| 1 |
 |
“...tin hende ku si ke. Shon grandi a bai na biu i a bolbe na kanoa. Pa e motibu, nos mester traha dam pa war-da awa. Un bista den futuru lo por yuda nos. Pero e desaroyo pa independensia no mester bai muchu lih of pur, pasobra Spi pur ta sali salu. Sinembargo e otro generashon lo ta independiente Palu grandi mester kai, pa chik krese.
Nos lo por klasifik masha hopi proverbio riba poder i politi-ka, pero nos no ta hasi e, pasobra otro hendenan por duna e proverbionan un otro nifikashon, otronan ku dos dede di fren-ta.
Kende ku lesa e proverbionan aki bon, ta komprende mas kon bida na Antia ta. I ken ku lesa nan mas bon, ta komprende mas di su mes.
Pa sia un poko mas di e kultura, i e komparashon di kultura i e filosofa di un pais, lo ta rekomendabel pa tradusi proverbionan di tur pais, Bukinan di proverbio internasional pa konos kultura, kustumber i moda di bida. No solamente pasobra e ta edukativo pero pasobra e ta interesante tambe. Mas mi no ke bisa ariba e asuntu aki. Suku no sa gaba su...”
|
|
| 2 |
 |
“...tende nan for di e hendenan ariba menshon. Nos a trata na evit proverbionan ku ta Hulandes i literalmente tradus na Papiamentu i us na Krsou, pero mi tin miedu ku un par lo por slep i pasa tg. Papiamentu ta un lenga bibu i ta krese tur dia. Su vokabulario ta krese kontinuamente, loke no por ta otro na un isla chikitu ku apenas 160.000 habitante ku ta konsisti di mas ku sinkuenta nashonalidat. Ku frekuensia bo por tende na radio of televishon palabranan straero of papiamentutis for di Spa, Ingles of Hulandes den frasenan Papiamentu.
Tambe tin proverbionan ku ta surgi den kayentedi un entrevista of kombersashon pa hendenan ku dos dede di frenta. Antia-
11...”
|
|
| 3 |
 |
“...nonan f alomenos Yunan di Krsou tin henteramente un otro komprendementu riba nan nashonalidat ku ta para riba nan pa-sport. Na prom lug e ta Yu di Krsou i na di dos lug e ta Hulandes i ademas e ta muchu mas peg na e isla kaminda su lom-brishi ta der ku na Antia. Por ehmpel lo bo no tende un yu di Krsou, ora nan ta den eksterior, ku maan e ta regres Antia, pasobra ta Krsou e ta bai meskos ku e Rubiano ta bai Aruba i e Boneriano ta bolbe Bonaire. E Islanan Ariba, ku tambe ta pertenes na Antias ta forma un otro grupo atrobe i nan idioma tambe ta henteramente otro. Aya riba ta Ingles ta nan idioma maternal. Promenan ay tabatin un grupito chikitu di hende na Krsou ku kasi semper tabata papia Hulandes na nan kas i ku nan amigunan i komo e tempu aya ta e hendenan aki so tabata den gobiernu, nan no tabata papia nada otro sino Hulandes. Meskos tabata na Islanan Ariba, e hendenan ta papia Ingels i banda di Ingles nan tabata papia Hulandes i no papiamentu manera e tres otro Islanan di Antias. Awor...”
|
|
| 4 |
 |
“...no ta kustumber pa un polis arest un otro polis pa mal komportashon f pa un hende raport un kolega pa mal komportashon.
SI KACHO NENGA WESU, TA WESU MES E MESTER KOME:
Als een hond een been weigert, moet hij toch beenderen eten.
Nan ta usa e proverbio aki ora un hende nenga di hasi f di kome un kos, pero despues sea ku nan a oblig e f for di su mes, el a hasi f kome e kos ku el a nenga prom.
SALTA KACH, SALTA SU RABU:
Springt men over de hond, dan springt men ook over zijn staart.
El a hasi tur dos den un hasi. No tabata su intenshon pa kumpra un dashi, pero ora el a mira ku e dashi ta bai ku e kamisa, el a disid di kumpra e tog. El a drenta e pakus ku intenshon pa kumpra un kamisa, ma tg el a tuma e dashi tambe.
37...”
|
|
| 5 |
 |
“...Tira garn pa kohe pisk. Garna pa bulado, (bulado is een vliegendevis). Garna pa bulado betekent Zeeziek worden of op zee zeeziek worden en overgeven. Garna pa bulado ta nifika maria i sak na laman.
Hinka un piskechi na lia ku intenshon pa kohe un pisk grandi.
