|
|
|
|
|
| 1 |
 |
“...mustra riba e mes, nan ta bisa na Isla Ariba kaminda nan ta papia Ingles.
Un relashon di kolonialismo di mas ku treshen aa ta visibel tambe den e kultura di proverbio. Ora un makamba ta gana mas ku un yu di tera Krsou ta un mal mama, ma un bon ma-drasa.
E kolonia ta morto: Santana ta yora e i no tin awa pa laba e, te ora ku te ainda tin hende ku si ke. Shon grandi a bai na biu i a bolbe na kanoa. Pa e motibu, nos mester traha dam pa war-da awa. Un bista den futuru lo por yuda nos. Pero e desaroyo pa independensia no mester bai muchu lih of pur, pasobra Spi pur ta sali salu. Sinembargo e otro generashon lo ta independiente Palu grandi mester kai, pa chik krese.
Nos lo por klasifik masha hopi proverbio riba poder i politi-ka, pero nos no ta hasi e, pasobra otro hendenan por duna e proverbionan un otro nifikashon, otronan ku dos dede di fren-ta.
Kende ku lesa e proverbionan aki bon, ta komprende mas kon bida na Antia ta. I ken ku lesa nan mas bon, ta komprende mas di su mes.
Pa sia un poko...”
|
|
| 2 |
 |
“...Pa bon ku bo ta wak bo snnan, di un of otro manera tg bo ta-gasta e. Loke bo spar di e banda aki, bo ta gasta na e otro banda.
NO TIN AWA PA LABA E:
Er is geen water om hem te wassen.
Niets kan hem meer redden.
No tin skapatorio pa e mas. Ta un milager so por yuda e.
EL A KOHE AWA BLOU:
Hij heeft blauw water gepakt.
Hij is de pineut. Hij is de sigaar.
El a frega, no tin awa pa laba e mas.
KU AWA NA WOWO:
Met water in de ogen. Met tranen in de ogen.
Ku awa na wowo el a bini serka mi. Met tranen in de ogen, kwam zij bij mij. Met de ogen vol tranen.
AWA A BAI LARGU:
Het heeft al een hele poos niet geregend.
Ya ta basta tempu ku awa no a kai.
AWADILALI:
Slappe koude koffie. (slootwater).
15...”
|
|
| 3 |
 |
“...Bebed di kfi ta yama un kpi di kfi slap i friu awa di lali.Kfi mester ta strki i kayente pa bo saboria e. Nan ta pre-tend ku un bon kpi di kfi kayente ta drecha bo kurpa des-pues di un paranda.
BO NO POR PLANTA KU SU AWA:
Met zijn regen kan je niet planten. Op hem kan je niet bouwen.
Bo no por konfia riba e. Maske ku el a priminti di yuda bo bo no por spera ku e ta kumpli ku su palabra.
E proverbio aki ta tipiko Antiano, unda awaseru ta bai ora ku bo a kaba di planta i loke bo a planta a sali i ta krese bunita e awa ta stop di kai i solo ta kima tur kos.
YORA AWA KUATER KUATER:
Water in het quadraat schreien.
Tranen met tuiten schreien.
E TABATA BOU DI SU AWA:
Hij was onder zijn vaarwater.
Hij was zeer dronken. Vergelijk: Hij was boven zijn theewater.
E tabata bon kaa.
ESUN KU YEGA PROME, TA BEBE AWA LIMPI:
Wie het eerst komt, het eerst maalt.
Wie het eerst bij de put komt, drinkt schoon water.
Si bo yega tempran na kaminda tin kos di bende, no solamente bo ta risibi un mih tratu pero bo...”
|
|
| 4 |
 |
“...un karn, semper ta kana kome riba un sabana f riba tera plat, kaminda hende i kachnan ta haa mira nan fasilmente. Pesei di naturalesa un bin ta spant of e ta spanta pa un mnimo kos. Pa motibu di kach binnan ta buska seru pa skonde su kurpa.
