| 1 |
 |
“...KONTENIDO Inhoudsopgave
IN I RODUKSHON Inleiding 7
A WA Water ...................................... 14
BESTIA Dieren 19
EKSPRESHON Uitdrukkingen 63
PLAKA Geld ...................................... 84
RELIGION Religie ................................ 92
KOS DI KOME Eten 101
RELASHON HUMANO Menselijke verhoudingen 109
DI TUR UN POKO Van alles en nog wat 130
ADDENDA Bijvoegsel 144
ALGUN PROVERBIO INGLES -Enige engelse spreekwoorden 149...”
|
|
| 2 |
 |
“...Papiado di berdat no ta haa stul pa sinta (De spreker van de waarheid krijgt geen stoel om te zitten), pasobra berdat ta pika lenga. Tur kuminda ta di kome, ma tur palabra bo no por papia (Alle voedsel kun je eten, maar alle woorden niet) I te ora un hende hasie tg, esnan ku a tende ta pretend ku nan no a tende i bisa: e no a bisa nada.
E Antiano no ta bisa den su manera di komunika s. Awe nos no ta fia, maan si, no ke men ku manan si bo ta haa kos fa: loke e ke men ta: Mi ta keda nchi ku bo, maske mi no por fia bo nunka. Un Antiano no ta gusta bisa no. Pa esei e ta laga
berdat pa bestianan bisa: Sloke di:.........6f e ta laga berdat
tambe pa mucha bisa. Su karakter filosofiko ta hasi ku e ta usa Dios hopi biaha den kosnan ku e ta papia of bisa. Un Antiano ta un filosofo den su bida di tur dia. E no ta saka su sabidura for di teorianan di buki, ma for di kosnan ku ta sosod tur dia ront di e.
Basta ku e no spanta, manera si e haa un bon sota di awa. Awa-seru por ta bon pa mata i planchi...”
|
|
| 3 |
 |
“...bo ke Temperamentu den e region aki no ta wrdu konsider komo sin manera manera na kalke otro parti di mundu. Un hende ku ta hoga den poko awa, ta rabia lih, pero esei ta un kos di nada ku no ta pasa ku fre-kuensia.
Bestia tin tur kaminda. Naturalmente tambe den proverbionan. Ma nan ta usa un makaku den relashon humano mas tantu ku nan ta usa bestianan di laman.
Un makaku ta hunga ku su yu, te ora e saka su wowo. Naturalmente bo no mester laga e asuntu aki yega asina leu. Ni ku komementu. Oh, e kome i bebementu, esei ta asina dushi i otro hende tambe por gosa huntu; Si boyo tin manteka, kaska ta lombra. I den kompania ku otro hende semper filosofa di relashon humano tambe ta ei. Por sherto semper e ta presente, maske ku ami a traha un rbrika apart di e. Meskos ku mi a tra-ha un di kuminda. Guiambo bieu a bolbe na wea. Ta e mesun kos di semper; nos por hasi hopi distinshon i kategoria den nos buki di proverbio, ma bo no por separ kuminda, bestia, relashon humano, plaka i awa. Den un kultura...”
|
|
| 4 |
 |
“...Ke men, ku un hende semper ta tuma parti pa un hende ku ta meskos ku ne of pa famia of amigunan.
E TA MANERA BIN KU A TENDE TIRU:
Hij ziet er verschrikt uit:
Un bin no ta manera un kabritu, ku ta gusta subi seru i baran-ka, pero tambe e ta buska su kuminda den mondi f riba tera plat. Un bin, meskos ku un karn, semper ta kana kome riba un sabana f riba tera plat, kaminda hende i kachnan ta haa mira nan fasilmente. Pesei di naturalesa un bin ta spant of e ta spanta pa un mnimo kos. Pa motibu di kach binnan ta buska seru pa skonde su kurpa.
MIENTRASTANTU ANOCHI NO A SERA, KAREDA DI BIN NOAKABA
Zo lang de avond niet valt, is de loop van een hert niet beeindigd.
Komo un bin ta un bestia masha skiu, semper e ta alerta i pa un alarma falsu e ta na kareda. Di moda ku e ta pasa un gran parti di su bida na kareda. Henter dia e ta kore di un punta pa otro i ta ora anochi sera so i a bira skur e ta haa un deskansu.
E proverbio aki ta sia nos, ku hende tambe mester ta alert pa kosnan ku ta pasa den...”
|
|
| 5 |
 |
“...Hende no ta kambia fasilmente; manera el a lanta, asina e ta keda.
TRABOU TA BON PA BURIKU:
Werk is goed voor ezels.