AWA NO TA MUHA MAKAKU DOS BES:
Een aap laat zich niet twee keer wassen met hetzelfde water.
Por kompar e proverbio aki ku esun Hulandes: Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen. (Un buriku no ta dal su pia dos bes na e mesun piedra). E diferensha ta sinta aki den, ku nan ta konsider un buriku pa un bestia bobo, mientras makaku ta un bestia sabi. Esaki ta hasi e proverbio interesante, for di punta di bista Hulandes i Antiano. E Antiano ta pone nfasis riba e sabidura di e makaku mientras e Hulandes ta duna pre-ferensha na e bobedat di e buriku. E manera ku nan ta ekspres e proverbio kontra di hende ta kambia masha pa e motibu aki. Na Hulandes e akusashon ta zona muchu mas fuerte: Ni un buriku ta asina bobo manera bo. Na...”
|
|
| 6 |
 |
“...akto sosial di huben-tut. Mi ta kere ku e ta bini di Spa.
E PARSE MASBANGU KU A PASA ORA:
Hij lijkt op een vis (masbangu) die lang uit het water is geweest.
E no ta mustra bon.
Masbangu, boka largu i saldinchi ta tres sorto di piska ku ta kana na gran kantidat i nan ta kohe nan ku reda. Mi sabi ku pis-kadornan ku ta piska ku reda a yega di hala reda na boka di Chinch ku a dura tres of kuater siman prome ku por a bende tur. Ta na shertu tempu di aa nan ta bini peg ku kosta. Hopi biaha nan ta keda dos f tres dia for di kosta na awa hundu prome ku nan yega kaminda ku nan por kohe nan ku reda (grote net). Despues ku nan trese nan serka tera den awa ketu nan ta seranan, loke nan ta yama den kur, esta un reda mas chikitu i tur dia nan ta saka afor di e kura, loke nan ta kere ku nan por bende riba un dia. Miles di piska asina huntu naturalmente ta yama piskanan grandi i si bo piska paf di un reda bo tin sigur di kohe piskanan hopi grandi.
AWE SI MI A KOHE BO NSHI:
Vandaag heb ik je nest gevonden...”
|
|
| 7 |
 |
“...ten. Hermanchi i makambi ta konosi ku nan tin mas tantu wesu ku otro piska.
Tur piska tin wesu, pero ta e dos piskanan aki ta karga fama. Ora bo ta kome piska bo mester perkur pa wesu no pega bo. Por kompar e proverbio aki ku, kaminda e kabuya ta mas delega, ei e ta kibra. Nan no sa presis ta ken a hasi e, pero esun di mas sokete ta haa e falta.
UN PORKO SEMPER TA BUSKA UN MURAYA LIMPI PA FREGASU LOMBA:
Een varken zoekt meestal een schone muur om zijn vuile rug aan te wrijven.
Duna un hende mal nmber sin ningn motibu. Esun ku ta daa nmber di hende ta e porko, no esun ku nan a daa su nmber. E proverbio aki ta nt kontrali ku esun Hulandes: er wordt geen koe bont genoemd of er is wel een vlekje aan. (Nan no ta yama e baka pint, sin ku e tin maske un mancha chikitu). Na hulandes nan ta pone nfasis riba e obheto ku nan ta susha, na papiamentu nan ta rekonos e relashon entre esun ku ta susha i esun ku su nmber ta sush i despues ta bai wak e suheto ku ta susha.
Na Isla Ariba, unda e Antianonan...”
|
|
| 8 |
 |
“...paranan, mientras pruga ta biba den lana di kach pushi. l ambe sa haa pruga na kurpa di hendenan ku no ta baa tur dia i ku ta bisti paa sushi i kibr.
Aunke ku tur dos e bestianan aki ta masha fis, sinembargo e dos proverbionan aki ta kompletamente diferente i nan nifikashon tambe.
Kada ken ta mata su pruga na su manera ke men; Kada hende ta hasi un kos na un otro moda. Un hende ta hasi un kos di e moda aki i un otro hende ta hasi meskos na un otro manera i na fin tur dos tin rason of tur dos ta korekto. Mi por krda un anochi na un wega di kanasta, un amigu di mi tabatin di paga un kantidat di punto basta grandi di kastigu. E tabatin den su man hopi karta ku poko balor ademas dos tres kol kra ku ya ei e tabatin doshen punto. E tabata konta i bolbe konta su puntonan i tabata perdiendo hopi tempu, pasobra e no ke a paga ku e dos tres koranan. Ora mi a hala su atenshon riba e kos aki, el a kon-testa mi: kada ken ta mata su pruga na su manera.
