| 1 |
 |
“...BUKI DI PROVERBIONAN ANTIANO
ANTILLIAANS SPREEKWOORDENBOEK
kolckshon, splik i nifikashon dun pa
PETER HOEFNAGELS
i
SHON W. HOOGENBERGEN
87.84
mmmj
kn ilustrashon i konseho di ELIS JULIANA...”
|
|
| 2 |
 |
“...BUKI DI PROVERBIONAN ANTI ANO
Nota di e traduktor:
Pa tradus e ANTILLIAANS SPREEKWOORDENBOEK van Peter Hoefnagels en Shon We Hoogenbergen, mi a usa e ortografa fonologiko tantu ku tabata na mi alkanse i mi no ke pretend ku no tin ningn fout aden i mi tin sigur ku lo ta falta algn aksnt f ku algn di nan por ta fout us tambe. Pa kalke di e faltanan chik aki, mi ta pidi di antemano mi ksks. Masha danki.
kolekshon, splik i nifikashon dun pa
PETER HOEFNAGELS
SHON WE HOOGENBERGEN
oument, mehor i tradus na papiamentu pa
SHON WE HOOGENBERGEN
ORTOGRAFIA FONOLOGIKO
Krsou, Yli 1985....”
|
|
| 3 |
 |
“...KONTENIDO Inhoudsopgave
IN I RODUKSHON Inleiding 7
A WA Water ...................................... 14
BESTIA Dieren 19
EKSPRESHON Uitdrukkingen 63
PLAKA Geld ...................................... 84
RELIGION Religie ................................ 92
KOS DI KOME Eten 101
RELASHON HUMANO Menselijke verhoudingen 109
DI TUR UN POKO Van alles en nog wat 130
ADDENDA Bijvoegsel 144
ALGUN PROVERBIO INGLES -Enige engelse spreekwoorden 149...”
|
|
| 4 |
 |
“...INTRODUKSHON:
Proverbionan Antiano no ta bini di nan mes. Ya ta dies aa kaba ku ami ta bini Antia, te ku ami a haa tende e prome proverbionan na Papiamentu di Antiano mas bieu. Prinsipalmente nan ta eksisti pa tradishon, ma ta parse ku e generashon mas hoben no a hered nan.
Hopi di e proverbionan ta for di tempu di katibu, en todo kaso mas ku shen aa pas. Shon We Hoogenbergen a tende mayo-ria di e proverbionan for di boka di trahadornan na Newport durante e hopi aanan ku el a traha ku nan.
Nos a purba tradus e proverbionan Papiamentu literalmente na Hulandes. Esaki no solamente tin e bentaha di presishon, ma tambe e ta duna nan un efekto poetiko. Salta kacho, salta su rabu (Spring over de hond, spring over de staart). Basta tra-bou, aunke ku e lesad no tin mester di nota esaki.
Ku un esfuerso el a bira un trabou agradabel. Iemand die een ei op eet, weet niet wat de kip heeft doorstaan. (Komed di un webu no sa, kiko e galia a pasa). I esei ta masha bon tambe. Mi a klasifik e proverbionan...”
|
|
| 5 |
 |
“...Kabritu ta prefer di mira su mama na horka ku awaseru di atardi muha e. Esei no ta un kos di loko, pasobra e yunan ta stima nan mama, meskos ku e mama ta stima su yunan. Ma esun ku yega pos prom ta bebe awa lim-pi, pasobra ta un tera ku tin falta di awa. Awaseru por keda hopi luna sin kai. Na laman awa ta otro atrobe; aki awa ta kaminda kabaron, tribon, guepi i otro sorto di piska ta biba. Ku tantu awa i bientu asina bo no ta korda riba kalor na laman.
Presisamente pa motibu di e kalor kontinuamente ku bo por evit pa un gran parti no ta nesesario pa gasta energa manera hendenan di un tera friu ta hasi boka kayou of ku zundra-mentu. Bisti yas, kita yas, den kas ta kayente afo na kaya ta friu, un kambio di temperatura konstantemente.
Ta warda tur kombersashon te ora bo ta bon ser den kas tras di porta ser of bentananan ku glas dbel.
Na Antia di otro banda bo ta gosa tantu paden f paf di kas di e naturalesa i bida ta sigu muchu mas uniform.
Bo ta sinta konbers bou di palu na fresku f den un...”
|
|
| 6 |
 |
“...pampuna of bonchi kontra di trankera.