Kompara: Trabou ta bon pa hende bobo = Werken is voor de dommen.
Pakiko kansa bo kurpa, ora ku di un f otro manera tambe bo ta bini kla sin kansa bo kurpa = Liever lui dan moe. Ta mih bo ta floho, ku kans.
BURIKU MESTER TRAHA PA KABAI KOME:
Ezels dragen de haver en de paarden eten ze op.
Su nifikashon ta: Mester tin bobo, pa sabi por biba.
BOS DI BURIKU NO TA YEGA SHELU:
De stem van een ezel wordt niet gehoord.
No preokup bo kabes pa loke hende bobo (paganu) papia di bo pasobra nan bos no ta yega shelu. Tambe ora un hende di mala fe, desea bo un kos malu, bo por usa e proverbio aki.
SI BO A NASE BURIKU, BO NO POR BIRA KABAI:
Eenmaal ezel geboren, wordt nooit een paard.
Ook: als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje.
Un hende nasi bobo, nunka por bira sabi. Manera bo ta, asina bo ta keda. Esun ku a nase buriku, no por muri kabai.
22...”
|
|
| 6 |
 |
“...pesei mi ta sigui usa masbangu.
Shonnan ta sinta dilanti i sobra hendenan ta bini nan tras. Kompara e proverbio aki ku esun hulandes: Als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje = Si bo a nase pa un debchi, nunka bo por yega na un diesplaka.
Ni polchi ni awa di Ref ta eksisti mas.
E PARSE MASBANGU KU A PASA ORA:
Hij lijkt op een vis (masbangu) die lang uit het water is geweest. Hij ziet er slecht uit.
Ora un masbangu a pasa ora ta nifika, ku e no ta fresku mas i ta mih no kome e. Un sial ku el a pasa ora ta ku su wowonan ta bira kora i su karni ta bira un poko moli.
MI TA BIRA GURUGURU DRENTA SU WOWO:
Dat zal ik nooit toestaan.
Gebruikt door vrouwen, wanneer ze achter komen dat een andere vrouw een oogje heeft op de man waarmee ze leven. Zo iets zullen ze nooit tolereren.
Muhnan ta usa e proverbio aki, ora nan haa tende, ku un otro muh tin un wowo riba e hmbernan ku nan ta biba ku ne. Gu-ruguru (Calandra Granaria) ta un insekto pretu ku ta biba den tur sorto di haria...”
|
|
| 7 |
 |
“...hole stinki. E proverbio aki ta duna oportunidat pa nan imagin pa via di desgustu i frustashon henteramente otro kos ku en realidat e ta. En todo kaso e proverbio tin un nifi-kashon profundu pa entrevista i palabranan di despedida i ta duna un bon okashon pa tende algu mas ku ta kustumber.
Na redakshon di un korant e por hasi un gran papel. E periodista no solamente ta haa den e proverbio aki prinsipio di un informashon strao, ma tambe e parsialidat di e asuntu.
KASA BO KE KASA, KABARON LO BO KOME:
Wilje zo graag trouwen, garnalen zal je eten. Trouwen is rouwen.
Promenan aya, nan tabata konsider kabaron un kuminda di poko kategoria i barata, mui probabel pasobra e kabaron tabata
31...”
|
|
| 8 |
 |
“...atardi. Tur e bestianan ta gordo i nan ta rende hopi, pero hopi ta bia perd tambe. Kachnan ta kome nan riba mondi anochi i ademas, maske tur kabritu i karn ta mark na nan orea, la-dronnan ta hasi fiesta ku bestia di hende.
KABRITU TA TIRA PA SERU, KARNE PA TERA ABOU: KABRITU NO TA TIRA PA TERA ABOU:
Een geit zoekt de klippen op en niet het vlakke land. Een schaap daarentegen zoekt het vlakke land en niet de klippen op.
Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.
Un hende semper ta duna preferensha na un amigu f su famianan i no na un hende ku ta strao pa e.
Un hende ta krda riba su mes prom ku riba otro.
Kompar: Kamisa ta mas peg ku saya. Un kabritu por subi seru bon; baranka i serunan ta su kuki i e ta prefer seru i no un sabana plat. Aki na Krsou nos tin mas baranka i seru ku na Hulanda. Krsou tin seru, baranka i bordo di baranka na kanti-dat.
Di otro banda karn no por ku seru i ta gusta kana kome kabes abou riba sabananan f tera plat i ta konos ku karn ta keda kana oranan largu te hasta perd...”
|
|
| 9 |
 |
“...ene zijn dood is de ander zijn brood.