En kambio piki pieu, ke men f ta mustra riba un...”
|
|
| 9 |
 |
“...f un kolega tur kos di e trabou, ku eksepshon di algn punta di mas importansha, ku ta e mes mester sia. Nan no ta konta bo tur e sekretunan i trikinan di e fishi, nan ta tee eseinan pa nan mes pa ora di mester. Eseinan ta bo mes mester sia bo kurpa.
ORA PUSHI NO TA NA KAS, RATON TA TUMA MANDO:
Wanneer de kat weg is, nemen de muizen de macht over.
Wanneer de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
Ora pushi no ta na kas, ratonnan ta balia riba mesa.
Tantu na papiamentu komo na hulandes tur dos ta meskos i ta nifik ku si no tin hende pa tira bista, kos ta bai pa man.
WESU DI PUSHI PRETU:
Beenderen van een zwarte kat.
Segn pueblo wesu di pushi pretu ta trese suerte. Un hende ku
57...”
|
|
| 10 |
 |
“...tinu mi bon hendenan, 110 laga nan kohe bo den nan gaamentunan. Un sloke ta parse e para Hulandes patrijs ma sloke ta kana mas tantu ku e ta bula, i ta ora e spanta so e ta bati su ala i bula.
Pareu ku un yu di sloke sali for di webu, mesora e ta kla pa kana i kuri, ma pa bula si e mester warda te dia su alanan haa plu-
Politikonan Antiano ta duna fiestanan grandi durante di kampaa unda tin hopi promesa i bibida na gran kantidat. En kambio na Hulanda politikonan ta duna promesanan so. Den tur dos kaso ta e hendenan ta keda ku e wayaba. E manera ku e proverbio aki ta kuminsa, sloke di, esta ku ta un bestia ta papia, bo la haa mas bes den proverbionan antiano.
SLOKE DI: MIHO FLAKU NA MONDI KU GORDO NA KAS.
Een patrijs zegt: Beter mager in het bos, dan dik en vet thuis.
Un sloke ta prefer di ta flaku i ku hamber riba mondi, ku bari-ka yen, gordo i sin sedu di awa den un kouchi na kas.
Pa bon ku bo ki ia un para na kas, semper e ta buska pa sali for di su kouchi i buska su libertat. Ademas...”
|
|
| 11 |
 |
“...voor op zijn werk. Hij heeft geen geld = Eno tin sn f e ta mal par pa loke a pasa e poko tempu pas.
PALU FRIU:
Een slappe man. Fig: Slappe lui. Palu friu = ijslollie.
E TA KANDELA:
Hij is warm, heet.
E ta hmber potente. Nt kontrali di palu friu.
BARIKA YEN:
Een volle buik.
Mi a duna e mi barika yen = Ik heb hem flink uitgescholden. Kompara e ku e ekspreshon hulandes Ik heb hem zijn vet gegeven. Barika yen, kurason kontentu. Een volle buik met een blijde hart.
KUCH DI DOS BANDA:
Een mes dat aan beide kanten snijdt.
Un hende ku dos lenga. Ora ta komben e ta bisa asina i despues e ta bisa henteramente otro. Bo mester tene kuenta ku un hende asina, pasobra bo no sa nunka kon bo ta par serka e. E ekspreshon hulandes het mes snijdt aan twee kanten tin un nifikas-hon henteramente diferente.
71...”
|
|
| 12 |
 |
“...dorna, ku e krianan tabata karga riba nan kabes i hiba nan na e kasnan ku su manese lo tabata di fiesta.
DUEL MI MUCHU DI BO PIERDE i ES KU DIOS KE:
Je verlies heeft me erg gespeten en Gods wil geschiedde.
Ora bo bai un morto, ta bo obligashon pa bai kondoler tur e famianan, tantu hmber komo muh, ku e palabranan aki: Duel mi muchu di bo pierde: (Je verlies heeft me erg gespeten) f simpelmente ku e palabra kondoler. E kontesta na e prome instansha ta: Es ku Dios ke (Gods wil geschiedde i na e di dos Danki =Dank U. Despues di deramentu bo ta tuma despedida di famianan na graf f den santana ku e palabra deskanso (hij (zij) rustte in vrede. E ora ei e amigunan f e hendenan mas konosi di e difuntu ta bai bk na e kas kaminda
76...”
|
|
| 13 |
 |
“...DOS DEDE DI FRENTA:
Een voorhoofd van twee vingers wijd.