MIENTRASTANTU ANOCHI NO A SERA, KAREDA DI BIN NOAKABA
Zo lang de avond niet valt, is de loop van een hert niet beeindigd.
Komo un bin ta un bestia masha skiu, semper e ta alerta i pa un alarma falsu e ta na kareda. Di moda ku e ta pasa un gran parti di su bida na kareda. Henter dia e ta kore di un punta pa otro i ta ora anochi sera so i a bira skur e ta haa un deskansu.
E proverbio aki ta sia nos, ku hende tambe mester ta alert pa kosnan ku ta pasa den dia i ta te ora bira skur, bo por haa un sosiegu f bai soseg bo kurpa. Un otro nifikashon ta: Mien-trastantu tin bida, tin speransa.
BURIKU BIEU NO TA LAGA MAA:
Oude ezels verliezen hun streken niet.
Kompar e proverbio hulandes: De vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken.
21...”
|
|
| 5 |
 |
“...Hende no ta kambia fasilmente; manera el a lanta, asina e ta keda.
TRABOU TA BON PA BURIKU:
Werk is goed voor ezels.
Kompara: Trabou ta bon pa hende bobo = Werken is voor de dommen.
Pakiko kansa bo kurpa, ora ku di un f otro manera tambe bo ta bini kla sin kansa bo kurpa = Liever lui dan moe. Ta mih bo ta floho, ku kans.
BURIKU MESTER TRAHA PA KABAI KOME:
Ezels dragen de haver en de paarden eten ze op.
Su nifikashon ta: Mester tin bobo, pa sabi por biba.
BOS DI BURIKU NO TA YEGA SHELU:
De stem van een ezel wordt niet gehoord.
No preokup bo kabes pa loke hende bobo (paganu) papia di bo pasobra nan bos no ta yega shelu. Tambe ora un hende di mala fe, desea bo un kos malu, bo por usa e proverbio aki.
SI BO A NASE BURIKU, BO NO POR BIRA KABAI:
Eenmaal ezel geboren, wordt nooit een paard.
Ook: als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje.
Un hende nasi bobo, nunka por bira sabi. Manera bo ta, asina bo ta keda. Esun ku a nase buriku, no por muri kabai.
22...”
|
|
| 6 |
 |
“...E TA UN BON GAI:
Hij is een goede haan. Hij is een fijne kerel.
E ta un hende ku semper ta kla pa yuda otro. Tambe un hende ku ta kumpli ku su deber i semper ta hasi su trabou bon.
E TA UN GAI BIBU:
Hij is een levende haan. Hij is een slimme vogel.
E ta un persona ku semper bo mester tene kuenta ku ne. E ta un hende ku tur momentu por kohe bo un kara abou.
UN GAI KU NO KANTA, TIN UN KOS DEN SU GARGANTA:
Een haan die niet kraait, heeft iets in de keel.
Na Spa: Un gallo que no canta, tiene algo en la garganta.
Nan ta usa e proverbio aki, ora ku un hende ku semper den un reunion tin e ultimo palabra, e biaha aki pa un f otro motibu deskonos no a habri su boka. Den un kaso asina e ta duna di pensa ku ta intenshonalmente e ta keda ketu, pa motibu ku tin un kos ta stroba e di papia of ku e ta skonde algu, ku otro palabra e no ke pa nan mira e parti patras di su lenga.
Nan a yega di usa e proverbio aki den un reunion di Staten di Antias Hulandes den un diskurso di despedida di e Griffier na aa...”
|
|
| 7 |
 |
“...fisiko komo mental. Pesei un muh tin mas na un hmber poko grandi ku na un hmber ho-ben. Un grupo di komedia a yega di trese un komedia masha grasioso bou di e titulo aki den Centro Pro Arte, nos teatro na-shonal.
UN GALIA TA LABA KU E AWA KU E TIN:
Een kip wast zich met het water dat zij heeft.
