| 1 |
 |
“...Ya ta dies aa kaba ku ami ta bini Antia, te ku ami a haa tende e prome proverbionan na Papiamentu di Antiano mas bieu. Prinsipalmente nan ta eksisti pa tradishon, ma ta parse ku e generashon mas hoben no a hered nan.
Hopi di e proverbionan ta for di tempu di katibu, en todo kaso mas ku shen aa pas. Shon We Hoogenbergen a tende mayo-ria di e proverbionan for di boka di trahadornan na Newport durante e hopi aanan ku el a traha ku nan.
Nos a purba tradus e proverbionan Papiamentu literalmente na Hulandes. Esaki no solamente tin e bentaha di presishon, ma tambe e ta duna nan un efekto poetiko. Salta kacho, salta su rabu (Spring over de hond, spring over de staart). Basta tra-bou, aunke ku e lesad no tin mester di nota esaki.
Ku un esfuerso el a bira un trabou agradabel. Iemand die een ei op eet, weet niet wat de kip heeft doorstaan. (Komed di un webu no sa, kiko e galia a pasa). I esei ta masha bon tambe. Mi a klasifik e proverbionan segun ekspreshonnan Antiano: religion, animal, awa, kuminda...”
|
|
| 2 |
 |
“...Na Krsou nan lo bisa, el a yega prom i el a bebe awa limpi.
Riba un di e hopi biahanan ku el a bishita Antia, el a trese pa mi un buki di proverbio na Hulandes, ku e mes a skirbi. (Onbekende spreekwoorden en zegswijzen. Van Gorcum Assen, 1977). Despues di poko tempu el a puntra, kon mi ta haa nan. Un palabra a hala otro i mi a konta e ku Krsou tambe tin un kantidat grandi di proverbio i ku ami a sia basta hopi di nan serka e tra-hadornan yu di Krsou, ku durante di masha hopi aa mi taba-ta bini den kontakto ku nan. Tambe mi tabata sa hopi ku mi a tende na kas di mi mayornan, ku prinsipalmente mi mama tabata usa. Peter Hoefnagels mesora tabata masha interes i asina e buki di proverbio aki a nase. Ami i Peter Hoefnagels a kolekt i klasifika e proverbionan papiamentu kuidadosamente Huntu nos a trata di tradus nan mas bon posibel na Hulandes, loke ku den varios okashon no tabata fasil. Kaminda den e buki aki, nos ta papia di Antia, hopi biaha nos ke men Krsou, aunke ku probablemente e proverbionan...”
|
|
| 3 |
 |
“...pa-sport. Na prom lug e ta Yu di Krsou i na di dos lug e ta Hulandes i ademas e ta muchu mas peg na e isla kaminda su lom-brishi ta der ku na Antia. Por ehmpel lo bo no tende un yu di Krsou, ora nan ta den eksterior, ku maan e ta regres Antia, pasobra ta Krsou e ta bai meskos ku e Rubiano ta bai Aruba i e Boneriano ta bolbe Bonaire. E Islanan Ariba, ku tambe ta pertenes na Antias ta forma un otro grupo atrobe i nan idioma tambe ta henteramente otro. Aya riba ta Ingles ta nan idioma maternal. Promenan ay tabatin un grupito chikitu di hende na Krsou ku kasi semper tabata papia Hulandes na nan kas i ku nan amigunan i komo e tempu aya ta e hendenan aki so tabata den gobiernu, nan no tabata papia nada otro sino Hulandes. Meskos tabata na Islanan Ariba, e hendenan ta papia Ingels i banda di Ingles nan tabata papia Hulandes i no papiamentu manera e tres otro Islanan di Antias. Awor e situashon a kambia i hopi di esnan ku tabata papia Hulandes so ta papia Papiamentu tambe i na Isla ariba tin hopi hende...”
|
|
| 4 |
 |
“...Ma keda para manera ta marka a dal mi, pasobra por Dios mi no a pensa ni un momentu so ku mi tabata un Hulandes i ku ta kas mi tabata bai.
Den e edishon aki tradus mi a oument i mehor e proverbionan i ademas mi a agreg un kapitulo nobo ku proverbionan na Ingles so ku nan tradukshon na Hulandes i Papiamentu. Naturalmente ta un par so nan ta, pasobra na Ingles tin asina tantu proverbio ku ta imposibel pa skirbi ni un di ocho parti di loke nan tin den e buki aki. Podis na un otro okashon lo mi bini ku mas. Masha danki.