Na Krsou tin hopi kach ta kana los riba mondi i den kayanan. Manera nos a splika un poko mas ariba tempu di aa, esta den tempu di yobida, hopi kabritu no ta bini kas atardi i ta keda pasa anochi riba mondi i kachnan ta ataka nan ora bira anochi i mata nan pa nan haa kome.
Un otro enemigu di e bestianan aki ta warawara (un sorto di roofvogel), ku ta yag prinsipalmente riba lamchi di kabritu i karn. E paranan aki tin masha astusia i kasi semper bo ta haa nan den grupo di tres f mas riba mondi. Prome un di nan ta kuminsa pik e lamchi i ora e pober bestia kumins grita, un otro ta pik e na su lenga i ranka e lenga af i e ora ei nan por sigui mata i kome e sin ningn molster.
Uniko para ku un warawara tin miedu di e ta chuchubi (un para ku ta parse un lijster hulandes). Hopi bes mi a yega di mira kon
34...”
|
|
| 10 |
 |
“...sosode unikamente ku kach. Ami no ta bai, pasobra nan no a invita mi. E komparashon ta asosi un fiesta ku posibi-lidatnan seksual. Ma nan ta tee e honor na nan mes.
KACH A KOME KACH i KACH NO SA KOME KACH:
Een hond eet een andere hond op f Het is niet de gewoonte van een hond om een soortgenoot op te eten.
Ehmpel: Un polis mester a koh un otro polis Of ora un hende mester a raport un kolega pa mal komportashon. E otro proverbio ta kasi meskos ku e diferensha, no ta kustumber pa un polis arest un otro polis pa mal komportashon f pa un hende raport un kolega pa mal komportashon.
SI KACHO NENGA WESU, TA WESU MES E MESTER KOME:
Als een hond een been weigert, moet hij toch beenderen eten.
Nan ta usa e proverbio aki ora un hende nenga di hasi f di kome un kos, pero despues sea ku nan a oblig e f for di su mes, el a hasi f kome e kos ku el a nenga prom.
SALTA KACH, SALTA SU RABU:
Springt men over de hond, dan springt men ook over zijn staart.
El a hasi tur dos den un hasi. No tabata su intenshon...”
|
|
| 11 |
 |
“...een zeekrab die zijn schoonheid na zijn dood krijgt. Van de doden niets dan goeds.
Semper ta riba bondat di un hende ku a muri so nan ta papia. Tempu e tabata na bida, nunka ni un hende tabatin un bon palabra pa e. Pero ta despues di su morto nan ta bisa kon bon e tabata espesialmente si el a larga un kos, basta no ta debe, atras. Kangreu di Hulanda ta biba den laman i su smak ta mas f menos meskos ku tur otro bestianan di laman. Na bida su kol no ta nada partikular, pero despues ku nan hereb pa kome, e ta haa un kol masha bunita kor. I antes nan tabata usa e pa prnk.
Kompar: Despues ku e pos a seka, nan ta haa sa balor di su awa.
AWOR EL A PERDE SAKU KU KANGREU I TUR:
Nu heeft hij de zak en de krabben verloren. Alles kwijt raken.
Pa via di su mal maneho el a perd tur kos.
Hendenan ku ta bai buska kangreu, semper ta bai ku un saku pa hinka e kangreunan ku nan a kohe aden di moda ku ora bo perde bo saku ku e kangreunan aden, bo a perde tur kos i ni ku saku bash bo a keda.
SURDU MANERA UN KARKO:...”
|
|
| 12 |
 |
“...mester tee kuenta ku nan tur ora bai, sino sin ku bo ta spera nan ta frega bo.
DJAKA KU TRAMPA A HERA NO TA KOME MAS:
Een rat, die uit een val wist te ontkomen, vang je nooit meer.
Kompara: Gutu bieu konos boka di kanaster.
Kos mester pas bo pa bo sia.
DJAKA NO TIN KONFIANSA NI DEN SU MES:
Een rat vertrouwt niet eens zichzelf.
Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten.
Un hende masha deskonfi. Un hende ku no ta konfia ni su mes.
SI BO NO KE TIN GERA KU LAGADISHI, NO PLANTA PAMPUNA KONTRA DI TRANKERA:
Als je geen ruzie wil hebben met hagedissen, moetje geen pompoen dicht bij de heg planten.
Hende no mester buska gera. Tampoko duna okashon, pasobra okashon ta hasi ladrn. Pampuna ta krese na un ranka (ran-ka di pampuna) ku ta kuri riba tera. Si e mata ta planta muchu peg ku un trankera e ta subi e trankera i pasa paf riba kaya. Ami a yega di mira pampuna na ranka parti paf di e kunuku. Naturalmente muchanan i hende grandi, tambe, ku mira un bunita pampuna riba kaya ta kai den tentashon...”
|
|
| 13 |
 |
“...NI PATU, NI RIU:
Noch eend, noch rivier.