Rema ku e remanan ku ta na bo disposishon. Yuda bo kurpa. Kontrali ku por ehempel na Hulanda, nan ta usa awa komo sim-bolo di skarsedat.
Ta kustumber di un galia pa grawat den tera te ora ku su ala i plumanan ta yen yen di tera i e ora ei e ta sagud su alanan (e ta bati su alanan) te ora tur e tera sali i e ta keda limpi. Esaki nan ta yama galia ta laba su kurpa ku e awa ku e tin.
KOMEDO DI WEBU, NO SA LOKE SANKA DI GALIA TA SINTI:
Iemand die een ei eet weet niet wat de kip heeft doorstaan.
Tras di algu masha fasil, hopi biaha ta sinta algu masha difisil. Ehmpel: Un persona ta splika un kos kla i simpel, pasobra el a tuma e molster pa studia e largu i bon. Un hende ku ta papia ku fasilidat, a prepar...”
|
|
| 8 |
 |
“...pasobra, den su opinion, un kakalaka no tin nada di buska den un kouchi di galia. Loke e ke men ta, ku e Islanan chikitu no mester entremet nan den asuntu di e Islanan mas grandi.
BOSO TA MANERA GALIA:
Jullie zijn als kippen. Jullie gaan met de kippen op stok.
Loke ta nifika; Boso ta bai drumi masha tempran.
ETA MANERA GALIA KU A PERDE SU NESHI:
Hij (zij) lijkt op een kip die haar nest heeft verloren.
Hij (zij) loopt als een kip die haar ei niet kwijt kan raken.
E ta kana bai bini sin duna su kurpa sosiegu. E ta masha intran-kil
27...”
|
|
| 9 |
 |
“...GUTU BIEU KONOSE BOKA DI KANASTER:
Oude vissen (gutu is Scarus abilgardi) kennen de ingang van een fuik. Het is kwaad oude vossen vangen.
No ta fasil pa gaa un hende ku eksperensha.
MAMA KALAKUNA:
Een kalkoense moeder.
Een moeder die niet goed voor haar kinderen zorgt.
Un mama kalakuna ta un mama ku no ta kuida su yunan bon. Segn nos bieunan un kalakuna no sa moda di kuida su yunan bon; pa motibu di su kurpa grandi, burus i brutu semper e ta trapa su yunan mata, spesial ora e brui nan na kas den un lug pert.
KALAKUNA A DAA KOLO:
De kalkoen heeft de kool bedorven.
De poppen aan het dansen.
Ta konosi si un kalakuna drenta den un hfi di berdura, tur e matanan ku e pik aden ta muri f e ta destru tur kompletamen-te. Kalakuna a daa kolo ta nifika ku bo a daa tur e trabou.
ETA RIBA SU KABAI:
Hij is op zijn paard. Hij is onverzettelijk. Vergelijk: Er is geen land met hem te bezeilen.
E ta opstin. No tin moda di hasi ku ne.
30...”
|
|
| 10 |
 |
“...alegria pa otro.
MAS TANTU LANA UN KACHO TIN, MAS TANTU PRU-GA E TIN:
Hoe meer haren een hond heeft, hoe meer vlooien hij heeft.
Hoe ruiger de hond, hoe meer vlooien hij heeft.
Mas riku un hende ta, mas trabou komplika i kibramentu di ka-bes e tin. Ata aki un proverbio masha grasioso; e ta duna prefe-rensha na simplesa i pobresa riba rikesa.
Korda e dicho hulandes: Ik wens je veel personeel, Ik wens je veel bojen toe, (mi ta desea bo hopi plaka) un maldishon f un deseo ironiko ku ta duna doo di kurpa hopi di pensa.
KOMBITO SIN NOI NA FIESTA DI KACHO:
ZONDER UITNODIGING NAAR EEN HONDENFEEST GAAN.
Zonder uitnodiging naar een feest gaan.
