di biaha Prome ku nos eskritor Manuel Fraai a bira selador e tabata nabe-gante. Sigun e tabata pasa kada porta, el a skibi su impreshon di loke el a mira i eksperimenta. E relatonan aki e tabata manda pa su ex-maestro...”
6

“...den figura di otro persona. Un "Memoires ta mesun idea. Masha konosi ta esun di Winston Churchill. 18. Kwenta kortiku i novela Awendia kwenta kortiku i novela ta e dos frmanan mas konosi di pika. Un kwenta kortiku ta un istoria un poko kondens na prosa. Un kwenta kortiku ta kana parew ku mito, pasobra e ta un istoria pa entretene hende. E no ta trata problema grandi o difisil. Den un kwenta kortiku no tin hopi personahe. I tampoko no tin un desaroyo kompletu di e figuranan manera den un novela. Aunke mester ta bis ku den ultimo tempu hopi kwenta kortiku ta bai den direk-shon di novela, komo e deskripshon sikolgiko ta birando mas profundo. Di fama mundial ta e kwentanan di Boccaccio (Decamerone = kwenta di dies dia). E kwentanan kortiku di Edward de Jongh i Guillermo Rosario ta hopi konosi. Di Ornelio (Kees) Martina tambe. Novela Un novela ta un istoria mas ekstenso tokante bida di un o mas hende. Por tin figura istriko den un novela, pero e owtor tin libertad di pone mas figura den dje, basta...”
7

“...den su istoria. Novela reaiistiko i naturalstiko Esaki ta diferente for di e novela istriko. Pasobra e eskritor no ta skohe su tema for di un tempu den pasado, pero for di bida di awendia. E ta presenta un fragmento di un hende su bida manera e ta mire. Den e kaso aki e eskritor por enfoka riba un persona so. Tambe e por pinta realidad krudo i bida duru manera su bista a mira esei. Emile Zola, Flaubert i Maupassant ta algn representante di novela naturalstiko. Algn ehemplo den nos literatura, aunke mas kortiku, ta "Morto di Enid Lacruz (Edw. de Jongh), Ju pretu (Lauffer), "Kwater as (Rosario). Novela sikoigiko Si den un novela reaiistiko tin un desaroyo i anlisis eksakto di un bida espiritwal, nos ta papia di un novela sikoigiko. Ta eksisti tambe novela di kustumber. Esaki ta trata kustumber di siertu ambiente den siertu tempu. Ademas tin novela di tamia i novela regional. Ma loke tur esakinan tin komun ta ku nan ta trata komo tema loke ta sosode den un tempu aktwal; i den esaki nan ta diferente...”
8

“...e solushon no tabata satisfaktorio. Peri pesia Esaki ta resultado di meditashon riba e katstrofe ku a tuma luga den e di kwater akto. Den esaki ta hustifika e katstrofe komo triunfo di loke ta divino riba loke ta humano. 26. Naturalismo, impreshonismo, sensitivismo Naturalismo Nos por topa ku e terminologa realismo den henter istoria di literatura. Naturalismo ta nifika mas o menos e ekspreshon eksakto di realidad. Ta eksisti realismo for di Corsen te Oduber. Di Wolfschoon te Alette Beaujon. Aunke den final di siglo 19 nan no ta papia mas di "realismo, pero di "naturalismo. Naturalismo, un terminologa di Emile Zola, ta relashona ku realismo. E tambe ke duna un presentashon eksakto di realidad den arte. Pero naturalismo ta enser mas. E no ta nikamente un koriente den arte, pero ademas un vision di bida. Naturalismo tabata un reakshon riba e espritu di romantisismo. Romantisismo tabata laga hopi luga pa sintimentu ku imaginashon (lesa p.e. obranan di Chumaceiro). Mientras ku naturalismo ta...”
9

“...palabra nos tin e mesun nifkashon dos be, pa medio di palabra sinnimo. P.e. kach-bulldog pan-rombro Un palabra kompwesto ta konsisti di dos parti ku tin e mesun nifikashon. Tin tambe kombinashon fiho di palabra ku tin e mesun nifikashon: franko i snsero, e no tin ni pas ni sosegu, biba ku sustu i nsha (miedu). Pleonasmo (abundansha) ta ora un adhetivo ekspresa un be mas e kwalidad di un sustantivo, siendo ku kwalidad di e sustantivo ta parti dje sustantivo. P.e. Homber machu (tur homber ta machu). Aunke e kombinashon aki por nifika "homber ku brio i kurashi, sanger kr, neger stabachi, djuku pretu, pushi falsu. Den e kaso aki e adhetivo ta bira un adrno (epitheton ornans). Un kiimaks (eskala) ta ora nos uza varios sinnimo tras di otro, mientras nan nifikashon ta owmenta: nervioso, loko, razu, bon, mansu, pan di dios, fresku, brutu, nbeskp. 31. Diferente ambiente di idioma Tin be ta parse ku tur nos hendenan ta papia e mesun idioma. Esen-sialmente esei ta berdad. Pero si nos paga tinu bon, nos...”
10