W. H. Hoogenbergen.
13...”
|
|
| 5 |
 |
“...ehem-pel. Laga un tstament ku hopi problema atras f tur e gastu di deramentu f hopi debe pa esnan ku a keda atras.
BAKA TINSEBU:
De koe heeft vet. Hij is goed bij kas.
Kos ta bon pa bo. Bo tin hopi plaka.
Meestal onder vrienden gezegd. Amigunan ta chansa ku otro di e manera aki, ora un di nan tin plaka serka di e.
WARDA TE ORA BAKA HOGA NA POS PA DMPEL E:
Wachten totdat de koe verdronken is, alvorens de put te dempen.
Warda pa hasi un mehorashon te ora un desgrasia a sosod. Kompara e vershon hulandes: Ora e bis a hoga, nan ta dmpel e pos.
PA BAKA BIRA BIS, MIH E BAI PLENCHI:
Voordat een koe weer een kalf wordt, is het beter voor haar om geslacht te worden.
Ta miho bo muri, ku kumins traha di nobo na un lug, kamin-da bo tabata okup un puesto importante....”
|
|
| 6 |
 |
“...pa un alarma falsu e ta na kareda. Di moda ku e ta pasa un gran parti di su bida na kareda. Henter dia e ta kore di un punta pa otro i ta ora anochi sera so i a bira skur e ta haa un deskansu.
E proverbio aki ta sia nos, ku hende tambe mester ta alert pa kosnan ku ta pasa den dia i ta te ora bira skur, bo por haa un sosiegu f bai soseg bo kurpa. Un otro nifikashon ta: Mien-trastantu tin bida, tin speransa.
BURIKU BIEU NO TA LAGA MAA:
Oude ezels verliezen hun streken niet.
Kompar e proverbio hulandes: De vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken.
21...”
|
|
| 7 |
 |
“...de keel.
Na Spa: Un gallo que no canta, tiene algo en la garganta.
Nan ta usa e proverbio aki, ora ku un hende ku semper den un reunion tin e ultimo palabra, e biaha aki pa un f otro motibu deskonos no a habri su boka. Den un kaso asina e ta duna di pensa ku ta intenshonalmente e ta keda ketu, pa motibu ku tin un kos ta stroba e di papia of ku e ta skonde algu, ku otro palabra e no ke pa nan mira e parti patras di su lenga.
Nan a yega di usa e proverbio aki den un reunion di Staten di Antias Hulandes den un diskurso di despedida di e Griffier na aa 1978. El a refer na un miembro di Aruba, ku semper ta kla pa reakshon riba kalke kos ku nan por papia di Aruba, pero na e okashon aki no a habri su boka i a prefer di no bisa nada. Griffier a suger ku e miembro aki no tabata ke pa nan a mira e parti patras di su lenga.
23...”
|
|
| 8 |
 |
“...MASBANGU TA ROME NA BOKA DI FORTI, GUTU NA POLCHIABOU:
Masbangu (een lekkere vis) leeft in de havenmond, un gutu (ordinaire vis) den awa di Rif (Rifwater).
Aki mi ke hasi un remarka. Tin hende ta usa enbes di masbangu e piska Karpitan ku ta mas bon atrobe, pero for di mi mucha mi a usa masbangu ta pesei mi ta sigui usa masbangu.
Shonnan ta sinta dilanti i sobra hendenan ta bini nan tras. Kompara e proverbio aki ku esun hulandes: Als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje = Si bo a nase pa un debchi, nunka bo por yega na un diesplaka.
Ni polchi ni awa di Ref ta eksisti mas.
E PARSE MASBANGU KU A PASA ORA:
Hij lijkt op een vis (masbangu) die lang uit het water is geweest. Hij ziet er slecht uit.
Ora un masbangu a pasa ora ta nifika, ku e no ta fresku mas i ta mih no kome e. Un sial ku el a pasa ora ta ku su wowonan ta bira kora i su karni ta bira un poko moli.
MI TA BIRA GURUGURU DRENTA SU WOWO:
Dat zal ik nooit toestaan.
Gebruikt door vrouwen, wanneer ze achter komen...”
|
|
| 9 |
 |
“...kome.
Un otro enemigu di e bestianan aki ta warawara (un sorto di roofvogel), ku ta yag prinsipalmente riba lamchi di kabritu i karn. E paranan aki tin masha astusia i kasi semper bo ta haa nan den grupo di tres f mas riba mondi. Prome un di nan ta kuminsa pik e lamchi i ora e pober bestia kumins grita, un otro ta pik e na su lenga i ranka e lenga af i e ora ei nan por sigui mata i kome e sin ningn molster.