Sin invitashon ta kach so ta bai serka un kach muh. Un kos
36...”
|
|
| 11 |
 |
“...ORA KACH TA NA SOO, LAGA E SIGUI DRUMI:
Als de hond slaapt, laat hem doorslapen.
Na bon Hulandes: Je moet geen slapende honden wakker maken.
PA DAL KACH NO TA FALTA PALU:
Om een hond te slaan, is er altijd een stok te vinden.
Wie een hond wil slaan, vindt altijd wel een stok.
Semper tin un palu pa dal un kach. Kasi sigur e proverbio aki ta bini di Hulandes. Si bo ke pone falta riba un hende, semper bo por haa f fingi un motibu.
DALUN KACH:
Een hond slaan. Eentje kraken.
Dal un kos di keinta kurpa.
KACH DI: SHON, BIDA TA BON, SANGR MI NA MI RABU:
De hond zegt: Baas, mijn leven is veel te goed, verwondt mij aan mijn staart.
Un hende ku ta muchu bon, ta buska baina pa echa. Kosnan ku hopi bes ta sali e di malu.
Na Brabant, Hulanda, nan ta bisa, Het draait op een huil uit.
Aki na Krsou tambe nan ta bisa, E kos aki ta kaba ku yora-mentu ora muchanan ta muchu dartel f ora nan ta muchu kontentu.
39...”
|
|
| 12 |
 |
“...kachnan ku-minsa grita, e ta sa ku e kachnan aki no sa morde. Awor e pregunta ta: Esun ku a yega na e kas sa awor ku e kachnan aki no ta morde, pasobra nan ta grita, pero e kachnan mes sabi e proverbio aki ku pasobra nan ta grita, nan no ta morde.
E proverbio aki por wrdu us pa hende. Hopi bes bo ta haa un mucha hmber ku yen di formalidat ta broma kiko e por hasi f sa hasi, ma ora e okashon pa mustra su balenteria yega e ta hala atras f bai skonde i laga un otro salba e situashon.
YU KUIDA BO KURPA, KAIMAN TA NA BOKA DI RIU:
Kind pas op, want de kaaiman ligt in de riviermond.
Meisjes opgepast, er liggen kapers op de kust.
Un konsehu ku mamanan ta duna nan yu muh ora nan bira grandi, pa tene kuenta ku yonkumannan, pasobra desgrasia ta tras di porta.
E TA DRUMI WARDA BO MANERA KAIMAN NA BOKA DI RIU:
Hij ligt in de riviermond en loert op jou.
40...”
|
|
| 13 |
 |
“...ta otro for di Tin mas dia den un aa ku tin siman. Aki no ta suerte, ma intenshon humano ta hunga e papel.
KOKOLISHI KU SKONDE SU KURPA, TA KRIA LANA NA PIA:
Slakken, die hun lichamen verschuilen, krijgen haren aan hun benen. De betekenis hiervan kan nog niet worden achterhaald.
Te ainda nos no por haa un splikashon pa e proverbio aki. Mi a yega di lesa un artikulo riba morkoi (land schildpad); su kabes ta e parti mas delikadu i ku ora e hinka su kabes bou di e kaska nada no por hasie i e por keda biba asina pa tempu basta largu pero lastimamente e mester saka su kabes pa e por buska kuminda i eiden e peliger ta sinta.
Den buki di Sr. Maduro mi a topa ku un proverbio Soldachi ku warda su kaska lo biba largu ku e tradukshon Die zijn lijf bewaart, bewaart geen rotte appel.
Awor mi no sa ku un i otro menshona aki por tin relashon ku e kokolishi ku skonde su kurpa.
UN KONENCHI TA SALTA KAMINDA MENOS BO TA SPERAE:
Een konijn (haas) springt waar je hem het minst verwacht.
Un kos ta resulta he...”
|
|
| 14 |
 |
“...mi tabata mucha, mi a yega di tende un kantika ku e palabranan aki:
Mam tenmi na kas (tres biaha) Pasobra lagadishi ta kuri mi tras.