“... Hopi be nos ta ripar un parsementu bibu entre dos kos, i nos ta sinti nesesidad pa ekspresa esei den palabra. Pa medio di e pala-branan meskos, manera o enditu nos ta pone e dos konseptonan banda di otro: Un muh manera un table strika; un mucha enditu un kabritu alfashi; un kas meskos ku un kowchi di galia. No kere ku ta poetanan so por enrikese nan idioma ku imagen i komparashon. Ku frekwensha nos por tende hende simpel traha komparashon masha eksakto. P.e.: Elenita ta manera skarpion dek. Aunke nos por konsidera "skarpion dek un ekspreshon konsagr ku nos a lanta tende. 36. Purismo Esaki ta e esfwerso pa elimina tur palabra strao for di un idioma. Aki tin purista ku a bai asina lew ku nan a yama un teenager un diesaeru Esei ta di mas. Pero bon bis o bon mir na luga di eigenlijk ta korekto. Meskos ku di pursi pa "toch. Nos mester tee kwidow i uza nos sinti ora nos ke uza un palabra ku no tin den nos idioma. Tin hende tin preferensha pa spa, bisando ku base di nos idioma ta ibriko. Ma tin...”
11

“...Aunke ta posibel pa nos bisa algu tokante dunamentu di nomber. Tin algun faktor ku semper a influensha nomber di un kos: a. e material ta yuda pa duna nomber. P.e. un heru di strika; un glas di awa, un bleki di kumnda. Pero ku tempu nos ta perde noshon dje material. Di moda ku nos ta papia di un glas di plastik, un bleki di koper. b. zonidu tambe por ta origen di un nomber: Un owto biew I man-karon a bira un rktko; hopi boroto di papiamentu a bira bulul. Sorto di palabra asina ei nos ta yama onomatopeia (imi-tashon di zonidu). c. kol tambe por bira un nomber: berdura, kr (uza komo sus- tantivo pa un persona kabei di ruku o poko run). d. kwalidad ta bira nomber: Un gordo, un loko. e. fabrikante ta duna su artikulo un nomber: un kamera di saka portret ta kodak; un refrigeradora ta un frizjidr. f. ta sobra nos e humorismo di nos pweblo den dunamentu di nomber: un slof hapones di alestik ta un start-sali, un kadena largu i pis di oro ta un kadena di ankra barku, un sombr di aros ku nan tabata...”
12

“...ku nos lo bai trata. Algn ehempel di metfora ku nos poetanan a uza: Cadushi secu na costa di laman di mi tristesa den hardin di mi memoria un rosa blancu marchit. (Elis Juliana) Si bo tabat'aki si bo por a supla den butishi di mi kurason tur tap ku kas di haraa______ (Henry Habibe) Barankanan ta tristu i Awa i wowo di laman ta baa e mil poncheranan di nan kara-di bruwera-loko. (Luis Daal) Nos por bisa anto ku idioma figurativo ta e arte di papia o skibi na un manera impreshonante o persuasivo, aunke hopi be implikando in-sinseridad i eksagerashon. Un figura di idioma ta un desviashon for di e uso komun di palabra, ku intenshon di owmenta nan efekto. 36...”
13

“...esei e ta fiha nos atenshon riba dje. E ta kuminsa ku un introdukshon negativo, i despwes, komo si fwera pasando, e ta duna e informashon ku e ke. Un ehempel: Mi no ke pretende ku Manuel ta loko, ku tur su fan-tochi, makakeria, payasera i pretenshon. Alushon Den loke e ta konta e persona ta hnka un frase konosi, o un variashon di un frase konosi. P.e.: Ki mi ke hasi. M lug ta seku, sin muchu yobida. Ta baranka bo ta mira te kaminda bista tira. Korekshon Nos lo por a bisa ku Katrin ta delega, aunke bon mir, un saki wesu ta mas eksakto. Den e ehempel aki riba e owtor ta hasi komo si fwera e ta rechasa un palabra, butando un otro na su luga. E korekshon, en kambio, ta enfoka e palabranan muchu mas. Asndeton ( = sin konhunshon) Intenshon di e figura aki ta pa hasi impreshon pa medio di e kantidad. Un ehempel: Anglo, kadushi, infrow, pegasaya, yerba stinki, tur e porkeranan ei ta krese den su kur. Polisndeton (ku hopi konhunshon) Menshonando kada parti di un enumerashon, nos ta fiha atenshon...”
14