Uniko para ku un warawara tin miedu di e ta chuchubi (un para ku ta parse un lijster hulandes). Hopi bes mi a yega di mira kon
34...”
|
|
| 10 |
 |
“...forleser a bisa e hmber ku a salba e mucha su bida: mi amigu, bo a kita un bolchi for di mi boka. Asina atro-be nos por mira ku tristesa di un ta alegria pa otro.
MAS TANTU LANA UN KACHO TIN, MAS TANTU PRU-GA E TIN:
Hoe meer haren een hond heeft, hoe meer vlooien hij heeft.
Hoe ruiger de hond, hoe meer vlooien hij heeft.
Mas riku un hende ta, mas trabou komplika i kibramentu di ka-bes e tin. Ata aki un proverbio masha grasioso; e ta duna prefe-rensha na simplesa i pobresa riba rikesa.
Korda e dicho hulandes: Ik wens je veel personeel, Ik wens je veel bojen toe, (mi ta desea bo hopi plaka) un maldishon f un deseo ironiko ku ta duna doo di kurpa hopi di pensa.
KOMBITO SIN NOI NA FIESTA DI KACHO:
ZONDER UITNODIGING NAAR EEN HONDENFEEST GAAN.
Zonder uitnodiging naar een feest gaan.
Sin invitashon ta kach so ta bai serka un kach muh. Un kos
36...”
|
|
| 11 |
 |
“...ORA KACH TA NA SOO, LAGA E SIGUI DRUMI:
Als de hond slaapt, laat hem doorslapen.
Na bon Hulandes: Je moet geen slapende honden wakker maken.
PA DAL KACH NO TA FALTA PALU:
Om een hond te slaan, is er altijd een stok te vinden.
Wie een hond wil slaan, vindt altijd wel een stok.
Semper tin un palu pa dal un kach. Kasi sigur e proverbio aki ta bini di Hulandes. Si bo ke pone falta riba un hende, semper bo por haa f fingi un motibu.
DALUN KACH:
Een hond slaan. Eentje kraken.
Dal un kos di keinta kurpa.
KACH DI: SHON, BIDA TA BON, SANGR MI NA MI RABU:
De hond zegt: Baas, mijn leven is veel te goed, verwondt mij aan mijn staart.
Un hende ku ta muchu bon, ta buska baina pa echa. Kosnan ku hopi bes ta sali e di malu.
Na Brabant, Hulanda, nan ta bisa, Het draait op een huil uit.
Aki na Krsou tambe nan ta bisa, E kos aki ta kaba ku yora-mentu ora muchanan ta muchu dartel f ora nan ta muchu kontentu.
39...”
|
|
| 12 |
 |
“...pasobra okashon ta hasi ladrn. Pampuna ta krese na un ranka (ran-ka di pampuna) ku ta kuri riba tera. Si e mata ta planta muchu peg ku un trankera e ta subi e trankera i pasa paf riba kaya. Ami a yega di mira pampuna na ranka parti paf di e kunuku. Naturalmente muchanan i hende grandi, tambe, ku mira un bunita pampuna riba kaya ta kai den tentashon i kasi sigur nan ta kita e i bai ku ne.
Aki nan ta kompar hende ku lagadishi, meskos ku nan ta kom-par otro animalnan ku hende. Kompar e proverbio Hulandes: Hende no mester ls boto di rema i laga e drif bai.
No ta prom bes ku lagadishi ta pasa pa hende. For di tempu ku
47...”
|
|
| 13 |
 |
“...yu ta loko bo ta (tres biaha)
Ta ynkuman ta kuri bo tras.
HUNTA E KU UN PLUMA DI MORKOI KU SKUPI DI LORA:
Smeer het in met een schilpadden veer met papegaaien spuug.
Esaki nan ta usa ora un hende ta keha ku e tin dol rnt su kurpa. Naturalmente ta un chiste, pasobra ni morkoi tin pluma i ni lora tin skupi.
UN MAKAKU TA HUNGA KU SU YU TE ORA E SAKA SU WOWO:
Een aap speelt met zijn jong (kind), totdat hij de ogen eruit haalt.