Mi yu ta loko bo ta (tres biaha)
Ta ynkuman ta kuri bo tras.
HUNTA E KU UN PLUMA DI MORKOI KU SKUPI DI LORA:
Smeer het in met een schilpadden veer met papegaaien spuug.
Esaki nan ta usa ora un hende ta keha ku e tin dol rnt su kurpa. Naturalmente ta un chiste, pasobra ni morkoi tin pluma i ni lora tin skupi.
UN MAKAKU TA HUNGA KU SU YU TE ORA E SAKA SU WOWO:
Een aap speelt met zijn jong (kind), totdat hij de ogen eruit haalt.
E ta sigui hunga ku e yu te ora sosod un desgrasia. Kompar e proverbio Hulandes: De kruik gaat te water tot hij barst. Den un di e biahanan si kos ta bai malu.
Splikashon: Makaku ta gusta tofer i esei por yega muchu leu. Meskos por bisa di un mucha hmber ku ta kuri su brmer muchu duru den trafiko. Tambe di un hende ku pa tempu largu ta okup su mes ku kosnan peligroso, mediante di kua e por perd algu ku e ta stima. E ta hunga ku su bida...”
|
|
| 15 |
 |
“...kohe nan ku reda (grote net). Despues ku nan trese nan serka tera den awa ketu nan ta seranan, loke nan ta yama den kur, esta un reda mas chikitu i tur dia nan ta saka afor di e kura, loke nan ta kere ku nan por bende riba un dia. Miles di piska asina huntu naturalmente ta yama piskanan grandi i si bo piska paf di un reda bo tin sigur di kohe piskanan hopi grandi.
AWE SI MI A KOHE BO NSHI:
Vandaag heb ik je nest gevonden. Nu weet ik waar je steeds uithangt. Awor mi a haa sa unda bo ta hinka bo kurpa.
E TA MANERA UN PARA SIN NSHI:
Hij was als een vogel zonder nest....”
|
|
| 16 |
 |
“...PIKI PIEU:
Spijkers op laag water zoeken. Ontluizen.
Tantu pruga komo pieu ta bestianan ku ta biba den kabei, ku e diferensha ku pieu ta biba den kabei di hende i pluma di galia i paranan, mientras pruga ta biba den lana di kach pushi. l ambe sa haa pruga na kurpa di hendenan ku no ta baa tur dia i ku ta bisti paa sushi i kibr.
Aunke ku tur dos e bestianan aki ta masha fis, sinembargo e dos proverbionan aki ta kompletamente diferente i nan nifikashon tambe.
Kada ken ta mata su pruga na su manera ke men; Kada hende ta hasi un kos na un otro moda. Un hende ta hasi un kos di e moda aki i un otro hende ta hasi meskos na un otro manera i na fin tur dos tin rason of tur dos ta korekto. Mi por krda un anochi na un wega di kanasta, un amigu di mi tabatin di paga un kantidat di punto basta grandi di kastigu. E tabatin den su man hopi karta ku poko balor ademas dos tres kol kra ku ya ei e tabatin doshen punto. E tabata konta i bolbe konta su puntonan i tabata perdiendo hopi tempu, pasobra e no ke...”
|
|
| 17 |
 |
“...NO TIRA PUSHI RIBA KACHO:
Men moet geen katten op honden gooien, men moet de dingen niet door elkaar gooien.
Ora un hende no por kontest loke nan a puntra e korekto, e ta pruba di evita e pregunta dor di kontest un otro. E ta trata na brua tera pa salba su kurpa.
PUSHI TA SIA SU YU TUR SU BUELTANAN, SAKANTE ESUN DI ATRAS:
Een kat leert haar jong al haar trucjes, behalve een van de laatste.