Bo por kombersa kon duru ku bo ke Temperamentu den e region aki no ta wrdu konsider komo sin manera manera na kalke otro parti di mundu. Un hende ku ta hoga den poko awa, ta rabia lih, pero esei ta un kos di nada ku no ta pasa ku fre-kuensia.
Bestia tin tur kaminda. Naturalmente tambe den proverbionan. Ma nan ta usa un makaku den relashon humano mas tantu ku nan ta usa bestianan di laman.
Un makaku ta hunga ku su yu, te ora e saka su wowo. Naturalmente bo no mester laga e asuntu aki yega asina leu. Ni ku komementu. Oh, e kome i bebementu, esei ta asina dushi i otro hende tambe por gosa huntu; Si boyo tin manteka, kaska ta lombra. I den kompania ku otro hende semper filosofa di relashon humano tambe ta ei. Por sherto semper e ta presente, maske ku ami a traha un rbrika apart di e. Meskos ku mi a tra-ha un di kuminda. Guiambo bieu a bolbe na wea. Ta e mesun kos di semper; nos por hasi hopi distinshon i kategoria den nos buki di proverbio, ma bo no por...”
|
|
| 7 |
 |
“...Un relashon di kolonialismo di mas ku treshen aa ta visibel tambe den e kultura di proverbio. Ora un makamba ta gana mas ku un yu di tera Krsou ta un mal mama, ma un bon ma-drasa.
E kolonia ta morto: Santana ta yora e i no tin awa pa laba e, te ora ku te ainda tin hende ku si ke. Shon grandi a bai na biu i a bolbe na kanoa. Pa e motibu, nos mester traha dam pa war-da awa. Un bista den futuru lo por yuda nos. Pero e desaroyo pa independensia no mester bai muchu lih of pur, pasobra Spi pur ta sali salu. Sinembargo e otro generashon lo ta independiente Palu grandi mester kai, pa chik krese.
Nos lo por klasifik masha hopi proverbio riba poder i politi-ka, pero nos no ta hasi e, pasobra otro hendenan por duna e proverbionan un otro nifikashon, otronan ku dos dede di fren-ta.
Kende ku lesa e proverbionan aki bon, ta komprende mas kon bida na Antia ta. I ken ku lesa nan mas bon, ta komprende mas di su mes.
Pa sia un poko mas di e kultura, i e komparashon di kultura i e filosofa di un pais, lo...”
|
|
| 8 |
 |
“...E kompositor di e buki di proverbio aki, Peter Hoefnagels, a skirbi un introdukshon masha bunita. Na Krsou nan lo bisa, el a yega prom i el a bebe awa limpi.
Riba un di e hopi biahanan ku el a bishita Antia, el a trese pa mi un buki di proverbio na Hulandes, ku e mes a skirbi. (Onbekende spreekwoorden en zegswijzen. Van Gorcum Assen, 1977). Despues di poko tempu el a puntra, kon mi ta haa nan. Un palabra a hala otro i mi a konta e ku Krsou tambe tin un kantidat grandi di proverbio i ku ami a sia basta hopi di nan serka e tra-hadornan yu di Krsou, ku durante di masha hopi aa mi taba-ta bini den kontakto ku nan. Tambe mi tabata sa hopi ku mi a tende na kas di mi mayornan, ku prinsipalmente mi mama tabata usa. Peter Hoefnagels mesora tabata masha interes i asina e buki di proverbio aki a nase. Ami i Peter Hoefnagels a kolekt i klasifika e proverbionan papiamentu kuidadosamente Huntu nos a trata di tradus nan mas bon posibel na Hulandes, loke ku den varios okashon no tabata fasil. Kaminda den...”
|
|
| 9 |
 |
“...situashon a kambia i hopi di esnan ku tabata papia Hulandes so ta papia Papiamentu tambe i na Isla ariba tin hopi hende ku ta papia i komprend Papiamentu bon, maske ku nan un ku otro ta papia Ingles. En todo kaso i kon ku bo mira e, e nashonalidat ta bini na di dos lug, pasobra kada un di nan ta sinti nan yu di e lug kaminda el a nase.