E ta sigui hunga ku e yu te ora sosod un desgrasia. Kompar e proverbio Hulandes: De kruik gaat te water tot hij barst. Den un di e biahanan si kos ta bai malu.
Splikashon: Makaku ta gusta tofer i esei por yega muchu leu. Meskos por bisa di un mucha hmber ku ta kuri su brmer muchu duru den trafiko. Tambe di un hende ku pa tempu largu ta okup su mes ku kosnan peligroso, mediante di kua e por perd algu ku e ta stima. E ta hunga ku su bida.
BAKOBA PA KOHE MAKAKU: Bananen om apen te vangen.
48...”
|
|
| 14 |
 |
“...Garna pa bulado ta nifika maria i sak na laman.
Hinka un piskechi na lia ku intenshon pa kohe un pisk grandi.
AWA NO TA MUHA MAKAKU DOS BES:
Een aap laat zich niet twee keer wassen met hetzelfde water.
Por kompar e proverbio aki ku esun Hulandes: Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen. (Un buriku no ta dal su pia dos bes na e mesun piedra). E diferensha ta sinta aki den, ku nan ta konsider un buriku pa un bestia bobo, mientras makaku ta un bestia sabi. Esaki ta hasi e proverbio interesante, for di punta di bista Hulandes i Antiano. E Antiano ta pone nfasis riba e sabidura di e makaku mientras e Hulandes ta duna pre-ferensha na e bobedat di e buriku. E manera ku nan ta ekspres e proverbio kontra di hende ta kambia masha pa e motibu aki. Na Hulandes e akusashon ta zona muchu mas fuerte: Ni un buriku ta asina bobo manera bo. Na papiamentu e ta zona muchu mas karioso: Turna e makaku pa ehempel, i sigur lo bo logra.
UN MAKAKU SA MASHA BON KI PALU E POR SUBI.
Een aap weet drommels goed...”
|
|
| 15 |
 |
“...proverbio aki ku, kaminda e kabuya ta mas delega, ei e ta kibra. Nan no sa presis ta ken a hasi e, pero esun di mas sokete ta haa e falta.
UN PORKO SEMPER TA BUSKA UN MURAYA LIMPI PA FREGASU LOMBA:
Een varken zoekt meestal een schone muur om zijn vuile rug aan te wrijven.
Duna un hende mal nmber sin ningn motibu. Esun ku ta daa nmber di hende ta e porko, no esun ku nan a daa su nmber. E proverbio aki ta nt kontrali ku esun Hulandes: er wordt geen koe bont genoemd of er is wel een vlekje aan. (Nan no ta yama e baka pint, sin ku e tin maske un mancha chikitu). Na hulandes nan ta pone nfasis riba e obheto ku nan ta susha, na papiamentu nan ta rekonos e relashon entre esun ku ta susha i esun ku su nmber ta sush i despues ta bai wak e suheto ku ta susha.
Na Isla Ariba, unda e Antianonan ta papia Ingles, nan ta usa e proverbio: When somebody is pointing at you, three fingers are pointing at himself. (Ora un hende mustra dede riba bo, tres dede ta mustra riba e persona ku ta pone dede riba bo)....”
|
|
| 16 |
 |
“...splika un otro f un kolega tur kos di e trabou, ku eksepshon di algn punta di mas importansha, ku ta e mes mester sia. Nan no ta konta bo tur e sekretunan i trikinan di e fishi, nan ta tee eseinan pa nan mes pa ora di mester. Eseinan ta bo mes mester sia bo kurpa.
ORA PUSHI NO TA NA KAS, RATON TA TUMA MANDO:
Wanneer de kat weg is, nemen de muizen de macht over.
Wanneer de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
Ora pushi no ta na kas, ratonnan ta balia riba mesa.
Tantu na papiamentu komo na hulandes tur dos ta meskos i ta nifik ku si no tin hende pa tira bista, kos ta bai pa man.
WESU DI PUSHI PRETU:
Beenderen van een zwarte kat.
Segn pueblo wesu di pushi pretu ta trese suerte. Un hende ku
57...”
|
|
| 17 |
 |
“...bo ta riba kaminda den bo outo of na pia i un pushi pretu krusa kaminda bo dilanti, ta sial di mal suerte i bo mester bai ku masha kuidou pa nada no pasa bo.
AYA PUSHI KU KACHO TA DREN I A SALI:
Katten en honden lopen daar over de vloer.
Mensen van allerlei slag komen daar aan huis.
Tur sorto di hende, bon f konkut ta nan amigu.