Un hende ta splika un otro f un kolega tur kos di e trabou, ku eksepshon di algn punta di mas importansha, ku ta e mes mester sia. Nan no ta konta bo tur e sekretunan i trikinan di e fishi, nan ta tee eseinan pa nan mes pa ora di mester. Eseinan ta bo mes mester sia bo kurpa.
ORA PUSHI NO TA NA KAS, RATON TA TUMA MANDO:
Wanneer de kat weg is, nemen de muizen de macht over.
Wanneer de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
Ora pushi no ta na kas, ratonnan ta balia riba mesa.
Tantu na papiamentu komo na hulandes tur dos ta meskos i ta nifik ku si no tin hende pa tira bista, kos ta bai pa man.
WESU...”
|
|
| 18 |
 |
“...un par di beter riba stoma bash pa su kurpa drecha. Alomenos asina nan ta bisa.
RATON A BAI KRKI:
Een muis ging naar een protestantse kerk.
Nan ta bisa asina, ora bo bai hasi un bishita un kaminda i nan no a trakter nada. Krki ta un protestantse kerk i misa ta R. K. kerk. Den kerki no tin nada, ku un raton por kome. Den misa bo ta haa p.e. altarnan drech tur na bela, imagen i bunita kor-tinanan. Ta tipiko un proverbio di pueblo. E parti mas grandi di e poblashon ta Katliko. Antes tur e shonnan doo di katibu tabata protestant i e shonnan aki no ke a bai e mesun kas di Dios ku nan katibunan.
Ku di manera den kerki e raton no ta haa apsolutamente nada di kome, ni kabitu di bela, mientras ku den misa e ta haa mas-ke ta kabitu di bela etc.
Danki Dios ku e situashon aki a kambia i ku awor kasi no ta papia di shon mas.
NAN TABATA MANERA SALDINCHI NA BLEKI:
Zij waren als haringen in een ton.
Ora ku hopi hende ta biba den un kas chikitu huntu, nan ta usa e proverbio aki. Promenan aya nan tabata...”
|
|
| 19 |
 |
“...hopi tribon. E tribonnan aki no ta masha peligroso pa hendenan. Sambuyadonan ta topa ku nan bou di awa ku frekuensia. Nan ta yama e tribonnan aki tribon di santu (zand haaien). Loke si ta importante, bo mester sru pa bo no tin hopi di sanger na bo kurpa f ku bo paa no ta sush ku sanger, pasobra e ora ei si nan ta tira riba bo.
Tempu mi tabata mucha, piskadornan semper tabata sia mu-chanan pa tene kuenta ku tribon i si bo mira un ta bini djaleu, kita for di su kaminda, pasobra bo no por sa nunka. Awendia e chubatunan di guengu ku ta bai bou di awa ku skopt i boter di gas riba lomba, ta bisa bo pa no tene miedu di tribon, pasobra nan no ta hasi hende nada.
Poko aa pas un tribon a ataka un mucha na playa di Santa Crus i un hmber makamba, ku a bai yuda e mucha a landa meimei di c mucha i e tribon. E bestia a ataka e makamba i a kita kasi mitar di su bel di pia i atras bai ku ne. Un poko ratu despues
61...”
|
|
| 20 |
 |
“...hmber grandi i gordo.
CHUBATU DI GUENGU:
(Letterlijk: Het mannetje van een zeekrab.)
Un hobensito ku ta hasi hopi tf.
RATON DI KERKI:
Pober manera un raton di kerki. Arm als een kerkmuis.
PIKI PIEU:
Paga tinu riba faltanan di mas chikitu.
Na Hulandes nan ta bisa: Spijkers op laag water zoeken. Na Papiamentu: Piki pieu. (ontluizen).
KABEI NA DJENTE:
Haren op de tanden.
Un hende strn. Un hende ku no sa chansa. Na Hulandes kabei na djente tin un otro nifikashon: un hende ku ta kita hende for di su kurpa ku palabra. Un hende ku sa papia bon.
73...”
|
|
|