Ami mes a yega di pasa algu por estilo, ku na e momentu ku el a pasa a parse mi masha strao. Hopi aa pas mi tabata krusa Noordzee for di Inglatera pa Hulanda. Na un momentu dado e radio di bapor tabata pidi tur pasahero ku destino pa Hulanda, pasa imigrashon na bordo di e bapor pa fasilit e trabou di imi-grashon na Hoek van Holland. Mesora mi a bai ku mi pasport serka e seor aki i despues ku el a turna algn nota, el a duna mi mi paspoort bk sin ningn komentario. Ora nos tabata serka di yega Hulanda, e radio tabata suplik tur pasahero pa di ltimo bes pa esnan ku no a pasa imigrashon na bordo ainda, por fabor hasi e prome ku e bapor yega Hulanda. Mi a tira un...”
|
|
| 10 |
 |
“...Ma keda para manera ta marka a dal mi, pasobra por Dios mi no a pensa ni un momentu so ku mi tabata un Hulandes i ku ta kas mi tabata bai.
Den e edishon aki tradus mi a oument i mehor e proverbionan i ademas mi a agreg un kapitulo nobo ku proverbionan na Ingles so ku nan tradukshon na Hulandes i Papiamentu. Naturalmente ta un par so nan ta, pasobra na Ingles tin asina tantu proverbio ku ta imposibel pa skirbi ni un di ocho parti di loke nan tin den e buki aki. Podis na un otro okashon lo mi bini ku mas. Masha danki.
W. H. Hoogenbergen.
13...”
|
|
| 11 |
 |
“...AWA =WATER:
TRAHA DAM, WARDA AWA:
Een dam bouwen om regen op te vangen. Een appeltje voor de dorst. Pone un kos un banda pa maan.
Ta masha nesesario pa un hende krda riba dia di maan, ora ku e no por traha mas.
Si bo no traha dam, tur e awa ku yobe te kuri bai laman i bo ta keda sin awa. Meskos ta, si bo no pone un kos un banda pa maan ora bo bira bieu i no por traha mas, ta miseria so lo bo pasa, pasobra bo no tin nada pa pasa man aden.
E TA HOGA DEN POKO AWA:
Hij verdrinkt in weinig water.
Hij is gauw op zijn teentjes getrapt. Hij wordt gauw boos.
Poko kos ta daa su beis. E ta rabia masha lih; Pa un chin-chan kos e ta rabia.
AWA A PASA HARINA F E TA BOU DI SU AWA:
Meer meel dan water. Hij is boven zijn theewater.
Hij heeft meer gedronken dan goed voor hem is. Dronken.
El a bebe mas tantu ku ta bon pa e. E ta burachi.
LOKE NO BAI NA AWA TA BAI NA HARINA:
Wat men niet uitgeeft aan water, geeft mn uit aan meel.
Hoe je ook op je centen let, op de een of ander manier geef je het toch uit....”
|
|
| 12 |
 |
“...Pa bon ku bo ta wak bo snnan, di un of otro manera tg bo ta-gasta e. Loke bo spar di e banda aki, bo ta gasta na e otro banda.
NO TIN AWA PA LABA E:
Er is geen water om hem te wassen.
Niets kan hem meer redden.
No tin skapatorio pa e mas. Ta un milager so por yuda e.
EL A KOHE AWA BLOU:
Hij heeft blauw water gepakt.
Hij is de pineut. Hij is de sigaar.
El a frega, no tin awa pa laba e mas.
KU AWA NA WOWO:
Met water in de ogen. Met tranen in de ogen.
Ku awa na wowo el a bini serka mi. Met tranen in de ogen, kwam zij bij mij. Met de ogen vol tranen.
AWA A BAI LARGU:
Het heeft al een hele poos niet geregend.
Ya ta basta tempu ku awa no a kai.
AWADILALI:
Slappe koude koffie. (slootwater).
15...”
|
|
| 13 |
 |
“...Bebed di kfi ta yama un kpi di kfi slap i friu awa di lali.Kfi mester ta strki i kayente pa bo saboria e. Nan ta pre-tend ku un bon kpi di kfi kayente ta drecha bo kurpa des-pues di un paranda.
BO NO POR PLANTA KU SU AWA:
Met zijn regen kan je niet planten. Op hem kan je niet bouwen.
Bo no por konfia riba e. Maske ku el a priminti di yuda bo bo no por spera ku e ta kumpli ku su palabra.
E proverbio aki ta tipiko Antiano, unda awaseru ta bai ora ku bo a kaba di planta i loke bo a planta a sali i ta krese bunita e awa ta stop di kai i solo ta kima tur kos.
YORA AWA KUATER KUATER:
Water in het quadraat schreien.