RATON TA MORDE I SUPLA:
Een muis bijt en blaast tegelijkertijd:
Hopi biaha hendenan ta konf und e proverbio aki ku e ekspreshon un kayente un friu.
Un bon palabra na hulandes pa morde i supla ta huichelen.
Pa hopi aa kaba Pader Brenneker tin un charla na Radio Hoyer bou di e nmber morde supla. Pa loke mi a tende di e programa aki, ta parse mi ku un kayente, un friu ta pas mas ku morde supla, ku ta nifika gaa hende.
Sabnan ta pretend ku raton ta morde i ta supla kaminda el a morde pa asina e hende ku el a morde no sinti dol. Labia un hende i na mes momentu bisa e un kos pa molestia e. Papia bon i malu di un hende den e mesun rosea, ta un kayente un friu.
SAKARATON:...”
|
|
| 18 |
 |
“...TEMPU DI SEKURA TA HENDE BIBU A PONE E:
Een patrijs zegt: Als men graan in de droge tijd in het bos vindt, hebben mensen het daar gelegd met de bedoeling om ons te vangen.
Politikonan ta usa e proverbio aki den tempu di nan kampaa elektoral. Si boso bota pa nos partida, nos lo hasi tal i tal pa bo-sonan. Ta mas of menos pa avis e pueblo botador ku ta wega nan ta hasi ku boso. Na Hulandes nan ta bisa: Veel beloven en weinig geven, doet de gek in vreugde leven = Primint hopi i duna poko, ta hasi un loko biba kontentu. Paga tinu mi bon hendenan, 110 laga nan kohe bo den nan gaamentunan. Un sloke ta parse e para Hulandes patrijs ma sloke ta kana mas tantu ku e ta bula, i ta ora e spanta so e ta bati su ala i bula.
Pareu ku un yu di sloke sali for di webu, mesora e ta kla pa kana i kuri, ma pa bula si e mester warda te dia su alanan haa plu-
Politikonan Antiano ta duna fiestanan grandi durante di kampaa unda tin hopi promesa i bibida na gran kantidat. En kambio na Hulanda politikonan ta duna promesanan...”
|
|
| 19 |
 |
“...= Eno tin sn f e ta mal par pa loke a pasa e poko tempu pas.
PALU FRIU:
Een slappe man. Fig: Slappe lui. Palu friu = ijslollie.
E TA KANDELA:
Hij is warm, heet.
E ta hmber potente. Nt kontrali di palu friu.
BARIKA YEN:
Een volle buik.
Mi a duna e mi barika yen = Ik heb hem flink uitgescholden. Kompara e ku e ekspreshon hulandes Ik heb hem zijn vet gegeven. Barika yen, kurason kontentu. Een volle buik met een blijde hart.
KUCH DI DOS BANDA:
Een mes dat aan beide kanten snijdt.
Un hende ku dos lenga. Ora ta komben e ta bisa asina i despues e ta bisa henteramente otro. Bo mester tene kuenta ku un hende asina, pasobra bo no sa nunka kon bo ta par serka e. E ekspreshon hulandes het mes snijdt aan twee kanten tin un nifikas-hon henteramente diferente.
71...”
|
|
| 20 |
 |
“...PUSHI I KACH:
Katten en honden. Jan Rap en zijn maat.
Tur sorto di hende.
Pushi i kach ta drenta sali aya. Tur sorto di hende ta bonbini
aya.
LENGA LARGU: = EEN LANGE TONG:
Een klikspaan.
Su lenga ta masha largu. E ta masha kaweta.
KU RABU DEN PIA:
Met de staart tussen de benen.
Na hulandes: Afdruipen.
EL A BAI UN BIAHA DI ZJIL:
Hij bleef lang weg.
Nos tabata par ta papia ora un di nos a bisa ku e mester bai pa un ratu asina pa hasi un rospondi, ma el a keda un eternidat.
KABES DI BOTO:
Kop van de boot of de voorsteven van een boot.
Pidi un kabes di boto. Liften. Om een lift vragen.
Biaha liber sin paga. Di kabes di boto ke men sin paga. Prnada. Duna mi un kabes di boto. Geef me een lift.
Den kabes di boto, esun ku ta sinta ei ta muha. Olanan ta spat i muha bo papa; si bo ke bai prnada bo mester keda konforme ku e lug ku ta disponibel; un lug simpel i inkomodo. Un otro ekspreshon pa kabes di boto ta den stef.
72...”
|
|