Un hende ku dos dede di frenta = Iemand met een beetje verstand. Kende ku dos dede di frenta por a komprend ku e asuntu no tabata asina. Iedereen met een klein beetje verstand kon begrijpen dat de zaak niet zo was bedoeld. Un frenta di dos dede anchu ta sufi-siente pa un hende komprend un kos. E ekspreshon aki no ta us den forma negativo, pasobra hasta un hende ku poko sinti por a komprend.
NANISHI LARGU:
Lange neus. Gefopt.
El a keda nanishi largu = Hij is bedrogen uitgekomen.
LENGALARGU:
Lange tong.
E ta masha lenga largu. Hij (zij) roddelt graag. E ta gusta hasi redu.
DJENTE LARGU:
Lange tanden.
El a kome su kuminda ku djente largu. El a kiskou su kuminda. El a kome sin smak. Na Hulandes: Hij at met lange tanden.
E no tabatin gana di kome. E no tabatin apetit.
79...”
|
|
| 14 |
 |
“...Hulandes: Niet verder springen dan de polsstok lang is.
Niet meer uitgeven dan je verdient.
NO MESTER BULA KU ALA DI MANTEKA:
Je mag niet vliegen met vleugels van boter.
No tin diferensha den e proverbio aki i esun mas ariba. Tur dos ta nifika ku un hende no por gasta mas ku e ta gana. Den e kaso aki na Hulandes nan ta usa: Zet je tering naar je nering, anders krijgt je nering de tering.
E dos proverbio aki ta tipiko di Krsou pasobra ku e solo ku ta kima aki, lo bo no por yega muchu leu prom ku e alanan ku-minsa dirti i laga bo na kaya.
UN FUERTE AWE PA BO TA FUERTE MAAN:
Een rijksdaalder (fuerte) vandaag op een kant zetten, zodat je morgen sterk (fuerte) bent.
Ta un apoyo di Maduro & Curiels Bank pa sia muchanan spar. E parti grasioso di e proverbio aki ta sinta den e dos nifi-kashon ku e palabra fuerte tin. Fuerte is rijksdaalder en fuerte is sterk.
84...”
|
|
| 15 |
 |
“...PLAKA = GELD
Antes e muhnan ku tabata bende kos na baki riba kaya tabata usa e siguiente ekspreshonnan pa duna di konose, kuantu nan kosnan tabata kosta. Awendia nan a bai for di moda i mi tin si-gur ku masha hopi hende no konose nan mas.
Un sn chiki
Un sn grandi Tres sn chik Dos sen grandi Un plaka grandi Dos plaka Skapa depchi Seis sn grandi.
Tres plaka Kuater plaka Depchi Sinku plaka Diestres sn grandi Un ria Shete plaka Ocho plaka Nuebe plaka Dies plaka Diesun plaka Doria
Doria un plaka Doria dosplaka Doria tres plaka Doria kuater plaka Kuarenta sn Doria sinku plaka Treria
Doria shete plaka Un guiotin Treria kuater plaka Un guiotin ku dos plaka Kuater ria
= Een halve cent
= Een cent = Anderhalvecent = Twee centen
= Twee-en-halve-cent (Muntstuk) = Vijfcenten = Vijf centen (Stuiver)
= Zes centen
= Zeven-en-een-halve cent = Tien centen = Dubbeltje
= Twaalf-en-een-halve-cent = Dertien centen.
= V ij tien centen = IT/2 cent = 20 centen = 22'/2 cent = 25 centen = 27 V2 cent = 30 centen =...”
|
|
| 16 |
 |
“...Un chiln = 62V2 cent
Kuater ria dos plaka = 65 centen
Kuater ria tres plaka = 671/2 cent
Kuater ria kuater plaka = 70 centen
Sinku ria = 75 centen
Sinku ria dos plaka = 80 centen
Sinku ria sinku plaka 871/2 cent
Seis ria 90 centen
Seis ria dos plaka = 95 centen
Un florin (un heldu) = 1 gulden
Ocho ria = 1,20 gulden
Mei fuert = 1,25
Ocho ria kuater plaka = 1,30
Nuebe ria = 1,35
Tre guiotin = 1,50
Tre guiotin sinku plaka = l,62'/2
Tre guiotin ku dies plaka = 1,75
Tre guiotin ku doria = 1,80
Tre guiotin ku doria dosplaka = 1,85
Un patn = 2,00
Un patn ku doria = 2,30
Un fuerte = 2,50
91...”
|
|
| 17 |
 |
“...SALI SALU:
Snel gekookte soep wordt te zout: Haastige spoed is zelden goed.
Kiko ku bo hasi pur ta sali malu.