“...ainda e palabra "hudiw por tin un balor afektivo diferente den boka di hopi ku no ta hudiw. "Batiyande tin su "kol" di despresio; ta depende ken bise. Neger tambe ta un palabra asina. E verbo "frega ta mesun kos. Aunke aki nos ta riparando ku e balor rudo ta kltando den kaso ku nos yama un persona un "fregatres (un nekd di mrka may). Den e kaso aki "fregatres ta haa un kol chistoso. Nivel di edukashon Pweblo komun sa uza siertu palabra sin preokupa, mientras ku den un ambiente eduka tal sorto di palabra ta "pik mortal. Tuma nota, por ehempel, kon sa yama e diferente partinan di nos kurpa. Hende ku no sa e diferensha, ta hasi mal papel ora nan ta den un kompania diferente. Ta interesante pa observa ku e palabranan "sanka i patin su origen no ta mahos ni rudo. Beis I tono Generalmente e palabranan "tersio, "shouru", "bandidu tin un nifikashon desfavorabel. Sinembargo e mesun palabranan aki por zona simpatiko i grasioso. Uu persona por bisa ku su hefe ta un bon tersio. Un tata, hungando ku...”
15

“...di mas noble. E ta esun di mas difisil pa skibi, aunke e ta parse fasil. P.e.: Ayera nochi, kwater be spiert ma sinti bo spiritu bande mi. (pentmetro ymbiko). Un ehempel di verso liber ku tetrmetro trotlko ta: Barku blanku ku ta balia ne kabuya riba bui_____(Carlos Nicolaas) E nomber verso lber ta origina di Inglatera: Blank verse. Si e vokalnan ta rima pero e konsonantenan no, nos ta papia di asonansia: soo-morto, kumpra-suta, mira-slnta. Ora un slaba aksentwa ta rima (bos-kos), nos ta yama esei rima maskulno. Den e rima hop-stropi tin un slaba aksentwa ku ta rima, sigt pa un slaba no-aksentwa ku ta meskos. Esaki ta rima femenino. Ta eksisti tambe rima lastr. Despwes di e slaba aksentwa tin dos slaba mas ku ta menos aksentwa: Alanan-balanan. Si despwes di e slaba rim tin un slaba rim mas (ku un tiki menos aksentwashon), nos ta papia di rima dobei: Dochi-Rochi. Den kaso ku e ultimo palabra di dos verso tras di otro ta igwal, esei ta rima riku. Ora den e mesun frase dos palabra ta rima,...”
16

“...ta / nu bia /_hop¡ / nu bia Anapesto: importa, rebiba, kunsumi, ripiti. Lu bi da / pa fa bor / tur bon dad / gra ti tud / tin ba lor / li mi ta / ^ v-' w V/------ Dktilo: dndula, rbusak, Lngule, hendenan Nun ka ba / ke re ku / nan tin ra / son ---- o s/ ------ t/ Anfbrako: bisia, kompader, se^ashi, bochincha Bi sa mi / ta kwan tu / m al ma / por bal w sy Espondeo: bistek, potlot. Tuma nota! Kasi tur nos verbonan di dos slaba (kome, mira, tende, kere ets.) nos por klasifika komo espondeo, aunke tur dos slaba no tin eksakta- mente mesun aksento. Tin kaminda ku asta nan por hasi trabow di anapesto, komo tin apenas un powsa chikitu entre kada slaba, di moda ku nan ta parse un triol pero ku un powsa meimei di dos sla. 47...”
17

“...kwater pia: tetrmetro. Di sinku pia: pentmetro. Di seis pia: hexmetro. Di ocho pia: oktmetro. Ora ta skandi un verso, mester tee kwenta ku lo sigiente: 1. e kantidad di pa den e verso ta depende di e kantidad di slaba aksentw i no di e kantidad total di slaba. 2. un monoslaba aksentw na kumnsamentu di un verso sa ta par pa hasi trabow di henter un pia. Bin, chuchubi ali seda bisa unda bo a keda. R. Henriquez Den un di pia trokeiko o daktliko un monoslabo na final ta konta pa un pia kompletu, aunke den esun trotiko e pia falta un slaba no-aksentw, i esun daktliko falta dos. P.e.: Bi da / ta un / so-o / so (tetrmetro trotiko) 4 pia. i 48...”
18

“...Ta pesei hopi be e no ta uza palabra komun, manteniendo palabra ku ya a bai foi moda. Aunke den poesia moderno un poeta ta ekspresa su mes ku palabra simpel i kla. 2. Omishon di palabra. "den pleitunan di rasa" den: Ken ta mas blanku i rabiamentu pa plaka______(Martinus) Sigun regla gramatikal e mester a skibi "den e pleitunan. 3. Kambio di e orden regular di palabra. Un strao amor, nas no mas ku ayera (de Rooy) Nos lo bisa: Un amor strao. E adhetivo lo mester tabata tras di e sustantivo. 4. Uso di partisipio pa parti di un frase. ni e nomber ku ma forsa pronunsia, muriendo den final di mi rosea (Jesurun). "muriendo" ta na luga di "mientras mi ta muri". 5. Uso di adorno epittiko, ku, bon mir, no ta nesesario pa duna splikashon. (Epteto: adhetivo ku ta ekspresa kalidad o atributo), "i su luga ta henteramente bandona manera un fiesta ku a kaba marduga (Martina) Por elimina bandona o "henteramente bandona", sin ku nifikashon di e frasa kambia. 6. Mas uso di idioma figurativo. (Esaki nos a...”