Tranen met tuiten schreien.
E TABATA BOU DI SU AWA:
Hij was onder zijn vaarwater.
Hij was zeer dronken. Vergelijk: Hij was boven zijn theewater.
E tabata bon kaa.
ESUN KU YEGA PROME, TA BEBE AWA LIMPI:
Wie het eerst komt, het eerst maalt.
Wie het eerst bij de put komt, drinkt schoon water.
Si bo yega tempran na kaminda tin kos di bende, no solamente bo ta risibi un mih tratu pero bo...”
|
|
| 14 |
 |
“...KARGA AWA NA MAKUTU:
Water in een mand dragen. Bier naar een brouwerij brengen. Aan een onbegonnen werk beginnen.
Trata na hasi un kos, ku no tin pia ni kabes. Un kos di loko. Kompar e ku e proverbio: Un trabou di pia di palu.
E PROM AWA TA AWA:
De eerste klap is een daalder waard.
Esun ku hasi un kos prom ku un otro, ta e ta konta i e otro nan lo tin hopi kibramentu di kabes pa super e.
UN MAL AWA:
Een slecht water. Een vrouw die geen seksuele aantrekking heeft.
Un muh ku seksualmente no ta sirbi.
18...”
|
|
| 15 |
 |
“...stierf, maar liet het harde werk achter voor de huid.
Literalmente; despues di morto di e baka nan mester kurti su kueru pa traha artikulonan di kueru manera sol di sapatu, faha etc. Muri i laga trabou duru pa otro hende hasi. Por ehem-pel. Laga un tstament ku hopi problema atras f tur e gastu di deramentu f hopi debe pa esnan ku a keda atras.
BAKA TINSEBU:
De koe heeft vet. Hij is goed bij kas.
Kos ta bon pa bo. Bo tin hopi plaka.
Meestal onder vrienden gezegd. Amigunan ta chansa ku otro di e manera aki, ora un di nan tin plaka serka di e.
WARDA TE ORA BAKA HOGA NA POS PA DMPEL E:
Wachten totdat de koe verdronken is, alvorens de put te dempen.
Warda pa hasi un mehorashon te ora un desgrasia a sosod. Kompara e vershon hulandes: Ora e bis a hoga, nan ta dmpel e pos.
PA BAKA BIRA BIS, MIH E BAI PLENCHI:
Voordat een koe weer een kalf wordt, is het beter voor haar om geslacht te worden.
Ta miho bo muri, ku kumins traha di nobo na un lug, kamin-da bo tabata okup un puesto importante....”
|
|
| 16 |
 |
“...Plenchi tabata un lug primitivo, tras di Hendrikshool na Mari-chi, unda nan tabata mata baka i otro bestianan pa konsumo. Na e lug, kaminda Hendrikschool tabata, a bira un lug grandi pa stashon outo pariba di Tmpel na Punda.
BAKA A LUBIDA KU UN DIA E TABATA BISE:
De koe is vergeten dat zij ook eens kalf is geweest.
Bis pa hendenan ku a lubid ku un dia nan tambe tabata chiki-tu f ku nan puesto den sosiedat tabata un poko abou. Hende no ta gusta krda kon nan tabata ayera.
NO TA UN BES SO BAKA TA BAI POS PA BEBE AWA:
Een koe gaat niet slechts eenmaal naar de drenkplaats om te drinken.
E proverbio aki ta duna di konos ku shertu akshonnan sin ningn duda por bolbe ripit.
BAKA A HALA WAHA:
De koe heeft de wagen voortgetrokken.
Hiermee wordt bedoeld dat iets buitengewoon heeft plaats gehad. b.v. Iemand, die haast nooit drinkt, was goed dronken f je trok de hoofdprijs uit de loterij etc. etc.
Ku e proverbio aki nan ke men, ku algu ku no sa pasa tur dia a sosod. Por ehmpel: un hende ku no sa bebe...”
|
|
| 17 |
 |
“...Hij ziet er verschrikt uit:
Un bin no ta manera un kabritu, ku ta gusta subi seru i baran-ka, pero tambe e ta buska su kuminda den mondi f riba tera plat. Un bin, meskos ku un karn, semper ta kana kome riba un sabana f riba tera plat, kaminda hende i kachnan ta haa mira nan fasilmente. Pesei di naturalesa un bin ta spant of e ta spanta pa un mnimo kos. Pa motibu di kach binnan ta buska seru pa skonde su kurpa.