ORA DUSHI DI BANANA (F DUSHI DI TAMAREIN) TA PIDI SUKU, TA SUKU MESTER DUNA E:
Als brij van bananen of brij van tamarinde om suiker vraagt, moet men er meer suiker bij doen.
Ora nan ta prepar Banana brei mester di masha suku pasobra e ta masha zut, en kambio dushi di tamarein ta masha sr i mester di hopi suku pa hasi e zut. De la manera pa prepar tur dos tin mester di hopi suku. Ami no ta kere ku Hulandesnan ta gusta ni un di dos.
Awor si un seorita bieu haa un kasamentu, pa bon ku kos ta pa e, e lo hasi tur su posibel pa e no perd e chns aki. Tur kon-seho ku su amiga i famianan duna e, no ta sirbi pasobra su gana di kasa ta asina grandi, ku e lo no laga e chns bai forbei. Kon e resultado di e kasamentu lo ta pa e no ta import na e momen-tu. Tin di e kasamentunan aki ta bai masha bon, ma hopi biaha nan ta frakas tambe. Ma ora tamarein ta pidi suku, ta suku mester duna e.
SI BATATA...”
|
|
| 18 |
 |
“...hende hasi. Na Hulandes: Eigen roem stinkt. Un otro nifi-kashon pa e ekspreshon aki ta: Ku suku no sa gaba kon dushi e ta i esaki ta na Hulandes: Goede wijn behoeft geen krans.
Na Papiamentu tur dos tin kasi mesun nifikashon, ku un hende no mester gaba su mes kurpa.
MAS SKUMA KU CHUKULATI:
Meer schuim dan chokolade.
Na Hulandes: Veel geschreeuw maar weinig wol.
Hopi buya, ma nada konkreto.
BARIKA NO SA YAMA DAN KI:
Een buik (maag) zegt nooit dank je wel.
Men houdt nooit op met eten.
Hende no sa stop di kome, pasobra djis despues ku bo a stop di kome, bo ta bolbe haa hamber i bo stoma ta bolbe pidi kuminda.
BARIKA DI HENDE TA UN BAR SIN BOM:
De buik van een mens is als een vat zonder bodem.
Nunka bo barika tin basta, kada bes bo mester kome.
Tur e dos proverbionan aki ta trata di hende i tur dos tin e mesun sentido. Meskos ku no por yena un bar sin bom, meskos ta pasa ku bo barika. Loke bo buta aden ariba ta sali pa parti dja-bou.
105...”
|
|
| 19 |
 |
“...ATA DJAMANTA A KRTA GLAS:
Het diamant heeft het glas gesneden.
Tur hende sa ku djamanta ta krta glas. Esei no ta nada strao. Pero ora un kos ku tabata di spera sosod prom ku nan a spe-ra, si ta di sorpresa. Un kos ku a kohe su hendenan di sorpresa, maske ku nan tabata spera ku un ora of otro lo el a pasa tg, Ata, djamanta a krta glas
BAHA NA AWA f BAHA NA KATUNA:
In het water gaan of Van katoen gaan.
Tur dos ta nifika meskos. Na Hulandes: Stilletjes weggaan. Met de noorderzon vertrekken. Bai poko poko f bai na skond. El a bai ku bien-tu di nrt. Bai sin laga ningn hende sa.
SKFJRU BO ROK:
Je rok (frak) borstelen.
Iemand een standje geven. Iemand de mantel vegen.
Duna un hende un skual. Rabia ku un hende.
MI NO TIN NI ARTE NI PARTE DEN E ASUNTU EI:
Ik heb part noch deel aan.
Mi no tin nada di hasi ku e asuntu ei. Mi no sa nada di e kos ei.
EL A PERDE STREA DI NRT:
Zij heeft de noorderster verloren.
Un muh ku a bira bieu sin nunka tabatin un frei f ku nunka
111...”
|
|
| 20 |
 |
“...pabou di hospital, unda awor Pater Eeuwensweg ta keda. Rochi sigur tin relashon ku e palabra Hulandes rotzooi.
Hendenan grandi ta bisa e proverbio aki pa nan mes, ora nan ta sinti nan mes bieu i ku nan no ta sirbi mas. Meskos ta pasa ku un ponchi bieu ku no ta sirbi mas. E bieunan ta hasi bofn di nan mes, pasobra ya nan no ta sirbi mas.
AMOR NO MESTER BINI DI UN BANDA SO:
Liefde moet niet alleen van een kant komen.
Amor no por bini di un banda so. Pa tin amor mester tin dos f mas hende. Amor mester bini di por lo menos dos banda pa bo tin berdadero amor.
112...”
|
|