Hij gaf geen antwoord. Hij zei totaal niets.
E no a bisa ni un palabra. El a keda ketu ketu.
PISKA TA MURI PA SU BOKA:
Een vis sterft door zijn mond.
Un piska ta haa e anzu den su boka pasobra e ta golos. Hende ku ta kome f bebe muchu mas ku ta bon pa nan, tambe ta muri pa nan boka. Un henteramente otro nifikashon ta un hende ku ta papia berdat, hopi bes ta haa nan den trbel grandi. (Papia-d di berdat, no ta haa stul pa sinta).
Un posibel origen di e proverbio aki ta ku na Antia hendenan ta piska praktikamente henter aa i proverbionan ta bini for di kosnan ku bo ta mira sosod rnt di bo diariamente.
E TA FRESKU MANERA PISKA:
Hij is zo fris als een hoentje.
E ta mustra bon. E ta bon soseg.
E ta fresku manera piska tambe ke men ku e ta masha fresku f nbeskp.
TUR PISKA TIN WESU, MA HERMANCHI TA KARGA FAMA:
Alle vissen hebben graten, maar Hermanchi krijgt de schuld.
Wee de wolf die in een kwaad gerucht staat. (Give the dog a bad name and hang him).
Duna...”
|
|
| 14 |
 |
“...ten. Hermanchi i makambi ta konosi ku nan tin mas tantu wesu ku otro piska.
Tur piska tin wesu, pero ta e dos piskanan aki ta karga fama. Ora bo ta kome piska bo mester perkur pa wesu no pega bo. Por kompar e proverbio aki ku, kaminda e kabuya ta mas delega, ei e ta kibra. Nan no sa presis ta ken a hasi e, pero esun di mas sokete ta haa e falta.
UN PORKO SEMPER TA BUSKA UN MURAYA LIMPI PA FREGASU LOMBA:
Een varken zoekt meestal een schone muur om zijn vuile rug aan te wrijven.
Duna un hende mal nmber sin ningn motibu. Esun ku ta daa nmber di hende ta e porko, no esun ku nan a daa su nmber. E proverbio aki ta nt kontrali ku esun Hulandes: er wordt geen koe bont genoemd of er is wel een vlekje aan. (Nan no ta yama e baka pint, sin ku e tin maske un mancha chikitu). Na hulandes nan ta pone nfasis riba e obheto ku nan ta susha, na papiamentu nan ta rekonos e relashon entre esun ku ta susha i esun ku su nmber ta sush i despues ta bai wak e suheto ku ta susha.
Na Isla Ariba, unda e Antianonan...”
|
|
| 15 |
 |
“...un par di beter riba stoma bash pa su kurpa drecha. Alomenos asina nan ta bisa.
RATON A BAI KRKI:
Een muis ging naar een protestantse kerk.
Nan ta bisa asina, ora bo bai hasi un bishita un kaminda i nan no a trakter nada. Krki ta un protestantse kerk i misa ta R. K. kerk. Den kerki no tin nada, ku un raton por kome. Den misa bo ta haa p.e. altarnan drech tur na bela, imagen i bunita kor-tinanan. Ta tipiko un proverbio di pueblo. E parti mas grandi di e poblashon ta Katliko. Antes tur e shonnan doo di katibu tabata protestant i e shonnan aki no ke a bai e mesun kas di Dios ku nan katibunan.
Ku di manera den kerki e raton no ta haa apsolutamente nada di kome, ni kabitu di bela, mientras ku den misa e ta haa mas-ke ta kabitu di bela etc.
Danki Dios ku e situashon aki a kambia i ku awor kasi no ta papia di shon mas.
NAN TABATA MANERA SALDINCHI NA BLEKI:
Zij waren als haringen in een ton.
Ora ku hopi hende ta biba den un kas chikitu huntu, nan ta usa e proverbio aki. Promenan aya nan tabata...”
|
|
| 16 |
 |
“...manera ku e proverbio aki ta kuminsa, sloke di, esta ku ta un bestia ta papia, bo la haa mas bes den proverbionan antiano.
SLOKE DI: MIHO FLAKU NA MONDI KU GORDO NA KAS.
Een patrijs zegt: Beter mager in het bos, dan dik en vet thuis.
Un sloke ta prefer di ta flaku i ku hamber riba mondi, ku bari-ka yen, gordo i sin sedu di awa den un kouchi na kas.