MIENTRASTANTU ANOCHI NO A SERA, KAREDA DI BIN NOAKABA
Zo lang de avond niet valt, is de loop van een hert niet beeindigd.
Komo un bin ta un bestia masha skiu, semper e ta alerta i pa un alarma falsu e ta na kareda. Di moda ku e ta pasa un gran parti di su bida na kareda. Henter dia e ta kore di un punta pa otro i ta ora anochi sera so i a bira skur e ta haa un deskansu.
E proverbio aki ta sia nos, ku hende tambe mester ta alert pa kosnan ku ta pasa den dia i ta te ora bira skur, bo por haa un sosiegu f bai soseg bo kurpa. Un otro nifikashon ta: Mien-trastantu tin bida, tin speransa...”
|
|
| 18 |
 |
“...Hende no ta kambia fasilmente; manera el a lanta, asina e ta keda.
TRABOU TA BON PA BURIKU:
Werk is goed voor ezels.
Kompara: Trabou ta bon pa hende bobo = Werken is voor de dommen.
Pakiko kansa bo kurpa, ora ku di un f otro manera tambe bo ta bini kla sin kansa bo kurpa = Liever lui dan moe. Ta mih bo ta floho, ku kans.
BURIKU MESTER TRAHA PA KABAI KOME:
Ezels dragen de haver en de paarden eten ze op.
Su nifikashon ta: Mester tin bobo, pa sabi por biba.
BOS DI BURIKU NO TA YEGA SHELU:
De stem van een ezel wordt niet gehoord.
No preokup bo kabes pa loke hende bobo (paganu) papia di bo pasobra nan bos no ta yega shelu. Tambe ora un hende di mala fe, desea bo un kos malu, bo por usa e proverbio aki.
SI BO A NASE BURIKU, BO NO POR BIRA KABAI:
Eenmaal ezel geboren, wordt nooit een paard.
Ook: als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje.
Un hende nasi bobo, nunka por bira sabi. Manera bo ta, asina bo ta keda. Esun ku a nase buriku, no por muri kabai.
22...”
|
|
| 19 |
 |
“...no canta, tiene algo en la garganta.
Nan ta usa e proverbio aki, ora ku un hende ku semper den un reunion tin e ultimo palabra, e biaha aki pa un f otro motibu deskonos no a habri su boka. Den un kaso asina e ta duna di pensa ku ta intenshonalmente e ta keda ketu, pa motibu ku tin un kos ta stroba e di papia of ku e ta skonde algu, ku otro palabra e no ke pa nan mira e parti patras di su lenga.
Nan a yega di usa e proverbio aki den un reunion di Staten di Antias Hulandes den un diskurso di despedida di e Griffier na aa 1978. El a refer na un miembro di Aruba, ku semper ta kla pa reakshon riba kalke kos ku nan por papia di Aruba, pero na e okashon aki no a habri su boka i a prefer di no bisa nada. Griffier a suger ku e miembro aki no tabata ke pa nan a mira e parti patras di su lenga.
23...”
|
|
| 20 |
 |
“...DI AWOR EN ADELANTE, TA UN OTRO GAI LO KANTA KOKOYOKO:
Voortaan zal een andere haan kraaien.
Di awor en adelanti nan lo turna medidanan muchu mas severo.
E GAI KORA A BOLBE KANTA:
De rode haan heeft weer gekraad:
Algn aa pasa un negoshi di outo den Punda a kima. Su mani-se mes un di nos Agensianan di seguro a bini ku un aviso ku e gai kora a bolbe kanta i a mustra riba e nesesidat pa sigur bo propiedatnan, espeshal esnan ku tin negoshi grandi.
Den e mesun Diario a sali e dia despues un kontra aviso di e negoshi ku a kima, ku apesar ku e gai kor a bolbe kanta nan negoshi ta sigui manera nada no a pasa i nan ta den kondishon pa entreg for di stok inmediatamente kuantu outo f pikp ku nan klientela por tin mester.
MI A YEGA DI MIRA MAS GAI KANTA KOKOYOKO:
Ik heb meerdere hanen horen kraaien. Ik heb voor hetere vuren gestaan. Mi a yega di haa kasonan muchu mas trabahoso pa solushon.
E TA LUBIDA MANERA GAI:
Hij vergeet als een haan. Hij is zo vergeetachtig als een haan. Hij heeft een slecht geheugen...”
|
|