Pa bon ku bo ki ia un para na kas, semper e ta buska pa sali for di su kouchi i buska su libertat. Ademas na kas, e ta kuri risku ku nan ta mata e pa kome tambe.
60...”
|
|
| 17 |
 |
“...sa ku e ta furioso si of no f ku e tribon aki a sali for di kaminda nan a tira shirishiri di kabritu na laman.
Ta mas mih koon ku Dios pordon i keda leu for di kueba dje leon.
YUANA KU KOME LEU FOR DI SU KAS, TA MURI MAL MORTO:
Een leguaan die ver van huis zijn kost zoekt, loopt gevaar om een gruwelijke dood te sterven.
Un yuana ta parse un lagadishi pero e ta muchu mas grandi i hendenan ta konsider un yuana komo delikatse. Ami mes a yega di kome yuana, pero mi no ta gusta e. Tin hende si ku ta loko di nan kabes ku un spi di yuana. Su karni ta blanku i limpi i segun komedonan di yuana, un bon sopi di yuana strki ta lan-ta morto for di santana. Yuana ta biba den burakunan den baranka i mas leu e bai for di su kas, menos chns di skapa e tin. Un kos si, si bo topa un yuana kaminda tin palu di manzalia, no kome e pasobra bo por shuata.
E proverbio aki tambe ta un aviso pa hende no tuma muchu ris-ku innesesariamente.
62...”
|
|
| 18 |
 |
“...hasa karni i den e otro un pida palu basta diki, ku e tabata bati riba e panchi ku ne.
GAI =HAAN:
Gai di galia = Haan.
Patu gai = Woerd.
Kalakuna gai = Kalkoense haan.
Un bon gai = Letterlijk. Een goede haan. Fig: Een goede kerel.
Un mal gai = een slechte man f een kerel die niet deugd.
Un gai malu = Een zieke haan.
Kore kabes di gai = Gevaar lopen.
Kore kabes di gai = Gevaar lopen. Muy probabel e ekspreshon aki ta bini for di e peliger ku un gai ta kere ora nan ta krta su kabes af pa mata e pa kome.
WANTA RIBA FURU DI MANGA DI ZJILT:
Steunen op de voering van een vest-mouw.
E ekspreshon aki ta un kontest riba e pregunta kon ta bai. Furu di zjilt ta nifik de voering van een vest. Manga di zjilt betekent vest-mouw. Pues riba e pregunta Kon ta bai nan ta rospond wantando riba furu di manga di zjilt ke men no muchu bon of malu, pasobra un zjilt no tin manga.
Yunan di Krsou nunka no ta bisa bo ku nan ta bon. Semper nan ta duna pa kontesta, ku nan ta pokasina (tamelijk goed), entre medio (half...”
|
|
| 19 |
 |
“...begrijpen dat de zaak niet zo was bedoeld. Un frenta di dos dede anchu ta sufi-siente pa un hende komprend un kos. E ekspreshon aki no ta us den forma negativo, pasobra hasta un hende ku poko sinti por a komprend.
NANISHI LARGU:
Lange neus. Gefopt.
El a keda nanishi largu = Hij is bedrogen uitgekomen.
LENGALARGU:
Lange tong.
E ta masha lenga largu. Hij (zij) roddelt graag. E ta gusta hasi redu.
DJENTE LARGU:
Lange tanden.
El a kome su kuminda ku djente largu. El a kiskou su kuminda. El a kome sin smak. Na Hulandes: Hij at met lange tanden.
E no tabatin gana di kome. E no tabatin apetit.
79...”
|
|
| 20 |
 |
“...Te ainda mi no a kome nada awe. Te ainda mi ta na yuna. Ik ben nog op een nuchtere maag.
TE MAAN DIOS KE:
Tot morgen, als het God belieft.
Maan no ta di bo, ta si Dios ke bo ta na bida.
Na Ingles: Till to-morrow, please God.
DIOS WARDA BO i DIOS TA WARDA BO:
God behoede je.
Dios warda bo for di malu.
Dios ta warda bo, no hasi e. Pa amor di Dios, no hasi e.
Een dringend verzoek om iets niet te doen.
Na Ingles: For goodness sake, dont do it.
SI NO TA DIOS MI TA KORDA:
Mi ta domin mi, solamente pasobra mi ta krda riba Dios.
Den e proverbio aki tin un amenasa. Mi no ta hasi bo e malu, pasobra mi ta krda riba Dios.
KU PASENSHI BO TA GANA GLORIA:
Met geduld overwin je alles.
Ku pasenshi bo ta gana bida eterno.
E ekspreshon aki no ta sali for di kuna di pueblo.
95...”
|
|
